Kinywala i lobo Netherlands i mwaka 1948. I mwaka ma olubo meno, jo gangwa gudak i boma me São Paulo, i lobo Brazil. Lunyodona onongo gicito i kanica kare ducu, dok macalo jo me ot onongo pol kare wakwano Baibul kacel i nge cam me otyeno. I mwaka 1959, waa ki i Brazil ci wakobo i lobo Amerika, dok wabedo i kabedo ma kilwongo ni Massachusetts.

Babana onongo tiyo matek me gwoko wan lutino abicel kacel ki mamawa. Pi mwaki mapol en otiyo tic mapatpat macalo lacat ma woto awota, tic me yubo gudi, ki pi kampuni me dege ma tuk i lobe mapatpat. Wan ducu cwinywa obedo yom i kare ma en ocako tic pi kampuni me dege-ni pien onongo watwero tuk i kabedo mapatpat.

I kare ma atye i cinia, onongo pol kare atamo ni, ‘Gin ango ma abitimo ki kwona ka adongo?’ Lurema mogo guyero me cito i univaciti, kun mukene gudonyo i mony. Ento an onongo pe amito donyo i mony pien onongo pe amaro daa, nyo kadiwa lweny. Amoko tamma me cito i univaciti wek awene ki donyo i mony. Ento ki i cwinya, onongo amito konyo jo mukene, pien atamo ni meno biweko kwona bedo ki tyen lok.

I univaciti, akwano kit ma dano ma i but lobo mapatpat gikwo kwede, pien onongo atye ki miti me ngeyo kit ma kwo ocakke kwede. Kipwonyowa ni kwo ocakke pire kene dok lupwonyewa onongo gimito ni waye ni meno ada. Ento ki tung bota, lokgi mogo onongo pe tye kakare dok onongo gimito ni waye labongo lanyut mo ma moko, ma meno pe rwatte ki cayan.

I univaciti, pe kipwonyowa me poko yo me kwo matir ki marac. Me ka meno, kipwonyowa me timo gin mo keken ma twere me kato peny. Onongo awinyo maber ka atye ka bango raa ki lurema kun bene aywayo jayi, ento yomcwiny meno onongo pe rii. Abedo ka pennye ni, ‘Tika man aye obedo kwo ma tye ki tyen lok?’

I nge meno, akobo i boma me Boston ci acako kwan i univaciti mo mukene kunnu. Me culo pi kwanna, abedo ka tic i kare me yweyona, dok ki i dog tic meno aye arwatte ki Lacaden pa Jehovah pi tyen mukwongo. Latic lawota mo otitta lok pa lanebi ma nonge i Daniel cura 4 madok i kom “mwaka abiro” ci otito ni watye ka kwo i kare me agikki. (Dan. 4:13-17) Aniang oyotoyot ni ka amedde ki nyamo kwede lok i kom Baibul ci aye gin ma atye ka pwonyo, bimitte ni alok kwona woko. Pi meno abedo ka wene ki latic lawota meno wek pe arwatte kwede.

Ki i univaciti, akwano jami ma onongo biyuba me tic macalo ngat ma ojalle i Amerika ma Tung Kupiny. Atamo ni konyo jo ma gimito kony bimiyo kwona bedo ki tyen lok. Ento lacen aniang ni kadi wa meno onongo pe miyo kwona bedo ki tyen lok. Cwinya otur ci ajuko kwan woko i agikki me tam meno.

I Mai mwaka 1970, akobo i boma me Amsterdam, i lobo Netherlands, me tic pi kampuni me dege acel ma babana bene yam otiyo iye-ni. Pi dog tic man, onongo atwero wot i kabedo mapol, kun alimo lobe ma tye i Afrika, Amerika, Ulaya, ki dong Acia. Ma pe orii, aniang ni lobo mo keken ma awoto iye, gin ducu onongo gitye ki pekki madongo, dok onongo pe tye ngat mo ma twero cobo pekki magi. Onongo pud amito cobo gin mo ma pire tek i kwona. Pi meno, amoko tamma me dok cen i lobo Amerika wek amedde ki kwan i univaciti acel-li ma tye i Boston.

Ento i kare ma adok cen i univaciti, aniang woko oyotoyot ni pud pe atye ka nongo lagam pi lapeny ma pigi tego i kwo. Onongo pe angeyo gin ma omyero atim, pi meno apenyo profesa acel ma pwonyowa pi tam. Abedo ki ur madit adada i kare ma en owacca ni: “Pingo pud imedde ki kwan? Pingo pe iwek kwan woko kombeddi?” Cwinya obedo yom me lubo tam meno. Pi meno, aa woko ki i univaciti dok pe adok ka kwan matwal.

Kit macalo onongo pud awinyo calo kwona pe ki tyen lok, adonyo i gurup pa jo ma onongo guyero me kwo kwo mapat dok ginen calo gicwako bedo ki kuc kacel ki mar. An kacel ki lurema mogo wawoto wabaro dye lobo Amerika ci wao i kabedo ma kilwongo ni Acapulco, i lobo Mexico. Wabedo kacel ki jo ma gukwero kwo calo jo mukene dok onongo ginen calo kwogi pe ki peko nyo par mo. Ento i kare ma wabedo ka kwo kwedgi, aniang ni kwogi onongo pe ki tyen lok nyo yomcwiny ma rii.  Me ka meno, kwogi onongo opong ki goba dok pe gitye lugen.

I kare meno, acako tamo i kom gin mo ma onongo amito timone i kare ma pud atye latin. Onongo amito kwango nam madongo, pe macalo lakwang yeya, ento macalo rwod yeya. Yo acel keken ma onongo atwero timo kwede meno aye ki bedo ki yeya ma mega. Pien larema ma nyinge Tom bene onongo mito timo gin acel-li, wamoko tamwa me kwango nam madongo kun walworo lobo kacel. Onongo amito nongo cula nam mo mamwonya ma tye kakene wek abed iye labongo cik mo keken ma tye i lobe mukene-ni.

Wan ki Tom wacito i kabedo ma kilwongo ni Arenys de Mar, ma cok ki Barcelona, Spain. Ki kunnu wawilo yeya ma borre romo futi 31 (mita 9.4) ma nyinge Llygra. Wacako yubo yeya man matidi-ni wek obed ma twero kwango nam madongo. Kit macalo onongo pe watye ka rune me cito ka ma wamito-ni, wakwanyo injin me yeya man woko ci watiyo ki kabedo meno me gwoko pii amata. Wek wabed ki kare me loko wi yeya i wang kwang mading, wawilo opol aryo ma tye futi 16 (mita 5). I nge tyeko tic magi, wacako kwango nam me cito i cula nam me Seychelles, ma tye i nam me Indian Ocean. Yubwa onongo tye me lworo teng nam ma tung kupoto ceng me Afrika kun bene walworo Cape of Good Hope, i lobo South Africa. Watiyo ki lakalatwe, mep, bukke, kacel ki jami tic mogo matinotino wek pe warweny woko. Abedo ki ur madit me neno kit ma jami magi okonywa kwede me ngeyo ka ma onongo watye iye kikome.

Ma pe orii, waniang ni yeyawa man onongo pe twero kwango nam madongo. Cokcok pii galon abicel (lita 22) onongo tye ka donyo i yeya i nge cawa acel acel! Kit ma atito kwede i acakki me lokka, i kare me yamo mo magwar, lworo omaka adada ci alego pi tyen mukwongo i nge mwaki mapol, kun acikke bot Lubanga ni ka waloyo, abitute me ngeye maber. Yamo magwar man ogik woko, dok pi tyen mukwongo i kwona, agwoko cikkena.

Acako kwano Baibul i kare ma onongo watye ka kwango nam madongo. Go kong kit ma onongo mit kwede me bedo i wi yeyana i Nam me Mediterranean ka mabor ki lobo kun atwero neno rec mapatpat ki dan polo keken. I dyewor, onongo amaro neno lakalatwe ki yogo dok man oweko amoko ada ni Lubanga ma paro pi dano tye.

I nge cabit mogo ma wabedo ka kwango nam, wao i wang wat me Alicante, i lobo Spain, ka ma watemo cato yeyawa wek wawil mukene maber. Pe tye me ur ni, pe obedo yot me nongo lawil ma mito wilo yeya mutii, ma injinne pe, dok ma otuc! Ento, man omina kare maber me kwano Baibulla.

I kare ma amedde ki kwano Baibulla, aniang ni man obedo buk ma tye ki tam ma twero konyowa me bedo ki yomcwiny i kwo. Abedo ki ur i kom kit ma Baibul loko kwede atyer ka odok i kom kwo kwo matir ki maleng dok abedo ka pennye pingo jo mapol—kadiwa an—gilwonge ni gin Lukricitayo ento gicayo gin ma Baibul pwonyo.

Amoko tamma me timo alokaloka madongo i kwona, pi meno ajuko tic ki yadi calo jayigi-ni. Atamo ni nen calo tye jo mo ma gilubo gin ma Baibul pwonyo, dok onongo amito rwatte kwedgi. Pi tyen me aryone, alego, kun apenyo Lubanga ni okonya me nongogi.

Ki tung bota, onongo atamo ni omyero angi dini ducu ki acel acel nio wang ma anongo dini me ada. I kare ma atye ka wot i dye gudi me Alicante, aneno odi lega mapol. Ento pien odi lega magi onongo gitye ki cal apaya, aniang ni pe gubedo pa dini me ada.

Ceng Cabit mo i dyeceng, onongo abedo i wi cere mo ma opimme ki wang kwang, kun akwano Yakobo 2:1-5, ma cikowa ni omyero pe wadwor kor lulonyo. I cawa ma atye ka dok cen i yeyawa, akato ki i nyim ot mo ma nen calo ot lega ma onongo tye ki coc mo malo i nyim doggola. Coc meno onongo waco ni: “Ot me Ker pa Lucaden pa Jehovah.”

Atamo ni, ‘Myero kong atem joni. Wek anen kit ma gibijola kwede.’ Pi meno adonyo i Ot me Ker ma tyena nono, yer tika olot, dok aruko long jin muyec. Lajol wele otera i kabedo macok ki lamego mo muti ma okonya ki kica me yabo wang ginacoya ma lalok tye ka wacone. I nge cokke, abedo ki ur madit adada pi kica ma jo ducu ma gubino ka motta gunyuta. Laco acel olwonga me cito i gange wek wanyam lok me Baibul matut, ento pien onongo pud peya atyeko kwano Baibul, awacce ni, “Abiweko ingeyo ka atye atera.” I kare ma onongo pud atye ka kwano Baibulla, amedde ki cito i cokke ducu.

I nge cabit mogo, alimo laco meno i gange ci en ogamo lapenya madok i kom Baibul. Cabit acel i nge meno, en omina kicaa ma opong ki bongi mabeco. En otitta ni rwod bongi magi onongo tye i buc pi lubo cik me Baibul ma waco ni omyero wamar luwotwa dok pe wapwony lweny. (Ic. 2:4; Jon 13:34, 35) I cawa meno dong amoko ada ni anongo gin ma abedo ka yenyone, jo ma gilubo gin ma Baibul waco madok i kom kwo matir dok maleng! Yubba onongo dong pe tye me nongo cula nam mo maleng ento me kwano Baibul i yo matut wek aniang maber. Pi meno adok cen i lobo Netherlands.

Otera nino angwen me wot nio wa i boma me Groningen, i lobo Netherlands. Ki kunnu, onongo mitte ni anong dog tic mo ma atwero pite kwede. I ka payo bao mo ma apenyo pi tic, kimina karatac ma tye ki lapeny mapatpat dok lapeny acel i kingi onongo tye ka penyo pi dinina. Acoyo ni, “Lacaden pa Jehovah.” I kare ma rwod ka tic meno okwano man, aneno alokaloka i wange cutcut. En owacca ni, “Abigoni cim.” Ento pe omedo ki timo meno kulu.

I ka payo bao mukene, apenyo rwod ka tic meno ka mito kony mo. En openyo pi waraga me  kwanna kacel ki waraga ma nyuto dog tic mukene ma onongo atiyo. Atitte ni atiyo tic mogo me yubo yeya. Ki ur madit, en owacca ni, “Itwero cako tic tin i dyeceng ento atye ki cik acel. Pe amito ni ikel ayelayela mo i ka ticca pien an abedo Lacaden pa Jehovah dok akwo ma lubbe ki cik me Baibul.” Abedo ki ur madit adada ci agame ni, “An bene!” Kit macalo yer wiya ki tika onongo olot mabor tutwal, en oniang ni pe abedo Lacaden. Pi meno en owacca ni, “Ci abikwano Baibul kwedi!” Ki yomcwiny madit aye kwan kwede. Dong aniang tyen lok mumiyo rwod ka pac mukwongo ca pe ogona cim. Jehovah onongo tye ka gamo legana. (Jab. 37:4) Atiyo i ka pac pa omego-ni pi mwaka acel. I kare meno, en okwano Baibul kweda, dok i ngeye anongo batija i Januari mwaka 1974.

Dwe acel i nge nongo batija, acako tic macalo painia marii—ma okela yomcwiny madwong adada. I nge dwe acel ma acako tic macalo lapainia, akobo i boma me Amsterdam me konyo gurup manyen me leb Spanish. Cwinya obedo yom adada me kwano Baibul ki dano i leb Spanish ki Portuguese! I Mai 1975, anongo mot me tic macalo lapainia keken.

I nino mo acel, lamego mo ma tye painia keken ma nyinge Ineke obino i cokkewa me leb Spanish wek latin kwanne ma a ki i lobo Bolivia onge omege ki lumege ma giloko leb Spanish. Wan ki Ineke wamoko tamwa me winnye kun wangene maber ki coyo waraga, ma man oweko wangeyo ni watye ki yub marom. Wanyomme i mwaka 1976 dok wamedde ki tic macalo lupainia keken nio wa i mwaka 1982 ma kilwongowa me cito i kilaci me 73 me Gilead. Pud dong wabedo ki ur kacel ki yomcwiny i kare ma kiminiwa mot me tic i East Africa, ka ma watiyo pi mwaka abic i Mombasa, Kenya! I mwaka 1987, kicwalowa ka tic i Tanzania, ka ma onongo pud kikwanyo kigeng i kom ticwa akwanya. Wabedo kunu pi mwaki 26 ci lacen kidwokowa i Kenya ka ma pud watye iye wa tin.

Konyo jo mamwol me pwonyo lok ada me Baibul ominiwa tyen lok me kwo. Me labolle, latin kwanna me Baibul mukwongo i Mombasa obedo laco mo ma arwatte kwede i kare ma atye ka tito kwena i dye lwak. I kare ma amine magajin aryo, en openya ni, “Ka atyeko kwano magajin magi, ngo ma omyero dong atim?” I cabit ma lubo meno wacako kwano Baibul kun watiyo ki buk me You Can Live Forever in Paradise on Earth, ma onongo pud kicwalo woko nyen i leb Kiswahili. En onongo batija i nge mwaka acel ci odoko painia marii. Nicakke i kare meno, en kacel ki dakone gukonyo cokcok dano 100 me dyero kwogi ki nongo batija.

Tyen me acel ma aniang tyen lok me kwo, awinyo calo lacatwil ma onongo tiko mo acel me wel ma en obedo ka yenyo, dok onongo pe mito rwenyone. (Mat. 13:45, 46) Onongo amito tic ki kwona me konyo jo mukene me niang tyen lok me kwo. An kacel ki dakona me amara, waneno kit ma Jehovah konyo kwede jone me kwo kwo ma tye ki tyen lok.