1-3. (a) Benɛ Zakaria bɔni gbami ɔ, mɛni si fɔfɔɛ mi nɛ Yehowa we bi ngɛ? (b) Mɛni he je nɛ Yehowa de e we bi kaa ‘a kpale kɛ ba e ngɔ’ ɔ?

NGƐ Zakaria nina komɛ a mi ɔ, e na womi kpo ko nɛ e ngɛ tee, yo ko nɛ hii si ngɛ kusii ko mi, kɛ yi enyɔ komɛ nɛ a ngɛ tee kɛ a pɛlihi kaa pa nɔ kayo pɛli. (Zech. 5:1, 7-9) Mɛni he je nɛ Yehowa je nina nɛ ngɛ nyakpɛ nɛ ɔmɛ kpo kɛ tsɔɔ e gbalɔ ɔ? Jamɛ a be ɔ, mɛni si fɔfɔɛ mi nɛ Israel bi ɔmɛ ngɛ? Kɛ Zakaria nina a saa wa he mwɔnɛ ɔ ha kɛɛ?

² Ngɛ jeha 537 loko a fɔ Kristo ɔ mi ɔ, Yehowa we bi ná bua jɔmi wawɛɛ. A ya hi nyɔguɛ tso mi ngɛ Babilon jeha 70, se amlɔ nɛ ɔ, a ye a he. A kɛ bua jɔmi kɛ kã bɔni ní tsumi wawɛɛ konɛ a ngɔ anɔkuale jami kɛ ma si ekohu ngɛ Yerusalem. A fia sɔlemi we ɔ sisi tomi ɔ ngɛ jeha 536 mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, ni ɔmɛ a bua jɔ wawɛɛ, nɛ “bubuubui nɛ a ngɛ kpae ɔ nya wa wawɛɛ nitsɛ nɛ a ngɛ he nue ngɛ se lokoo.” (Ezra 3:10-13) Se e kɛ we nɛ nihi te si kɛ wo mɛ ngɛ tsu nɛ a ngɛ mae ɔ he je. Akɛnɛ haomihi kɛ nyagbahi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ ha nɛ a kɔni  mi jɔ he je ɔ, a kpa sɔlemi we ɔ mami, nɛ a bɔni mɛ nitsɛmɛ a wehi kɛ a ngmɔhi a nɔ hyɛmi. Ngɛ jeha 16 se ɔ, Yehowa sɔlemi we ɔ ngɛ loloolo nɛ a gbi nya. E he ba hia nɛ a kai Mawu we bi kaa e sa nɛ a kpale kɛ ya Yehowa ngɔ, nɛ a ko ngɔ níhi nɛ mɛ nitsɛmɛ a suɔ kɛ pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi. Yehowa suɔ kaa a kpale kɛ ba e ngɔ, konɛ a ngɔ kã kɛ ba sɔmɔ lɛ kɛ a tsui tsuo ekohu.

³ Bɔ nɛ pee nɛ Mawu nɛ ye bua e we bi konɛ a kai nɔ́ he je nɛ e kpɔ mɛ kɛ je Babilon ɔ, e tsɔ e gbalɔ Zakaria a ngɔ ngɛ jeha 520 loko a fɔ Kristo ɔ mi. Eko ɔ, Zakaria biɛ nɛ sisi ji “Yehowa kai” ɔ ha nɛ a kai anɔkuale ko nɛ he hia. E ngɛ mi kaa a hɛ je nɔ kaa Yehowa ngɛ he wami nɛ e kɛ kpɔɔ nɔ mohu lɛɛ, se Mawu lɛɛ loloolo ɔ, e kaiɔ e we bi. (Kane Zakaria 1:3, 4.) Yehowa je suɔmi mi nɛ e ha nɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e maa kpale ngɔ anɔkuale jami kɛ ma si ekohu. Se kɛ̃ ɔ, e wo mɛ si veveeve kaa e sume nɛ a sɔmɔ lɛ kɛ a tsui fã. Ha nɛ wa susu bɔ nɛ Yehowa gu Zakaria nina nɛ ji ekpa kɛ kpaagone ɔ nɔ kɛ wo e we bi kã ha a he nɛ waa hyɛ. Lɔ ɔ se ɔ, wa ma susu nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi mwɔnɛ ɔ hu he.

4. Mɛni Zakaria na ngɛ e nina ekpane ɔ mi, nɛ mɛni womi ɔ se kɛ e hɛ mi tsuo nɛ a ngma ní ngɛ ɔ tsɔɔ? (Moo hyɛ kekleekle foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁴ A kɛ nina ko nɛ ngɛ nyakpɛ nɛ je Zakaria yi 5 ɔ sisi. (Kane Zakaria 5:1, 2.) Zakaria na womi kpo ko nɛ e ngɛ tee kɛ bee. E kami ji nanewɛɛ 30 (mita 9), nɛ e blimi ji nanewɛɛ 15 (mita eywiɛ kɛ fã)! A bli womi kpo ɔ mi, nɛ a ma nyɛ maa na ningma nɛ ngɛ mi ɔ. A ngma kojomi sɛ gbi ngɛ e se kɛ e hɛ mi tsuo. (Zak. 5:3) Behi fuu ɔ, a pɔɔ ní ngmami ngɛ womi kpo hɛ mi pɛ, se enɛ ɔ lɛɛ a ngma ní ngɛ e se kɛ e hɛ mi tsuo. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa womi nɛ ɔ hɛɛ sɛ gbi ko nɛ e he hia wawɛɛ.

5, 6. Kɛ Yehowa naa jumi fɛɛ jumi ha kɛɛ?

⁵ Kane Zakaria 5:3, 4. Yehowa maa kojo adesahi tsuo ngɛ zugba a nɔ, titli ɔ, e we bi nɛ e biɛ ngɛ a nɔ ɔ. Ni nɛmɛ nɛ a suɔ Mawu ɔ le kaa jumi fɛɛ jumi ‘woɔ a Mawu ɔ biɛ ɔ he mu.’ (Abɛ 30:8, 9) Nɔ ko susu kaa yi mi tomi kpakpa ko he je nɛ e ngɛ jue jio, pi jã jio, e ní peepee ɔ tsɔɔ kaa e hɛ tsuɔ, nɛ he lo nya níhi a he hia lɛ pe Mawu. Mawu mlaa a he hia we lɛ tsɔ, nɛ e bui Yehowa kɛ e biɛ ɔ hulɔ.

⁶ Anɛ o kadi kaa Zakaria 5:3, 4 ɔ tsɔɔ kaa ‘gbiɛmi maa ba we mi he nɛ nɔ ko ju ngɛ ɔ, nɛ a ma kpata we ɔ hɛ mi’ lo? Nɔ́ ko nɔ́ ko be nɛ nɔ ko ma nyɛ maa pee kɛ tu Yehowa kojomi ɔ nya fo. Yehowa ma nyɛ maa na yayami nɛ e sɔmɔlɔ ko ngɛ pee ngɛ laami mi ɔ tsuo, nɛ e maa kojo lɛ. Ke julɔ ɔ nyɛ nɛ e laa polisihi, e ní tsuli, asafo mi nikɔtɔmahi, aloo e fɔli po ɔ, e be nyɛe maa laa Mawu, nɔ nɛ wo si kaa e ma bli jumi fɛɛ jumi nɔ ɔ. (Heb. 4:13) Hyɛ bɔ nɛ wa bua jɔɔ ha kaa waa kɛ nihi nɛ a suɔ kaa a maa ye anɔkuale ngɛ “nɔ́ tsuaa nɔ́” mi ɔ ngɛ bɔe!​—Heb. 13:18.

7. Kɛ wa ma plɛ kɛ ye wa he ngɛ gbiɛmi nɛ ngɛ womi kpo nɛ ngɛ tee kɛ bee ɔ mi ɔ he ha kɛɛ?

⁷ Yehowa sume jumi fɛɛ jumi. E ji he blɔ nɛ wa ná kaa waa kɛ Yehowa sisi tomi mlaahi nɛ nɔ kuɔ ɔ ma tsu ní nɛ waa ba wa je mi saminya, konɛ a ko gbe Yehowa biɛ ɔ he guɛ kɔkɔɔkɔ. Ke wa pee jã a, eko ɔ, ligbi nɛ Yehowa ma ba kojo nihi nɛ a jeɔ blɔ nɛ a tɔ̃ɔ e mlaa nɔ ɔ, wa maa ye wa he.

8-10. (a) Mɛni ji kita? (b) Mɛni kita nɛ Matsɛ Zedekia kua nɔ yemi ɔ?

⁸ Sɛ gbi nɛ nyɛɛ se ngɛ womi kpo ɔ  mi ɔ ji kɔkɔ bɔmi kɛ ha nihi nɛ a ‘kãa lakpa kita’ ngɛ Mawu biɛ mi ɔ. (Zak. 5:4) Kita ji munyu nɛ a kɛ maa nɔ́ ko nɔ mi kaa e ji anɔkuale, aloo e tsɔɔ si nɛ nɔ ko wo kaa e maa pee nɔ́ ko aloo e be pee.

⁹ Hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ kaa nɔ ko ma kã kita ngɛ Yehowa biɛ mi. Matsɛ Zedekia nɛ ji sekpɛ nɔ kulaa nɛ e ye Yerusalem nɔ ɔ kã kita ngɛ Yehowa biɛ mi. Zedekia kɛ Yehowa biɛ kã kita kaa e maa ya nɔ nɛ e maa ba e he si ha Babilon matsɛ ɔ. Se Zedekia yi e siwo ɔ nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa ha nɛ a ngɔ kojomi sɛ gbi ko kɛ ya ha lɛ. Yehowa de ke: ‘I ngɛ ye he kita kae ke Zedekia ma gbo ngɛ Babilonia, akɛnɛ somi nɛ e kɛ Babilonia matsɛ ɔ so, kɛ si nɛ e wo lɛ ɔ, e yi nɔ ɔ. (Babilonia matsɛ ɔ lɛ wo Zedekia tsɛ).’​—Eze. 17:16.

¹⁰ Matsɛ Zedekia kã kita ngɛ Mawu biɛ mi, nɛ Yehowa hyɛ blɔ kaa e maa ye e siwo ɔ nɔ. (2 Kron. 36:13) Se Zedekia yi e siwo ɔ nɔ, nɛ e ya hla yemi kɛ buami ngɛ Egipt konɛ e ye e he ngɛ Babilon matsɛ ɔ dɛ.​—Eze. 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) Mɛni ji kita nɛ he hia pe kulaa nɛ wa ma nyɛ ma kã? (b) Kɛ e sa kaa wa he nɔ jɔɔmi kita a nɛ sa wa si himi he ha kɛɛ?

¹¹ Jehanɛ hu ɔ, ke wa ngɛ Yehowa si woe ɔ, e buɔ tue. E naa sihi nɛ wa woɔ lɛ ɔ kaa hɛdɔ ngɛ he, enɛ ɔ he ɔ, bɔ nɛ pee nɛ e bua nɛ jɔ wa he ɔ, e sa nɛ waa ye wa si womi ɔmɛ a nɔ. (La 76:11) Ngɛ kitahi tsuo nɛ wa kãa a mi ɔ, kita nɛ wa kã Yehowa be mi nɛ wa jɔɔ wa he nɔ ha lɛ ɔ ji nɔ́ nɛ he hia pe kulaa. He nɔ jɔɔmi ji kita nɛ wa kã Yehowa kaa wa ma sɔmɔ lɛ ngɛ si fɔfɔɛ fɛɛ si fɔfɔɛ mi.

¹² Kɛ wa ma plɛ kɛ ye wa he nɔ jɔɔmi kita a nɔ ha kɛɛ? E sa nɛ waa da ka fɛɛ ka nya, nyafii jio, ngua jio, kɛ tsɔɔ kaa wa  yeɔ si nɛ wa wo Yehowa kaa wa ma je e yi ɔ nɔ “daa ligbi.” (La 61:8) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko nɛ waa kɛ lɛ tsuɔ ní aloo waa kɛ lɛ yaa sukuu ɔ jeɔ suɔmi nɛ hii nyumu kɛ yo a kpɛti ɔ kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ, anɛ wa tsiɔ e nya kɛ tsɔɔ kaa wa ‘bua jɔ Yehowa blɔ ɔmɛ a he lo’? (Abɛ 23:26, NW) Ke mo pɛ nɛ o sɔmɔɔ Yehowa ngɛ o weku ɔ mi hu nɛɛ? Anɛ o biɔ Yehowa konɛ e ye bua mo nɛ o ya nɔ nɛ o ba o je mi kaa Kristofo no lo? Anɛ wa sɔleɔ ha wa hiɔwe Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ daa, nɛ wa naa lɛ si kaa e suɔ wɔ, nɛ e ha nɛ wa ba ngɛ e nɔ yemi ɔ sisi lo? Anɛ o heɔ be kɛ kaneɔ Baiblo ɔ daa ligbi lo? Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, anɛ wa wui Yehowa si kaa wa maa pee ní nɛ ɔmɛ lo? E biɔ nɛ waa pee ní nɛ ɔmɛ. Ke wa je wa tsui mi tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ lɛ, nɛ wa jɔɔ wa he nɔ kɛ ha lɛ niinɛ. Yehowa sɔmɔmi pi nɔ́ ko nɛ wa peeɔ kɛkɛ, mohu ɔ, e ji wa si himi. Ke wa ye wa si womi ɔmɛ a nɔ ɔ, e maa hi ha wɔ nitsɛmɛ, nɛ ke wa ye anɔkuale ɔ, wa ma ná neneene wami hwɔɔ se.​—5 Mose 10:12, 13.

13. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Zakaria nina nɛ ji ekpane ɔ mi?

¹³ Zakaria nina ekpane ɔ ha nɛ wa na kaa e sɛ nɛ nihi nɛ a suɔ Yehowa a nɛ a ju ngɛ blɔ ko blɔ ko nɔ, aloo a kã lakpa kita. Jehanɛ hu ɔ, wa na kaa Israel bi ɔmɛ tɔ̃ Yehowa nɔ si abɔ mohu lɛɛ, se Yehowa kua we mɛ. E le kaa a he nyɛli nɛ a bɔle mɛ kɛ kpe ɔ nyɛ a nɔ. E ye e si womi ɔmɛ a nɔ nɛ e kɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ha wɔ, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ wɔ hu waa ye wa si womi ɔmɛ a nɔ. Blɔ kake nɛ e guɔ nɔ kɛ yeɔ bua wɔ ji kaa e haa wɔ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e be kɛe nɛ e ma je yi wu tso ní peepee tsuo kɛ je zugba a nɔ. Zakaria nina nɛ nyɛɛ se ɔ haa nɛ wa náa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ ɔ.

14, 15. (a) Mɛni Zakaria na ngɛ e nina kpaagone ɔ mi? (Moo hyɛ foni enyɔne nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Mɛni nɛ yo ɔ nɛ hii si ngɛ kusii ɔ mi ɔ daa si ha, nɛ mɛni he je nɛ a tsi e nya a?

¹⁴ Benɛ Zakaria na womi kpo nɛ ngɛ tee ɔ se ɔ, bɔfo ko de lɛ ke: “Wo o hɛ nɔ nɛ o hyɛ.” Mɛni Zakaria na ngɛ nina kpaagone ɔ mi? E na “kusii” ko. (Kane Zakaria 5:5-8.) “Sumui a kɛ pee kusii ɔ nya nɔ́” ɔ. Benɛ a bli kusii ɔ nya a, Zakaria na nɛ “yo ko hii si ngɛ mi.” Bɔfo ɔ tsɔɔ nya kaa yo ɔ daa si ha “yi wu tso ní peemi.” Moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ Zakaria tsui maa po ha benɛ e na kaa yo ɔ ngɛ kpo jee ngɛ kusii ɔ mi ɔ! Bɔfo ɔ ye oya kɛ tsitsɛɛ yo ɔ kɛ wo kusii ɔ mi, nɛ e ngɔ kusii ɔ nya nɔ́ nɛ e mi jɔɔ ɔ kɛ bu nya. Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ?

¹⁵ Nina nɛ ɔ maa nɔ mi kaa Yehowa be yi wu tso ní peepee ko blɔ ngmɛe ngɛ e we bi a kpɛti. E maa tsi nya, nɛ e ma je kɛ je amlɔ nɔuu. (1 Kor. 5:13) Sumui ɔ nɛ bɔfo ɔ kɛ bu kusii ɔ nya ekohu ɔ haa nɛ wa náa nɔ mi mami nɛ ɔ.

16. (a) Mɛni Zakaria na kaa e ba kusii ɔ nɔ? (Moo hyɛ foni etɛne nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Jije yihi kɛ a he pɛlihi ɔ ngɔ kusii ɔ kɛ ho?

¹⁶ Lɔ ɔ se ɔ, Zakaria na yi enyɔ komɛ kɛ a pɛlihi nɛ he wa kaa pa nɔ kayo pɛli. (Kane Zakaria 5:9-11.) Hyɛ bɔ nɛ yi nɛ ɔmɛ je kpa kulaa ngɛ yo nɛ ngɛ kusii ɔ mi ɔ he ha! Yi nɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ pɛli nɛ he wa a ba sa kusii nɛ “yi wu tso ní peepee” ngɛ mi ɔ kɛ ho. Jije a kɛ lɛ yaa? A ya ngmɛɛ yi wu tso ní peepee he kɛ fɔ “Babilonia.” Se mɛni he je nɛ a ngɔ kusii ɔ kɛ ho Babilon ya a?

17, 18. (a) Mɛni he je nɛ Babilon ji ‘ma he’ nɛ sa kɛ ha “yi wu tso ní peepee” ɔ? (b) Mɛni e sa nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee ngɛ yi wu tso ní peepee he?

¹⁷ Israel bi nɛ a hi si ngɛ Zakaria be ɔ  mi ɔ maa le nɔ́ he je nɛ Babilon ji he nɛ e sa kaa a ya tsi yi wu tso ní peepee nya ngɛ ɔ. Zakaria kɛ e nyɛmimɛ Yuda bi ɔmɛ le kaa Babilon ji he ko nɛ a peeɔ yi wu tso ní ngɛ wawɛɛ ngɛ a be ɔ mi. Akɛnɛ a wa ngɛ ma nɛ a peeɔ mu ní, nɛ a jaa wɔ nɛ ɔ mi he je ɔ, e ma bi nɛ a hwu kɛ si wɔ jami ní peepee nɛ ɔ daa ligbi. Moo hyɛ bɔ nɛ nina nɛ ɔ ma ha nɛ a tsui nɛ nɔ a mi ha. Ejakaa e ha nɛ a ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa ya nɔ ma tsɔ anɔkuale jami he!

¹⁸ Se kɛ̃ ɔ, nina a kai Yuda bi ɔmɛ kaa e ji a blɔ nya ní tsumi kaa a maa ya nɔ nɛ a ha nɛ a jami he nɛ tsɔ. Yehowa be blɔ ngmɛe nɛ yi wu tso ní peepee nɛ ba sɛ e we bi a kpɛti, aloo e hi asafo ɔ mi. Ke Mawu ha nɛ wa ba na e we asafo nɛ he tsɔ, nɛ he piɛ pomi kɛ suɔmi ngɛ mi ɔ, e ji wa blɔ nya ní tsumi kaa wa maa ye bua konɛ asafo ɔ he nɛ tsɔ. Anɛ wa suɔ kaa wa ma ha nɛ wa “we” ɔ he nɛ tsɔ lo? Yi wu tso ní peepee ko be nyɛe maa hi wa mumi mi paradeiso ɔ mi.

19. Kɛ Zakaria nina a kɔɔ wa he mwɔnɛ ɔ ha kɛɛ?

¹⁹ Zakaria nina ekpa kɛ kpaagone ɔ ji kɔkɔ bɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he kɛ ha nihi nɛ a yaa nɔ nɛ a peeɔ níhi nɛ sɛ ɔ, kɛ kaimi kɛ ha mɛ kaa Yehowa be yayami peemi blɔ ngmɛe. E sa nɛ Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ a hiee yi wu tso ní peepee kulaa. Zakaria nina nɛ ɔ hu haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa ke wa bɔ mɔde nɛ wa pee wa hiɔwe Tsɛ ɔ suɔmi nya ní ɔ, e be wɔ gbiɛe nɛ wa ba gbo, mohu ɔ, e maa bu wa he, nɛ e maa jɔɔ wɔ. Mɔde nɛ wa ngɛ bɔe kaa wa ma ha nɛ wa he nɛ tsɔ ngɛ je nɛ yi wu tso ní peepee hyi lɛ tɔ nɛ ɔ mi ɔ be yaka pee. Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, wa maa ye manye! Se mɛni ma nyɛ ma ha nɛ wa ná nɔ mi mami kaa anɔkuale jami maa ya nɔ maa hi si ngɛ je nɛ ɔ mi? Mɛni nɔ mi mami wa ngɛ kaa Yehowa maa bu e we asafo ɔ he ngɛ amanehlu ngua nɛ ma a mi? Wa ma susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi.