1-3. (a) Mɛni ji ní komɛ nɛ ma nyɛ maa ye weku mi bimɛ awi? (b) Mɛni e sɛ kaa fɔli nɛ a pee ke a ngɛ a weku ɔ he piɛ poe?

 O NGƐ o bi ɔ he dlae ha lɛ nɛ e ya sukuu, se hiɔmi ngɛ nɛe. Kɛ o maa pee kɛɛ? Anɛ o ma ha nɛ e nyɛɛ hiɔmi ɔ nɔ jã lo? Aloo o maa muɔɔ tade kpɛ̃kpɛ̃ɛkpɛ̃ kɛ wo lɛ nɛ e be e nane po nyɛe maa hia lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, o be ní nɛ ɔmɛ ekoeko pee. Nɔ́ nɛ o maa pee ha lɛ ji, o maa wo lɛ tade nɛ ke e kɛ nyɛɛ hiɔmi ɔ nɔ ɔ, e be pɔe.

² Jã kɛ̃ nɛ e sa kaa fɔli nɛ a gu blɔ kpakpa nɔ kɛ po a weku ɔ he piɛ ngɛ níhi nɛ ma nyɛ maa ye mɛ awi ɔ a he. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji, hɛja jemi, juamibi a nɔ nyɛmi, kɛ ní komɛ nɛ a tsɔɔ mɛ ngɛ sukuu. Fɔli komɛ ngɛ nɛ a bɔɛ mɔde ko kulaa kaa a maa po a weku ɔ he piɛ. Fɔli komɛ hu susuɔ kaa níhi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ tsuo ma nyɛ maa ye a weku mi bimɛ ɔmɛ awi, enɛ ɔ he ɔ, a peeɔ kpɛii ngɛ a nɔ. Anɛ o ma nyɛ maa po o weku ɔ he piɛ nɛ o be kpɛii pee tsɔ ngɛ a nɔ lo?

³ Ee, o ma nyɛ maa pee jã. Ke o pee kpɛii tsɔ ɔ, o nine maa nyɛ si. (Fiɛlɔ 7:16, 17) Se mɛni blɔ nɔ fɔli nɛ a ji Kristofohi maa gu kɛ po a weku ɔ he piɛ nɛ a be kpɛii pee tsɔ? Ha nɛ wa susu níhi etɛ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ a he nɛ waa hyɛ: sukuu, huɛ bɔmi, kɛ hɛja jemi.

4. Kɛ e sa kaa fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ nɛ bu sukuu yami ha kɛɛ?

⁴ Fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ buɔ sukuu yami kaa nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. A le kaa sukuu yami yeɔ bua jokuɛwi nɛ a nyɛɔ kaneɔ ní, a nyɛɔ ngmaa ní, a  leɔ munyu tumi, nɛ a nyɛɔ daa haomi komɛ a nya. Sukuu yami hu yeɔ bua jokuɛwi nɛ a leɔ bɔ nɛ a kaseɔ ní ha. Nile nɛ jokuɛwi náa ngɛ sukuu ɔ ma nyɛ maa ye bua mɛ konɛ ke a kɛ haomi ko kpe ɔ, a nyɛ nɛ a da nya. Jehanɛ se hu ɔ, ke jokuɛwi ya sukuu saminya a, lɔ ɔ yeɔ bua mɛ nɛ a nyɛɔ tsuɔ ní tsumi nguahi.​​—Abɛ 22:29.

5, 6. Mɛni blɔhi a nɔ nɛ eko ɔ, jokuɛwi maa gu kɛ kase bɔmi nami he ní nɛ sɛ ngɛ sukuu?

⁵ Se ke jokuɛwi ɔmɛ ya sukuu ɔ, a kɛ sukuu bi kpahi ya bɔɔ. Sukuu bi nɛ ɔmɛ a kpɛti nihi fuu hɛɛ susumi yaya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu bɔ nɛ a ti ni komɛ baa a je mi, nɛ a buɔ bɔmi nami ha a he nɛ o hyɛ. Ngɛ nɔ tsami sukuu ko nɛ ngɛ Nigeria a, jokuɛ yoyo ko nɛ e suɔ nyumu pe nɔ́ ko ɔ woɔ e nyɛmimɛ sukuu bimɛ ɔmɛ ga ngɛ bɔmi nami he. Ajuama bɔmi he womihi a mi munyuhi nɛ jokuɛ yoyo nɛ ɔ tuɔ. E ngɛ mi kaa nile be níhi nɛ e deɔ ɔ mi mohu lɛɛ, se sukuu bi ɔmɛ buɔ lɛ tue. Yihewi ɔmɛ ekomɛ ka e ga womi ɔ nɛ a hyɛ. Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba ji, yiheyo ɔ kake ngɔ hɔ nɛ tsɛ be he. Pee se ɔ, e ya ngɛ hɔ ɔ jee nɛ e gu mi kɛ gbo.

 ⁶ Aywilɛho sane ji kaa pi sukuu bimɛ pɛ nɛ a tuɔ bɔmi nami he munyu ngɛ blɔ nɛ sɛ nɔ. Tsɔɔli tete po peeɔ jã. E peeɔ fɔli fuu nyakpɛ kaa tsɔɔli ɔmɛ tsɔɔ we jokuɛwi bɔ nɛ e sa kaa a ba a je mi ha, se a tsɔɔ mɛ bɔmi nami he níhi mohu. Binyɛ ko nɛ e bi ye jeha 12 ɔ de ke: “Nihi kɛ jami fiɛ we kulaa ngɛ he nɛ wa ngɛ ɔ, se kɛ̃ ɔ, ngɛ nɔ tsami sukuu nɛ ngɛ he nɛ wa ngɛ ɔ, a gbaa kɔndɔm kɛ haa jokuɛwi ɔmɛ!” Benɛ e kɛ e huno ɔ ná le kaa jokuɛwi nyumuwi komɛ nɛ mɛ hu a ye maa pee jeha 12 ɔ ngɛ a biyo ɔ se nyɛɛe ɔ, a hao wawɛɛ. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ po a bimɛ a he piɛ kɛ je ní yayahi kaa kikɛ ɔ a he?

7. Mɛni fɔli ma nyɛ maa pee konɛ a bimɛ nɛ ko ya kase bɔmi nami he ní yaya kɛ je ni kpahi a ngɔ?

⁷ Anɛ e hi kaa fɔlɔ ko maa ngɔ bɔmi nami he sanehi kɛ laa e bimɛ lo? Ohoo. E hi mohu kaa fɔlɔ ɔ nitsɛ maa tsɔɔ e bimɛ níhi nɛ kɔɔ bɔmi nami he pe nɔ́ nɛ nɔ kpa ko maa tsɔɔ mɛ. (Abɛ 5:1) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ngɛ Yuropa kɛ Amerika Yiti Je ɔ, e peeɔ fɔli fuu zo kaa a maa tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ kɔɔ bɔmi nami he. Jã kɛ̃ nɛ ngɛ Afrika ma komɛ hu a nɔ ɔ, fɔli kɛ a bimɛ pɔɛ ní sɛɛmi kɛ kɔ bɔmi nami he. Tsɛ ko nɛ ngɛ Sierra Leone ɔ de ke: “Ngɛ wɔ Afrika bi wa kusumi nya a, wa pee we jã.” Fɔli komɛ hu susu kaa ke a tsɔɔ a bimɛ bɔmi nami he ní ɔ, jokuɛwi ɔmɛ ma puɛ! Se mɛni ji Mawu susumi ngɛ sane nɛ ɔ he?

8, 9. Mɛni Baiblo ɔ de ngɛ bɔmi nami he?

⁸ Baiblo ɔ tsɔɔ heii kaa e pi zo kaa nihi ma susu bɔmi nami sanehi a he ngɛ blɔ kpakpa nɔ. Mawu de Israel bi ɔmɛ kaa a kɛ “jokuɛwi” ɔmɛ tsuo nɛ bua a he nya, konɛ a kane Mose Mlaa a kɛ tsɔɔ mɛ nɛ a bu tue. (5 Mose 31:10-12; Yoshua 8:35) Mlaa a tu bɔmi nami  sanehi a he munyu heii. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji, nine kumi, nyu nɛ bee ngɛ nyumu he, ajuama bɔmi, gba puɛmi, nyumu kɛ nyumu a bɔmi nami, nɔ kɛ lɛ nitsɛ e bi aloo e nyɛmi tutuutu a bɔmi nami, kɛ nɔmlɔ kɛ lohwe a bɔmi nami. (3 Mose 15:16, 19; 18:6, 22, 23; 5 Mose 22:22) Atsinyɛ jemi ko be he kaa ke a kane Mlaa a kɛ tsɔɔ ma a ta a, pee se ɔ, jokuɛwi ma bi a fɔli sane, nɛ fɔli ɔmɛ hu maa tsɔɔ mɛ níhi a mi fitsofitso.

⁹ A tsɔɔ oslaa nɛ ngɛ ajuama bɔmi he ngɛ Abɛ yi enuɔ, yi ekpa, kɛ yi kpaago ɔ mi. E ngɛ kaa slɔmi munyu nɛ fɔlɔ ko je suɔmi mi kɛ ngɛ e bimɛ hae. Ngmami nɛ ɔmɛ tsɔɔ kaa be komɛ ɔ, ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, waa kɛ wa he ma nyɛ maa wo ajuama bɔmi ní peepeehi a mi. (Abɛ 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) Se ngmami nɛ ɔmɛ tsɔɔ hu kaa e sɛ nɛ waa kɛ wa he nɛ wo ajuama bɔmi ní peepeehi a mi, ejakaa e kɛ haomi baa. Jehanɛ se hu ɔ, ngmami nɛ ɔmɛ yeɔ bua nihewi kɛ yihewi konɛ a yu a he ngɛ ajuama bɔmi ní peepeehi a he. (Abɛ 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Ngmami nɛ ɔmɛ hu tsɔɔ kaa tɔmi ko be he kaa nihi enyɔ nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ ma ná bɔmi. E slo lɔ ɔ ngɛ ajuama bɔmi ní peepeehi a he. (Abɛ 5:15-20) Fɔli ma nyɛ maa gu blɔ kpakpa nɛ ɔ nɔ kɛ ye bua a bimɛ ɔmɛ!

10. Mɛni he je nɛ ke fɔli tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ kɔɔ bɔmi nami he ɔ, a bimɛ ɔmɛ be puɛe ɔ?

¹⁰ Ke fɔli tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ kɔɔ bɔmi nami he ɔ, anɛ a ma puɛ lo? Ohoo. Baiblo ɔ de ke: “Nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a, e juɛmi ma he e yi wami.” (Abɛ 11:9) Anɛ o sume kaa o maa po o bimɛ ɔmɛ a he piɛ kɛ je je nɛ ɔ mi níhi nɛ ma nyɛ ma puɛ mɛ ɔ a he lo? Bitsɛ ko de ke: “Benɛ wa bimɛ ɔmɛ wɛ tɔɔ nɛ wa bɔni mɛ níhi nɛ kɔɔ bɔmi nami he ɔ tsɔɔmi. Wa laa we mɛ nɔ́ ko nɔ. Enɛ ɔ ha nɛ ke a nu kaa jokuɛwi kpahi ngɛ bɔmi nami he ní  sɛɛe ɔ, e pee we nɔ́ he ha mɛ. E sɛ nɛ fɔli nɛ a ngɔ bɔmi nami sanehi kɛ laa a bimɛ kɔkɔɔkɔ.”

11. Kɛ fɔli ma plɛ kɛ tsɔɔ a bimɛ bɔmi nami he ní setsɔsetsɔ ha kɛɛ?

¹¹ Kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ yi nɛ sɛ hlami ɔmɛ a mi ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ kɔɔ bɔmi nami he kɛ je a jokuɛ mi tɔɔ. Ke o ngɛ o bimɛ ɔmɛ bɔ nɛ a tsɛɔ a nɔmlɔ tso ɔ he ní ɔmɛ ha tsɔɔe ɔ, e ko pee mo zo kaa o maa tsɔɔ mɛ a fɔmi ní ɔmɛ hu a biɛ. Moo tsɔɔ mɛ a fɔmi ní ɔmɛ a biɛ tutuutu. Kɛ yaa kɛ yaa a, e sa nɛ o tsɔɔ mɛ kaa e sɛ kaa a ha nɛ nɔ ko nɛ na a fɔmi ní ɔmɛ. Jã kɛ̃ nɛ e sɛ kaa a ngmɛ nihi blɔ nɛ a ta a nɔmlɔ tso ɔ he komɛ a he hulɔ. E sa nɛ tsɛ ɔ kɛ nyɛ ɔ tsuo nɛ a tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ kaa e sɛ nɛ nɔ ko nɛ na a nɔmlɔ tso ɔ hehi kaa jã, aloo e ta he, nɛ jã kɛ̃ nɛ e sɛ kaa a tuɔ nɔmlɔ tso ɔ hehi kaa jã a he munyu ngɛ blɔ yaya nɔ. Ke jokuɛwi ɔmɛ ngɛ wae ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a tsɔɔ mɛ bɔ nɛ nyumu kɛ yo náa bɔmi ha loko yo ngɔɔ hɔ. E sa nɛ fɔli nɛ sɛ hlami nɛ a tsɔɔ a bimɛ konɛ a le kaa ke a wa kɛ su he ko ɔ, tsakemihi maa ba a nɔmlɔ tso ɔ he. Kaa bɔ nɛ wa susu he ngɛ Yi 5 ɔ mi ɔ, ke fɔli tsɔɔ a bimɛ ní nɛ ɔmɛ ɔ, lɔ ɔ hu maa po a he piɛ konɛ nɔ ko nɛ ko tua mɛ abonua.​—Abɛ 2:10-14.

12. Behi fuu ɔ, mɛni lakpa tsɔɔmi komɛ nɛ a tsɔɔ jokuɛwi ngɛ sukuu?

¹² Eko ɔ, a maa tsɔɔ jokuɛwi lakpa tsɔɔmi komɛ kaa su tsakemi, ma he suɔmi, kɛ susumi kaa anɔkuale ko be ɔ ngɛ sukuu. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ a bɔ mɔde nɛ a je lakpa tsɔɔmi nɛ ɔmɛ kɛ je a bimɛ ɔmɛ a juɛmi mi. (1 Korinto Bi 3:19; kɛ to 1 Mose 1:27; 3 Mose 26:1; Yohane 4:24; 17:17 a he.) Tsɔɔli fuu nɛ nihi buu mɛ saminya a tsɔɔ kaa e sa nɛ jokuɛwi nɛ a ya sukuu kɛ ya tsitsaa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ ko ma tsa e sukuu nɔ jio, e be nɔ tsae jio, nɔ ɔ nitsɛ e sane ji lɔ ɔ nɛ. Se tsɔɔli  fuu tsɔɔ kaa ja nɔ ko ya sukuu kɛ ya tsitsaa loko e si himi maa pee kpakpa. a​—La 146:3-6.

13. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ po o bimɛ nɛ a ngɛ sukuu yae ɔ a he piɛ kɛ je lakpa tsɔɔmihi a he?

¹³ Loko fɔli ma nyɛ ma je lakpa tsɔɔmihi kɛ je a bimɛ a juɛmi mi ɔ, e sa nɛ a le níhi nɛ a ngɛ a bimɛ ɔmɛ tsɔɔe ngɛ sukuu ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, fɔli, nyɛ kai kaa nyɛ hu nyɛ ngɛ ní tsumi! Ha nɛ sukuu nɛ o bimɛ ɔmɛ ngɛ yae ɔ nɛ pee o kɔmɔ. Ke a kpa sukuu kɛ ba we mi ɔ, o kɛ mɛ nɛ sɛɛ ní. Mo bi mɛ nɛ a tsɔɔ mo nɔ́ nɛ a ya kase ngɛ sukuu ɔ, níhi nɛ a bua jɔ he saminya, kɛ níhi nɛ a nui sisi. Moo hyɛ we mi ní tsumihi nɛ a kɛ haa mɛ ɔ, níhi nɛ a ngmaa ngɛ a womihi a mi, kɛ kahi nɛ a peeɔ ɔ mi. Bɔɔ mɔde nɛ o le a tsɔɔli ɔmɛ. Mo ha nɛ a tsɔɔli ɔmɛ nɛ a le kaa o bua jɔ a ní tsumi ɔ he, nɛ o suɔ kaa o maa pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ o ma nyɛ kɛ ye bua mɛ.

14. Mɛni he je nɛ e he hia kaa jokuɛwi nɛ a yeɔ Mawu gbeye ɔ kɛ nimli kpakpahi nɛ bɔ ɔ?

¹⁴ Behi fuu ɔ, ke jokuɛ ko pee nɔ́ ko, aloo e de nɔ́ ko nɛ ngɛ nyakpɛ ɔ, fɔli biɔ ke: “Jije o kase ní nɛ ɔ kɛ je?” Ke o ji fɔlɔ ɔ, anɛ mo hu o bi sane ko kaa jã hyɛ lo? Behi fuu ɔ, heto nɛ jokuɛwi ɔmɛ haa a tsɔɔ kaa a kase jamɛ a su ɔ kɛ je huɛ ko nɛ a ná ngɛ sukuu aloo kpɔ ɔ mi ɔ ngɔ. Niinɛ, wa wa jio, wa wɛ jio, huɛmɛ náa wa nɔ he wami. Bɔfo Paulo bɔ wɔ kɔkɔ ke: “Nyɛ ko ha nɛ a sisi nyɛ. Huɛ yaya bɔmi puɛɔ je mi bami kpakpa.” (1 Korinto Bi 15:33; Abɛ 13:20) Nihewi kɛ yihewi titli ji nihi nɛ a juami bimɛ náa a nɔ he wami wawɛɛ. Akɛnɛ mɛ nitsɛmɛ a nyɛ we nɛ a mwɔɔ a yi mi kpɔ ngɛ níhi a he he je ɔ, be komɛ ngɛ nɛ eko ɔ, a maa suɔ kaa a sa a  huɛmɛ a hɛ mi. Lɛɛ e he hia nɛ a kɛ nimli kpakpahi nɛ bɔ!

15. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ ye bua a bimɛ konɛ a hla huɛmɛ kpakpahi?

¹⁵ Fɔli tsuo le kaa pi be tsuaa be nɛ jokuɛwi hlaa huɛmɛ kpakpahi. Enɛ ɔ he ɔ, e he hia nɛ a kudɔ mɛ. Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa e sa nɛ fɔli nɛ hla huɛmɛ kɛ ha a bimɛ ɔmɛ. Mohu ɔ, ke a ngɛ wae ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ tsɔɔ mɛ níhi a se yomi, nɛ a ye bua mɛ nɛ a le su kpakpahi nɛ e sa kaa a na ngɛ nihi a he loko a kɛ mɛ nɛ bɔ. Su titli nɛ he hia ji kaa e sa nɛ nɔ ɔ nɛ suɔ Yehowa, nɛ́ e bua nɛ jɔ Yehowa suɔmi nya ní peemi he. (Marko 12:28-30) Moo tsɔɔ mɛ nɛ a suɔ nihi nɛ a yeɔ anɔkuale, nihi nɛ a mi mi jɔ, nihi nɛ haa nɔ nɔ́, kɛ nihi nɛ a hɛ mi wa kɛ ní tsumi. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ni komɛ je kikɛmɛ a su nɛ ɔmɛ kpo. Ke nyɛ ngɛ weku Mawu jami pee ɔ, moo ye bua o bimɛ ɔmɛ konɛ a le jamɛatsɛmɛ ɔmɛ. Lɔ ɔ se ɔ, moo ye bua mɛ nɛ a hyɛ kaa a maa na su nɛ ɔmɛ ngɛ nyɛmimɛ nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ a he lo. E sa nɛ mo hu o kɛ nimli kpakpahi nɛ bɔ konɛ o kɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha o bimɛ ɔmɛ.

16. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ le kaa a bimɛ ɔmɛ kɛ nimli kpakpahi ngɛ bɔe?

¹⁶ Anɛ o le o bimɛ ɔmɛ a huɛmɛ lo? Ke o li mɛ saminya a, lɛɛ mɛni he je mɔ nɛ o ha we nɛ a kɛ mɛ nɛ ba we ɔ mi konɛ o le mɛ ɔ? O ma nyɛ ma bi o bimɛ ɔmɛ konɛ a de mo bɔ nɛ jokuɛwi kpahi buɔ a huɛmɛ ɔmɛ ha. Anɛ jokuɛwi kpahi le a huɛmɛ ɔmɛ kaa a ji anɔkualetsɛmɛ, aloo osatotsɛmɛ lo? Ke a huɛmɛ ɔmɛ peeɔ osato ɔ, lɛɛ moo ye bua o bimɛ ɔmɛ konɛ a le kaa ke a kɛ nihi kaa jã bɔ ɔ, e maa ye mɛ awi. (La 26:4, 5, 9-12) Ke o to he hɛ kaa o bi ɔ je mi bami, e tade womi, aloo e munyu tumi ngɛ tsakee ɔ, e he maa hia nɛ o bi lɛ konɛ e de mo nihi nɛ e kɛ bɔɔ. Eko ɔ, nɔ nɛ o bi ɔ kɛ ngɛ bɔe ɔ ngɛ lɛ puɛe.​​—Kɛ to 1 Mose 34:1, 2 ɔ he.

17, 18. Ke fɔli ngɛ a bimɛ tsɔɔe kaa e sɛ nɛ a kɛ nimli yayahi nɛ bɔ ɔ, mɛni hu e sa kaa a pee?

 ¹⁷ Ke o ngɛ o bimɛ ɔmɛ tsɔɔe kaa e sɛ nɛ a kɛ nimli yayahi nɛ bɔ ɔ, moo ye bua mɛ hulɔ konɛ a ná nimli kpakpahi nɛ a kɛ mɛ nɛ bɔ. Bitsɛ ko de ke: “Be tsuaa be nɛ wa sume kaa wa bi ɔ nɛ pee nɔ́ ko ɔ, waa kɛ nɔ́ kpa ko daa nane mi ha lɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, be ko ɔ, tsɔɔli ɔmɛ suɔ nɛ wa binyumu ɔ nɛ piɛɛ sukuu bɔɔlu fiami kuu ɔ he. I kɛ ye yo ɔ tsuo waa kɛ wa bi ɔ hi si nɛ wa susu he. Wa de lɛ ke akɛnɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e kɛ  jokuɛwi kpahi ma ya bɔ he je ɔ, e sɛ nɛ e kɛ e he nɛ wo sukuu bɔɔlu fiami kuu ɔ mi. Se wa buaa jokuɛwi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ a nya kɛ yaa paki ɔ nɔ ya fiaa bɔɔlu. Jã nɛ wa pee ɔ ye manye.”

¹⁸ Fɔli nɛ a ngɛ nile ɔ, yeɔ bua a bimɛ ɔmɛ konɛ a kɛ huɛmɛ kpakpahi nɛ bɔ. A kɛ a bimɛ ɔmɛ peeɔ kake kɛ jeɔ a hɛja hulɔ. Se kɛ̃ ɔ, e yee kɛ haa fɔli fuu kaa a kɛ a bimɛ ma je a hɛja.

19. Mɛni nɔ hyɛmi ní komɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa tɔmi ko be he kaa wekuhi ma je a hɛja?

¹⁹ Anɛ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ wa je wa hɛja lo? Ohoo! Baiblo de ke, “muɔmi be ngɛ, nɛ domi be ngɛ.” b (Fiɛlɔ 3:4) Mawu we bi nɛ a hi si ngɛ blema Israel ɔ fiaa la, a do ɔ, a fiɛɔ, nɛ a siaa nyazia. Yesu Kristo ya yo kpeemi ngua ko sisi, nɛ Mateo Levi hu “ngmɛ okplɔɔ ɔ ngua” ko ha lɛ. (Luka 5:29; Yohane 2:1, 2) Yesu de we ke fiɛmi kɛ hɛja jemihi tsuo hí. Enɛ ɔ he ɔ, o kɛ o weku mi bimɛ ɔmɛ nyɛ ko susu kɔkɔɔkɔ kaa e ji tɔmi kaa nyɛ ma fiɛ nɛ nyɛ ma je nyɛ hɛja!

20. Ke fɔli maa hla hɛja jemi kɛ ha a bimɛ ɔ, mɛni e sa kaa a kai?

²⁰ Yehowa ji “bua jɔmi Mawu.” (1 Timoteo 1:11, NW) Lɔ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa kɛ bua jɔmi nɛ ja lɛ, se pi nɛ wa maa pee wa ní mɔbɔmɔbɔ. (Kɛ to 5 Mose 16:15 ɔ he.) Jokuɛwi a bua jɔɔ fiɛmi he wawɛɛ nitsɛ. Pi bua jɔmi pɛ nɛ jokuɛwi náa ngɛ hɛja jemi kpakpa mi. A kaseɔ ní hu kɛ jeɔ hɛja jemi kpakpa mi, nɛ lɔ ɔ yeɔ bua mɛ. E ji wekuyi ɔ blɔ nya ní tsumi kaa e ma ha e we mi bimɛ ɔmɛ a hiami níhi tsuo. Hɛja jemi hu piɛɛ he. Se e sa nɛ e hyɛ nɛ hi.

21. Mɛni ní yayahi yaa nɔ ngɛ hɛja jemihi a mi mwɔnɛ ɔ?

²¹ Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si kaa ngɛ “nyagbe ligbi” nɛ ɔmɛ  a mi ɔ, adesahi maa “suɔ je mi akɔnɔ pe bɔ nɛ a suɔ Mawu.” (2 Timoteo 3:1-5) Nihi fuu ngɛ nɛ hɛja jemi ji nɔ́ nɛ he hia mɛ pe kulaa ngɛ a si himi mi. Hɛja jemi níhi pɔ he babauu. Enɛ ɔ he ɔ, e he wɛ kulaa kaa nɔ ko ma ma e hɛ kɛ fɔ níhi nɛ a he hia titli ɔ a nɔ. Jehanɛ se hu ɔ, ajuama bɔmi he níhi, awi yemi, tsopa yaya kɛ ní tsumi, kɛ ní kpahi nɛ yeɔ nɔ awi ji níhi nɛ yaa nɔ ngɛ hɛja jemihi a mi mwɔnɛ ɔ. (Abɛ 3:31) Mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ po jokuɛwi a he piɛ ngɛ hɛja jemihi nɛ yeɔ nɔ awi nɛ ɔmɛ a he?

22. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ tsɔse a bimɛ konɛ a hla hɛja jemi kpakpa?

²² E sa nɛ fɔli nɛ a tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ a kɛ ma nyɛ ma je a hɛja, kɛ níhi nɛ a kɛ be nyɛe ma je a hɛja. Se nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji, nɛ fɔli maa tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ konɛ  mɛ nitsɛmɛ a yɔse hɛja jemihi nɛ ma nyɛ maa ye mɛ awi, kɛ be abɔ nɛ e sa kaa a kɛ je a hɛja. E biɔ be kɛ mɔde bɔmi loko fɔli ma nyɛ maa pee jã. Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Tsɛ ko nɛ ngɛ bimɛ enyɔ ɔ yɔse kaa e bi nɔkɔtɔma a pɔɔ redio ní tsumi he ko nɛ a bli kɛ we ɔ tue bumi. Lɔ ɔ he ɔ, ligbi ko benɛ e hɛɛ lɔle kɛ yaa ní tsumi ɔ, tsɛ ɔ bli jamɛ a redio ní tsumi he ɔ nɛ e ngɛ tue bue. E ngma munyuhi nɛ ngɛ la nɛ a ngɛ fiae ɔ mi ɔ kɛ fɔ si. Pee se ɔ, e kɛ e binyumuwi enyɔ ɔmɛ tsuo hi si nɛ a susu la a mi munyu ɔmɛ a he. E bi sanehi nɛ haa nɛ nɔ susuɔ níhi a he. Sisije ɔ, e bi mɛ ke: “Kɛ nyɛ susu kɛɛ?” E to e tsui si nɛ e bu hetohi nɛ a ha lɛ ɔ tue. Benɛ e da Baiblo ɔ nɔ nɛ e kɛ mɛ susu níhi a he ta a, jokuɛwi ɔmɛ kplɛɛ nɔ kaa a be jamɛ a redio ní tsumi he ɔ tue bue hu.

23. Mɛni fɔli ma nyɛ maa pee kɛ po a bimɛ a he piɛ kɛ je hɛja jemi yayahi a he?

²³ Fɔli nɛ a ji Kristofohi nɛ a ngɛ nile ɔ, hyɛɔ la, tiivi nɔ ní peepee, kasɛtihi, hɛja jemi womihi, video nɔ fiɛmihi, kɛ sinihi nɛ a bimɛ ɔmɛ hyɛɛ ɔ kaa a hi lo. A hyɛɔ foni nɛ ngɛ kasɛti aloo womi ɔ se ɔ, a buɔ la a mi munyuhi tue, a hyɛɛ nɔ́ nɛ a ngma ngɛ kpo ɔ nɔ ɔ, a kaneɔ adafi fiami womihi, nɛ a hyɛɛ níhi nɛ a bimɛ ɔmɛ hyɛɔ ngɛ tiivi nɔ ɔ hulɔ. A ti nihi fuu a he mi poɔ ngɛ “hɛja jemi” komɛ nɛ mwɔnɛ ɔ, a peeɔ kɛ haa jokuɛwi ɔ a he. Fɔli nɛ suɔ kaa a maa po a bimɛ ɔmɛ a he piɛ kɛ je ní yaya nɛ ɔmɛ a he ɔ kɛ a weku ɔ susuɔ oslaahi nɛ ngɛ hɛja jemi yaya nɛ ɔmɛ a he ɔ he. A kɛ Baiblo ɔ, kɛ Baiblo kasemi womihi kaa Questions Young People Ask​​—Answers That Work, kɛ munyuhi nɛ ngɛ Hwɔɔmi Mɔ kɛ Awake! womi tɛtlɛɛ ɔmɛ a mi ɔ yeɔ bua bimɛ ɔmɛ. c Ke fɔli kɛ a nane ma si, nɛ a kɛ blɔ tsɔɔmi kpakpa  ha a bimɛ ɔ, a bimɛ ɔmɛ be puɛe.​​—Mateo 5:37; Filipi Bi 4:5.

24, 25. Mɛni ji ní komɛ nɛ wekuhi ma nyɛ maa pee kɛ je a hɛja?

²⁴ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jokuɛwi a nya nɛ fɔli maa tsi ngɛ hɛja jemi yayahi a he ɔ kɛkɛ pi. E sa nɛ a ngɔ hɛja jemi kpakpahi kɛ da nane mi ha mɛ, ke pi jã a, a kɛ a he ma ya wo hɛja jemi yaya amɛ a mi ekohu. Kristofohi a wekuhi fuu kɛ a he woɔ hɛja jemihi fuu a mi. Hɛja jemi nɛ ɔmɛ ekomɛ ji, si slaami, bɔɔlu fiami, blɔ nɛ a hiaa kɛ ya hyɛɛ hehi nɛ a ngɛ fɛu. A ya slaa weku li kɛ huɛmɛ hulɔ. Ni komɛ hu a bua jɔɔ wawɛɛ ke a bla kɛ kane ní. Ni komɛ hu siaa nyaziahi nɛ woɔ nɔ nya muɔ. Ni komɛ hu peeɔ kake kɛ tsuɔ nguɛnya ní tsumi komɛ. Ni komɛ hu fiaa saku, ni komɛ hu tɛniɔ ní, nɛ ni komɛ hu kaseɔ Mawu adebɔ níhi a he ní. Ke jokuɛwi kɛ a he woɔ ní peepee slɔɔtoslɔɔtohi kaa kikɛ ɔ a mi ɔ, e poɔ a he piɛ kɛ jeɔ hɛja jemi yayahi a he, nɛ a kaseɔ nɔ́ ko kɛ jeɔ mi hulɔ. Ke nɔ ko kɛ e he wo hɛja jemi ko mi ɔ, e bua jɔɔ pe nɛ e maa hi si maa hi hyɛe kɛkɛ.

²⁵ Okplɔɔ ngmɛmi hu haa nɛ nihi náa bua jɔmi. Ke a hyɛ nɔ saminya, nɛ nihi pi ngɛ sisi tsɔ ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ o bimɛ ɔmɛ ma ná bua jɔmi wawɛɛ nitsɛ. E ma nyɛ ma ha nɛ suɔmi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ hu mi maa wa saminya.​—Kɛ to Luka 14:13, 14; Yuda 12 ɔ he.

26. Mɛni su titli nɛ ke weku mi bimɛ ná a, e maa po a he piɛ kɛ je ní yayahi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ a he?

²⁶ Atsinyɛ jemi ko be he kaa e biɔ mɔde bɔmi wawɛɛ loko o ma nyɛ maa po o weku ɔ he piɛ kɛ je níhi nɛ yeɔ nɔ awi ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ a he. Se nɔ́ titli ko ngɛ nɛ́ ma nyɛ maa ye bua mo. Lɔ ɔ ji suɔmi! Ke suɔmi ngɛ weku mi bimɛ ɔmɛ a kpɛti ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ tue mi jɔmi maa hi we ɔ mi, a maa sɛɛ ní, nɛ lɔ ɔ maa po a he piɛ kɛ je ní yayahi nɛ yaa nɔ ngɛ je ɔ mi ɔ a he. Se suɔmi nɛ a  ma ná kɛ ha Yehowa a ji nɔ́ nɛ he hia pe kulaa. Ke weku mi bimɛ ɔmɛ suɔ Yehowa a, lɔ ɔ ma ha nɛ jokuɛwi ɔmɛ maa wa ba pee nihi nɛ a suɔ Yehowa mohu pe je ɔ. Fɔli nɛ a suɔ Yehowa kɛ a tsui tsuo ɔ maa suɔ kaa a maa kase lɛ konɛ a suɔ a weku mi bimɛ ɔmɛ nɛ a ko pee kpɛii tsɔ ngɛ a nɔ. (Efeso Bi 5:1; Yakobo 3:17) Ke fɔli peeɔ jã a, a bimɛ ɔmɛ a bua maa jɔ Yehowa jami he, nɛ a maa na kaa lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ haa nɛ nɔ tsui nɔɔ nɔ mi ngɛ si himi mi. Jokuɛwi ɔmɛ be susue kaa a fɔli ɔmɛ ngɛ a nya tsie ngɛ níhi a he, aloo a fɔli ɔmɛ sume nɛ a ná bua jɔmi ko kulaa. Ke a susu jã a, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ ke a wa a, a ma kpa Yehowa jami.

27. Mɛni blɔ nɔ weku ko maa gu kɛ ye je ɔ nɔ kunimi?

²⁷ Yehowa bua jɔɔ wekuhi nɛ a kɛ kake peemi kɛ bua jɔmi sɔmɔɔ lɛ, nɛ a bɔɔ mɔde kaa “mu loo piami nɔ́ ko” be a he hie ngɛ je yaya nɛ ɔ mi ɔ a he. (2 Petro 3:14; Abɛ 27:11) Wekuhi kaa jã a kaseɔ Yesu Kristo. Yesu ha we nɛ Satan je ɔ nɛ wo e he mu kɔkɔɔkɔ. Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e de ke: “I ye je ɔ nɔ kunimi.” (Yohane 16:33) Ha nɛ mo hu o weku ɔ nɛ ye je ɔ nɔ kunimi, konɛ nyɛ ná bua jɔmi kɛ ya neneene!