Агару Бичик наукага келижет пе?
Агару Бичиктиҥ каруузы
Эйе. Агару Бичик научный бичик эмес те болзо, је наука јанынаҥ сурактарда оныҥ јетирӱлери чын болот. Агару Бичик наукага келижип, анда наука јанынаҥ чын јетирӱлер бар деп, бир канча темдер кӧрӱп ийектер. Бу јетирӱлер ол ӧйдӧ јаткан улустыҥ кӧрӱм-санаазынаҥ чек башка болгон.
Јер-телекейде (Вселенная) бажы болгон (Башталганы 1:1). Кӧп саба јебрен чӧрчӧктӧрдӧ Јер-телекей јайалган эмес, је хаостоҥ бӱткен деп айдылат. Вавилонныҥ улузы Јер-телекейди чыгарган кудайлар эки теҥистеҥ чыккан деп бӱткилеген. Ӧскӧ туујыларла болзо, Јер-телекей јаан јымыртканаҥ табылган.
Јер-телекей мифический кудайлардыҥ кӱӱнзегениле эмес, је чике тургузылган ар-бӱткенниҥ јасактарыла иштейт (Иов 38:33; Иеремия 33:25). Башка-башка албатылардыҥ чӧрчӧктӧриниҥ ӱреткениле болзо, улус килемји јок кудайлардыҥ керектерине удура нени де эдип болбос.
Јер неге де тайанбай јат (Иов 26:7). Кӧп јебрен албатылар Јер — великанныҥ ӱстинде эмезе тындуныҥ, темдектезе, буканыҥ ба, черепаханыҥ ба ӱстинде јаткан јалбак бӱдӱмдӱ деп бӱткилеген.
Талайлардыҥ ӱстинеҥ буу кӧдӱрилип, ойто кайра јерге јааш болуп, кар эмезе мӧндӱр болуп тӱжӱп, агын сууларды толтырат (Иов 36:27, 28; Экклезиаст 1:7; Исаия 55:10; Амос 9:6). Јебрен грек албаты суулар јердиҥ алдында талайдыҥ сууларыла толтырылат деп сананган. Мындый кӧрӱм-санаа XVIII чакка јетире болгон.
Кырлар ӧрӧ кӧдӱрилип, тӧмӧн тӱжет, эмдиги кырлар та-качан да сууныҥ алдында болгон (Сарын 104:6, 8). Је кезик чӧрчӧктӧрдӧ кудайлар кырларды бӱгӱнги ле бӱдӱмдӱ эдип јайаган деп айдылат.
Гигиенаныҥ ээжилери аайынча јӱрери су-кадыкты корулайт. Јебрен Израиль албатыга берилген јасакла болзо, божогон кижиге эмезе тындуга тийген кийнинде јунунар керек болгон. Анайда ок југуш оорулу улусты башкалаары ла јеҥилденип барары аайынча јакарулар база болгон (Левит 11:28; 13:1—5; Јаҥды такыганы 23:13). Бу ла ок ӧйдӧ Египетте ачык шырканы кижиниҥ богын кожуп эткен чейинтиле эмдейтен.
Агару Бичикте наукалык јастыралар бар ба?
Агару Бичикти јакшы шиҥдегени ондо андый јастыралар јок деп кӧргӱзет. Агару Бичик керегинде таркадылган бир канча јастыралар:
Миф: Агару Бичикте Јер-телекей алты кӱнге јайалган деп айдылат.
Факт: Агару Бичикте Јер-телекей канча ӧйгӧ јайалганы чике айдылбай јат (Башталганы 1:1). Башталганы деп бичиктиҥ 1-кы бажалыгында јайалган кӱндер јарты јок узак ӧйгӧ улалган деп бичилет. Анайда ок јер ле теҥери јайалган бастыра ӧйди «кӱн» деп адаган (Башталганы 2:4).
Миф: Агару Бичикте ӧлӧҥ-чӧп Кӱннеҥ озо јайалган деп айдылат, не дезе Кӱн јогынаҥ фотосинтез болор аргазы јок (Башталганы 1:11, 16).
Факт: Агару Бичикле болзо, Кӱн «теҥеридеги» јылдыстардыҥ бирӱзи ол ӧлӧҥ-чӧптӧҥ озо јайалган (Башталганы 1:1). Кӱнниҥ чокторы јайалган ӧйдиҥ баштапкы «кӱнинде» Јердиҥ ӱстине бир эмеш ле јеткен. Јайалганыныҥ ӱчинчи «кӱнинде» атмосфера јарый берерде, фотосинтезке керектӱ јарык Јерге јеткилинче тийип баштаган (Башталганы 1:3—5, 12, 13). Кийнинде Кӱн Јердеҥ јакшы кӧрӱнип баштаган (Башталганы 1:16).
Миф: Агару Бичикте Кӱн Јерди айланып турган деп айдылат.
Факт: Экклезиаст 1:5-те айдылат: «Кӱн чыгат, кӱн ажат, чыгып турган јерине ойто меҥдейт». Бу шӱӱлтени кижи јердеҥ Кӱнди айланып турган деп билдирип турганын бичиген. Је чынынча, Јер Кӱнди айланып турган деп бис билер де болзоос, «кӱн чыгат» ла «кӱн ажат» деп бис база айдадыс.
Миф: Агару Бичикте Јер јалбак деп айдылып калган.
Факт: Агару Бичикте ыраак јерлерди кӧргӱзерге «јердиҥ јаказына да јетире» деп сӧс тузаланат, је бу сӧс Јер јалбак ла анда учы бар деп темдектебей јат (Апостолдордыҥ ижи 1:8). Анайда ла ок «јердиҥ тӧрт учы» деген сӧс бастыра јерди темдектейт, бу ӧскӧртип айткан учуры болуп јат. Бӱгӱн бис бого тӱҥей «јердиҥ тӧрт јаны» деп сӧс тузаланадыс (Исаия 11:12; Лука 13:29).
Миф: Агару Бичикте окружностьтыҥ узуны диаметрдеҥ ӱч катапка узун деп айдылат, је окружностьтыҥ узуны — диаметрди пи (π) тоого, эмезе 3,1416 киреге катаптаганы.
Факт: 1 Каандар 7:23 ле 2 Летопись 4:2-ле болзо, «чой казанныҥ» диаметри 10 чаканак, а «айландыразын, кемјӱ буула кемјизе одус чаканак болгон». Бу тоолорды округлять эдип салган болор. Анайда ок окружностьтыҥ узунын казанныҥ ич јанынаҥ, а диаметрди тыш јанынаҥ кемјиген болор.