ҺӘР доған ҝүн башгаларына јахшылыг етмәк үчүн инсанлара чохлу имканлар бәхш едир. Амма тәәссүф ки, чохлары өзләриндән башга, һеч кәси дүшүнмүр. Әтрафа бојланыб бахсаныз, бу ҝерчәклији һәр јердә ҝөрә биләрсиниз — инсанларын утанмадан бир-бирләринә кәләк ҝәлмәләриндән тутмуш сүкан архасында өзләрини агрессив апармаларына, кобуд данышмаларындан тутмуш өзләриндән чыхмаларынадәк.

Худбинлик бир чох аиләләрдә дә өзүнә јер тапыб. Мисал үчүн, бәзиләри «даһа јахшысына лајиг олдугларыны» дүшүнәрәк һәјат јолдашларындан бошанырлар. Һәтта валидејнләр өзләри дә билмәдән евдә худбинлик тохуму сәпирләр. Неҹә? Ушағын ағзындан чыхан һәр сөзү јеринә јетирмәклә, үстәлик, она гаршы низам-интизам гајдаларыны тәтбиг етмәкдән еһтијат етмәклә.

Лакин елә валидејнләр дә вар ки, ушагларына илк өнҹә башгаларынын рифаһыны дүшүнмәји өјрәдирләр вә бу, нәтиҹәдә ҝөзәл бәһрәләр ҝәтирир. Хејирхаһ ушаглар даһа асанлыгла өзләринә дост тапыр вә мүнасибәтләри даһа сабит олур. Бундан әлавә, онлар һәјатдан даһа чох мәмнунлуг дујурлар. Нәјә ҝөрә? Чүнки Мүгәддәс Китабда дејилир ки, «вермәк алмагдан даһа чох хошбәхтлик ҝәтирир» (Һәвариләрин ишләри 20:35).

Әҝәр өвладыныз варса, она хејирхаһ олмағын хејрини ҝөрмәјә вә ҹәмијјәтин ҹанына һопмуш худбинлик бәласына јолухмамаға неҹә көмәк едә биләрсиниз? Амма ҝәлин илк өнҹә ушагларда худбинлијә мејил јарадан үч тәһлүкәјә вә тәһлүкәләрдән гачмағын јолларына нәзәр салаг.

Проблем. Тәдгигатчылар ҹәмијјәтдә нараһатчылыг доғуран бир тенденсијаны мүшаһидә етмишләр: ишә дүзәлән бир чох ҝәнҹләр өзләри һагда олдугҹа јүксәк фикирдә олурлар. Онлар мүвәффәгијјәт газанаҹагларындан чох архајындырлар, һалбуки бунун үчүн ҹүзи шеј едирләр, ја да үмумијјәтлә һеч нә етмирләр. Диҝәрләри исә үмид едирләр ки, ҝөрдүкләри ишдә әмәлли-башлы пүхтәләшмәсәләр дә, бир ҝөз гырпымында вәзифәјә уҹалаҹаглар. Еләләри дә вар ки, өзләринин хүсуси олдугларына әминдирләр, башгаларындан да өзләринә гаршы бу ҹүр мүнасибәт ҝөзләјирләр. Инсанларын онлар кими фикирләшмәдикләрини ҝөрәндә исә чох мәјус олурлар.

Проблемин көкү. Бәзән ҝәнҹләрин өзләриндән чох разы олмалары алдыглары тәрбијә илә бағлыдыр. Мисал үчүн, валидејнләр сон онилликләр әрзиндә популјар олан өзүнәһөрмәт һәрәкатынын бөјүк тәсиринә мәруз галмышлар. Онун әсасында дуран принсип илк бахышдан ағлабатан ҝөрүнүрдү: әҝәр бир балаҹа тәриф ушаға јахшы тәсир бағышлајырса, ҝөр онда чохлу тәриф неҹә тәсир бағышлајар. Ејни заманда, белә бир фикир дә мөвҹуд иди ки, валидејнин ушаға наразылығыны билдирмәсинин она анҹаг пис тәсири олаҹаг. Миссијасыны ушаға өз мәнлијини һәр шејдән уҹа тутмағы ашыламагда ҝөрән бу дүнјада белHS.3ә давранан валидејнләр мәсулијјәтсиз сајылырдылар. Ушаглар өзләри барәдә һеч вахт пис фикирләшмәмәлидирләр, ән азындан валидејнләрә белә дејирдиләр.

Буна ҝөрә дә бир чох валидејнләр, һәтта өвладлары тәрифәлајиг бир шеј етмәсәләр белә, онларын башындан тәриф сөзләри јағдырмаға башладылар. Кичик дә олса, һәр наилијјәт тәмтәрагла гаршыланыр, етдикләри сәһвләрә исә ҹиддилијиндән асылы олмајараг, ҝөз јумулурду. Бу валидејнләр инанырдылар ки, ушаға өз мәнлијини уҹа тутмағы өјрәтмәјин сирри пис шејләрә мәһәл гојмамаг, јахшы шејләри исә тәрифләмәкдир. Ушагларын өзләри барәдә јүксәк фикирдә олмалары онлара әсиHS.3л севинҹ ҝәтирәҹәк шејләрә наил олмағы өјрәтмәкдән даһа ваҹиб олду.

Мүгәддәс Китабда нә дејилир? Мүгәддәс Китаба әсасән, тәриф јериндHS.3ә сөјләнилмәлидир (Матта 25:19—21). Ушаглары өзләрини јахшы һисс етсинләр дејә тәрифләмәк онларда өзләри барәдә јанлыш фикир формалашдырыр. Аллаһын Кәламында һаглы олараг дејилир: «Өзү бир шеј олмаја-олмаја, өзү һаггында јүксәк фикирдә олан инсан өзүнү алдадыр» (Галатијалылара 6:3). Буна ҝөрә дә Мүгәддәс Китаб валидејнләрә мәсләһәт ҝөрүр: «Ушаға тәрбијә вер, бундан ваз кечмә, тәрбијә көтәји она өлүм ҝәтирмәз» * (Сүлејманын мәсәлләри 23:13).

Сиз нә едә биләрсиниз? Ушаг сәһв иш тутанда она дүзәлиш верин, тәрифәлајиг иш ҝөрәндә исә тәрифләјин. Ушағынызы сырф өзү барәдә јүксәк фикирдә олсун дејә тәрифләмәкдән чәкинин. Бунун һеч бир фајдасы јохдур. «“Мән” нәсли» китабында дејилир: «Әсил өзүнә әминлик һисси ушағын садәҹә мөвҹуд олдуғу үчүн онун даһи олдуғуну демәклә јох, тәдриҹән өз баҹарыгларыны јахшылашдырмагла вә јениләринә јијәләнмәклә һасил олур» («Generation Me»).

Проблем. Ишә дүзәлән бир чох ҝәнҹләр әлверишсиз шәраитин өһдәсиндән ҝәлмәк үчүн һазырлыглы дејилләр. Бәзиләри үнванларына ҹүзи тәнгид ешидән кими шока дүшүр вә мәјуслуға гапылырлар. Диҝәрләрини исә разы салмаг мүшкүл мәсәләдир, белә адамлар јалныз онларын ән јүксәк тәләбләринә ҹаваб верән ишә разылашырлар. Мәсәлән, доктор Ҹозеф Аллен «Ушаглыг һавасындан чыхмаг» китабында ишә дүзәлмәјә ҝәлән бир ҝәнҹ оғландан бәһс едир. Сөһбәт әснасында ҝәнҹ она бу сөзләри демишди: «Мәнә елә ҝәлир ки, ишин мүәјјән мәгамлары бир аз дарыхдырыҹыдыр, мән исә дарыхмағы севмирәм». Доктор Аллен јазыр: «О һеч баша дүшмүр ки, һәр ишин дарыхдырыҹы мәгамлары олур. Неҹә ола биләр ки, ијирми үч јашына чатасан, анҹаг бундан хәбәрин олмасын» («Escaping the Endless Adolescence»).

Проблемин көкү. Сон онилликләр әрзиндә бир чох валидејнләр ушагларынын башларына бир иш ҝәлмәсин дејә онларын үстүндә чох әсибләр. Гызыныз имтаһаны верә билмәди? Мүдахилә един вә мүәллимдән тәләб един ки, она даһа јүксәк гијмәт јазсын. Оғлунуз јол һәрәкаты гајдаларыны поздуғуна ҝөрә ҹәримәләниб? Онун јеринә ҹәримәни сиз өдәјин. Мәһәббәти даша дәјиб? Бүтүн ҝүнаһы гаршы тәрәфин үстүнә атын.

Валидејнин ушағыны горумаг истәји тәбиидир. Амма һәддән артыг ушағын үстүндә әсмHS.3әк онда сәһв дүшүнҹә формалашдыра биләр. Ушаг елә дүшүнә биләр ки, һәрәкәтләринин мәсулијјәтини дашымаг мәҹбуријјәтиндә дејил. «Јенијетмәләрин дүзҝүн тәрбијә гајдалары» китабында дејилир: «Ағры-аҹынын вә мәјуслуғун өһдәсиндән ҝәлмәјин мүмкүн олдуғуну өјрәнмәк вә һәтта бунлардан өзләринә ибрәт дәрси ҝөтүрмәк әвәзинә, [белә] ушаглар бөјүјәндә егоист олур вә фикирләшир ки, һәм валидејнләр, һәм дә әтрафдакы инсанлар онлара борҹлудурлар» («Positive Discipline for

Teenagers»).

Мүгәддәс Китабда нә дејилир? Хошаҝәлмәз һадисәләр һәјатымызын ајрылмаз бир һиссәсидир. Мүгәддәс Китабда дејилир ки, «бәдбәхтлик һәр кәсин башына ҝәлир!» (Ваиз 9:11, Асан охунулан тәрҹүмә). Бу, јаHS.3хшы инсанлара да аиддир. Мәсәлән, Аллаһын садиг бәндәләриндән бири олан Павел хидмәти заманы мүхтәлиф ҹүр чәтинликләрлә гаршылашмышды. Лакин һәмин чәтинликләрин она јахшы тәсири дә олду. О јазмышды: «Мән һәр бир шәраитдә нәјим варса, она гане олмағы өјрәнмишәм... һәр шејдә вә һәр шәраитдә тох вә аҹ олмағын... сиррини өјрәнмишәм» (Филипилиләрә 4:11, 12).

Сиз нә едә биләрсиниз? Өвладынызын јеткинлик сәвијјәсини нәзәрә алараг нөвбәти Мүгәддәс Китаб принсипини тәтбиг етмәјә чалышын: «Һәр кәс өз мәсулијјәт јүкүнү дашы[малыдыр]» (Галатијалылара 6:5). Әҝәр оғлунузу ҹәримәләјибләрсә, гојун о, ҹәримәни өз ҹибиндән өдәсин. Әҝәр гызыныз имтаһандан кәсилибсә, бу, она нөвбәти дәфә имтаһана даһа јахшы һазырлашмасы үчүн дәрс ола биләр. Әҝәр оғлунуз накам мәһәббәт јашајыбса, тәсәлли верин, анҹаг мүнасиб вахт дүшәндә ону бу кими суалларын үзәриндә дүшүнмәјә тәшвиг един: «Бу һадисә дәјишмәли олдуғум һансы саһәни үзә чыхартды?» Өз проблемләрини һәлл етмәјә чалышан ушагларда дәјанәтлилик вә өзүнәинам јараныр. Анҹаг дүшдүкләри һәр  вәзијјәтдән онлары башгалары чыхардырса, бу хүсусијјәтләр ушагларда формалашмајаҹаг.

«Гој һәр кәс өз ишини сынагдан кечирсин, онда... өзүнә бахыб севинәҹәк» (Галатијалылара 6:4).

Проблем. Ҝәнҹләр арасында кечирилән сорғунун нәтиҹәсинә ҝөрә, онларын 81 фаизи варланмағы башгаларына көмәк етмәкдән даһа ваҹиб сајыр. Лакин вар-дөвләтә ҹан атмаг инсана мәмнунлуг ҝәтирмир. Әксинә, фактлар ҝөстәрир ки, фикри-зикри јалныз әшјаларда олан инсанлар елә дә хошбәхт дејил вә даһа чох депрессијаја дүшүрләр. Физики вә емосионал хәстәликләрә белә инсанлар арасында даһа чох раст ҝәлинир.

Проблемин көкү. Бәзи ушаглар әшјасевәр аиләләрдә бөјүјүрләр. «Нарсизим епидемијасы» китабында дејилир: «Валидејнләр ушагларынын хошбәхт олмасыны, ушаглар исә әшја истәјирләр. Буна ҝөрә дә валидејнләр ушагларына истәдикләри һәр шеји алырлар, ушаглар да өзләрини хошбәхт һисс едир, анҹаг бу, чох чәкмир. Бир аз вахт кечәндән сонра онлар даһа чох шеј истәјирләр» («The Narcissism Epidemic»).

Әлбәттә ки, реклам сәнајеси аҹҝөз истеһлакчыларын истәкләриндән бөјүк мәмнунијјәтлә истифадә едир. Рекламчылар «сән ән јахшысына лајигсән» вә ја «чүнки сән буна лајигсән» кими шүарлар јајырлар. Бир чох ҝәнҹләр бу тәләјә дүшүб. Инди исә «лајиг олдуглары» әшјаларын пулуну өдәјә билмәдикләриндән борҹ ичиндә батырлар.

Мүгәддәс Китабда нә дејилир? Мүгәддәс Китаб пулун зәрури олдуғуну гејд едир (Ваиз 7:12). Лакин орада белә бир хәбәрдарлыг да вар: «Һәр ҹүр пислијин көкү пулпәрәстHS.3ликдир». Үстәлик, һәмин ајәдә әлавә олунур ки, «бәзиләри бу севдаја дүшәрәк... чохлу әзаб чәкмишләр» (1 Тимотејә 6:10). Мүгәддәс Китаб бизә вар-дөвләт далынҹа гачмағы јох, һәјат үчүн зәрури олан әшјаларла кифајәтләнмәји мәсләһәт ҝөрүр (1 Тимотејә 6:7, 8).

«Варланмаг истәјәнләр ширникләниб тәләјә дүшүрләр, инсаны фәлакәтә вә мәһвә апаран бир чох мәнасыз вә зәрәрли хәјаллара гапылырлар» (1 Тимотејә 6:9).

Сиз нә едә биләрсиниз? Бир валидејн кими, пула вә әшјалара даир өз мүнасибәтинизи тәһлил един. Сизин үчүн нәјин ваҹиб олдуғуну мүәјјән едиб ондан мөһкәм јапышын вә ушагларыныза да бу ҹүр давранмаға көмәк един. Јухарыда ады чәкилән «Нарсизим епидемијасы» китабында тәклиф олунур: «Валидејнләр ушаглары илә бирликдә бу кими суаллары мүзакирә едә биләрләр: “Ендиримә дүшән маллары нә вахт алмаг олар? Бәс нә вахт алмасаг, јахшы оларды?” “Фаиз дәрәҹәси нә гәдәрдир?” “Елә олубму ки, башгасынын тәһрики илә нәсә алмысан?”»

Еһтијатлы олун ки, аиләдә јаранан проблемләри унутмаг үчүн нәсә алмаг методундан истифадә етмәјәсиниз. «Уғурун бәдәли» адлы китабда дејилир: «Проблемләринизи әшјаларла өрт-басдыр етмәк һеч вахт сәмәрә вермәјәҹәк. Проблемләри ајаггабы вә пул кисәси илә јох, ағыл, дәрракә вә анлајышла һәлл етмәк лазымдыр» («The Price of Privilege»).