ИСА ПЕЈҒӘМБӘРИН нә вар-дөвләти, нә дә вәзифәси вар иди. Һәтта еви дә јох иди. Бунунла белә, онун һикмәтли сөзләри милјонларла инсана фајда ҝәтириб. Бәс о, һәгигәтән јашајыб? Гәдим вә ја мүасир мәнбәләрдә онунла бағлы һәр һансы бир мәлумат вармы?

• Мајкл Грант, тарихчи вә гәдим классик сивилизасијасы үзрә мүтәхәссис дејир: «Әҝәр Әһди-Ҹәдиди тарихи әһәмијјәт дашыјан диҝәр гәдим әлјазмалары арашдырдығымыз мејарлара әсасән арашдырсаг, мөвҹудлугларына һеч вахт шүбһә етмәдијимиз бүтпәрәст персонажларын вар олдугларыны гәбул етдијимиз кими, Исанын да тарихи шәхсијјәт олдуғуну данмајаҹағыг».

• Рудолф Бултман, Әһди-Ҹәдид үзрә профессор дејир: «Исанын јашамасы илә бағлы шүбһәләр әсассыздыр. Бу шүбһәләрин јанлыш олдуғуну сүбут етмәјә белә дәјмәз. Һеч бир нормал инсан данмаз ки, илк иҹмасы Фәләстиндә мејдана чыхмыш тарихи һәрәкатын баниси мәһз Иса Мәсиһдир».

• Уилл Дүрант, тарихчи, јазычы вә философ дејир: «Ејни дөврдә јашамыш бир нечә садә инсанын [Мүждәләри јазанларын] белә бир һејранедиҹи, мөһтәшәм, јүксәк әхлаглы, ҹамааты гардашлыға сәсләјән шәхсијјәт ујдурмасы Инҹилдә јазылмыш истәнилән мөҹүзәдән даһа бөјүк мөҹүзә оларды».

• Алберт Ејнштејн, јәһуди әсилли алман физики дејир: «Әслән јәһуди олсам да, нәсранинин [Исанын] парлаг шәхсијјәти мәни һејран едир». Ејнштејндән Иса Мәсиһи тарихи шәхсијјәт һесаб едиб-етмәдијини сорушанда о, белә ҹаваб вермишди: «Шүбһәсиз! Һеч ким Инҹили Исанын варлығыны дујмадан охуја билмәз. Орада јазылмыш һәр кәлмә онунла дөјүнүр. Һеч бир әфсанә белә ҹанлы ола билмәз».

  «Һеч ким Инҹили Исанын варлығыны дујмадан охуја билмәз»

  (Алберт Ејнштејн)

Иса пејғәмбәрин һәјаты вә хидмәти илә бағлы ән чох тәфсилатлар Инҹилдә — Мәттанын, Маркын, Луканын вә Јәһјанын гәләмә алдыглары мүждәләрдә јазылыб. Бундан әлавә, һәтта бир сыра гәдим тарихи мәнбәләрдә дә Иса пејғәмбәрин ады чәкилир.

• ТАСИТ

  (Б. е. тәх. 56—120) Тасит ән даһи гәдим Рома тарихчиләриндән бири һесаб олунур. Онун «Салнамәләр» адлы тарихи әсәри Рома империјасынын ерамызын 14—68-ҹи илләрини әһатә едир. (Иса пејғәмбәр ерамызын 33-ҹү илиндә едам олунуб.) Тасит јазыр ки, ерамызын 64-ҹү илиндә Романы виранә гојан јанғыны Неронун төрәтдији һесаб олунурду, амма Нерон «ҝәзән шајиәләрә сон гојмаг үчүн» ҝүнаһы Мәсиһин давамчыларынын бојнуна гојду. Тасит дејир: «Тиберинин һакимијјәти дөврүндә Мәсиһә, бу ад [мәсиһиләр] онун адындан јаранмышдыр, прокураторларымыздан бири олан Понти Пилат тәрәфиндән өлүм һөкмү кәсилмишди» («Annals», XV, 44).

• СВЕТОНИ

  (Б. е. тәх. 69—122-дән сонра) Рома тарихчиси Светони «Сезарларын һәјаты» китабында илк 11 Рома императорунун һакимијјәти дөврүндә баш вермиш һадисәләри гәләмә алмышды. Бу китабын Кладиуса аид бөлмәсиндә гејд олунур ки, Ромадакы јәһудиләр арасында Иса Мәсиһә ҝөрә иғтишашлар олурду (Һәвариләрин ишләри 18:2). Светони јазыр: «Јәһудиләр һәр дәфә Мәсиһин тәһрики илә иғтишашлар јаратдығына ҝөрә о, [Кладиус] онлары Ромадан говмушду» («The Deified Claudius», XXV, 4). Светони Иса Мәсиһи сәһвән иғтишашларын сәбәбкары кими гәләмә версә дә, онун мөвҹудлуғуна гәтијјән шүбһә етмирди.

• КИЧИК ПЛИНИ

  (Б. е. тәх. 61—113) Рома јазычысы вә Битинијанын (индики Түркијә) валиси Кичик Плини Рома императору Трајана үнванладығы мәктубунда мәсиһиләрлә неҹә рәфтар етмәк лазым олдуғуну сорушмушду. О јазмышды ки, мәсиһиләри әгидәләриндән дөнмәјә мәҹбур едир, бундан имтина едәнләри исә едам етдирир. Плини изаһ едир: «Мәним диктәмлә [бүтпәрәст] аллаһлара дуа едәнләри, сәнин [Трајанын] һејкәлин гаршысында шәраб вә күндүрлә һазырланмыш бухуру тәгдим едәнләри... Мәсиһә ләнәт охујанлары... азад едирдим» («Pliny—Letters», Book X, XCVI).

•  ИОСИФ ФЛАВИ

  (Б. е. тәх. 37—100) Јәһуди каһини вә тарихчиси олан Иосиф Флави гејд едир ки, сијаси нүфузу олан јәһуди баш каһини Һәнна «Синедрион [јәһуди али мәһкәмәси] һакимләрини бир јерә топлады вә Мәсиһ адланан Исанын гардашыны — Јагубу онларын өнүнә чыхарды» («Jewish Antiquities», XX, 200).

• ТАЛМУД

  Ерамызын III—VI әсрләрини әһатә едән јәһуди раввинләринин әлјазмалар топлусу олан Талмуд ҝөстәрир ки, һәтта дүшмәнләри белә, Исанын мөвҹудлуғуну гәбул едирдиләр. Орада гејд олунур ки, Пасха ҝүнү «Нәсрани Јешу [Иса] едам олунду». Бу да диҝәр тарихи гајнагларла үст-үстә дүшүр. («Babylonian Talmud, Sanhedrin 43a, Munich Codex»; Јәһја 19:14—16 ајәләринә бахын.) Талмудун диҝәр бир һиссәсиндә исә дејилир: «Аллаһ еләмәсин ки, биз өзүнү ҹәмијјәт ичиндә рүсвај едән Нәсрани [Иса белә танынырды] кими өвлад вә ја шаҝирд јетишдирәк». («Babylonian Talmud, Berakoth 17b, footnote, Munich Codex»; Лука 18:37 ајәсинә бахын.)

Инҹилдә Иса Мәсиһин һәјаты вә ибадәти әтрафлы шәкилдә тәсвир олунур, һәмчинин орада инсан, әрази адлары вә заманла бағлы хырда тәфсилатлар јер алыр. Бир шејин тарихдә һәгигәтән мөвҹуд олдуғуну сүбут етмәк үчүн бу кими тәфсилатларын олмасы мүтләгдир. Мәсәлән, ҝөтүрәк Лука 3:1, 2 ајәләрини. Бу ајәләрин сајәсиндә халгы Иса Мәсиһин ҝәлишинә һазырлајан Вәфтизчи Јәһјанын Аллаһдан алдығы ишин иҹрасына нә вахт башладығыны мүәјјән едә билирик.

Лука јазыр: «Сезар Тиберинин һакимијјәтинин он бешинҹи илиндә, Понти Пилат Јәһудијјә валиси, Һирод Ҹәлиләнин, гардашы Филип Итуреја вә Трахонитин, Лисани исә Абиленијанын һакими оларкән, баш каһин Гајафанын вә бөјүк каһин Һәннанын ҝүнләриндә чөллүкдә Зәкәријјәнин оғлу Јәһјаја Аллаһдан бир бујруг ҝәлди». Бу дәгиг тәфсилатлар сајәсиндә мүәјјән етмәк олур ки, Аллаһдан Јәһјаја бујруг ерамызын 29-ҹу илиндә ҝәлиб.

 Бу ајәләрдә адлары чәкилән једди иҹтимаи хадим тарихчиләрә чох танышдыр. Анҹаг бир вахтлар бәзи тәнгидчиләр Понти Пилатын вә Лисанинин һәгигәтән јашадыгларына шүбһә етмишдиләр. Амма наһаг јерә. Бир мүддәт сонра Луканын јаздыгларынын дәгиг олдуғуну сүбут едән гәдим даш китабәләр тапылды. Һәмин китабәләрдә бу ики мәмурун ады вар *.

Иса пејғәмбәрин тарихи шәхсијјәт кими мөвҹуд олдуғуну билмәјимиз ваҹиб мәсәләдир, чүнки онун дедији кәлмәләр бөјүк әһәмијјәт кәсб едир. Мисал үчүн, о, инсанлара хошбәхт олмағын сиррини ачырды *. Һәмчинин о вәд етмишди ки, вахт ҝәләҹәк, инсанлар «Аллаһын Падшаһлығы» адланан һөкумәтин идарәчилији алтында сөзүн әсл мәнасында сүлһ вә тәһлүкәсизликдә јашајаҹаглар (Лука 4:43).

Бу һөкумәтин «Аллаһын Падшаһлығы» адланмасы мүнасибдир, чүнки онун васитәсилә Јер үзүндә Аллаһ һакимијјәт сүрәҹәк (Вәһј 11:15). Иса пејғәмбәр Аллаһын Падшаһлығы илә бағлы белә дуа етмишди: «[Аллаһымыз],.. гој Падшаһлығын ҝәлсин. Гој Сәнин ирадән... јердә дә јеринә јетсин» (Мәтта 6:9, 10). Аллаһын һакимијјәти бәшәријјәт үчүн нәләри һәјата кечирәҹәк?

• Дөјүшләри, вәтәндаш мүһарибәләрини арадан галдыраҹаг (Зәбур 46:8—11).

• Тамаһкарлығы, коррупсија да дахил олмагла, бүтүн пислији, о ҹүмләдән Аллаһсыз инсанлары әбәдијјән јох едәҹәк (Зәбур 37:10, 11).

• Падшаһлығын идарәси алтында јашајан инсанлар ҝөрдүкләри ишдән һәзз алаҹаглар (Әшија 65:21, 22).

• Һал-һазырда бәрбад вәзијјәтдә олан дүнја тамамилә бәрпа олунаҹаг вә бол бәһрә верәҹәк (Зәбур 72:16; Әшија 11:9).

Бәзи инсанлар бу вәдләрин хәјалдан башга бир шеј олмадығыны дүшүнә биләр. Бәс фани инсанын һәр шеји јолуна гојаҹағына ҝүвәнмәк хүлја дејил? Ахы тәһсил, елм вә технолоҝија саһәсиндә бөјүк наилијјәтләрин әлдә олунмасына бахмајараг, милјонларла инсанын сабаһкы ҝүнә үмиди јохдур. Бундан әлавә, биз һәр ҝүн игтисади, сијаси, дини зәминдә баш верән зүлмүн, о ҹүмләдән аҹҝөзлүјүн вә рүшвәтхорлуғун шаһиди олуруг. Бәли, реаллыг ондан ибарәтдир ки, инсан һакимијјәти уғурсузлуға дүчардыр (Ваиз 8:9).

Бир сөзлә, Иса пејғәмбәрин тарихи шәхсијјәт кими мөвҹуд олуб-олмадығыны билмәјимиз ваҹиб мәсәләдир *. Чүнки 2 Коринфлиләрә 1:19, 20 ајәләриндә јазылыб: «Аллаһын бүтүн вәдләри онун [Мәсиһин] васитәсилә “бәли” олду».