Zoova yɛle Ɲanmiɛn Kpli mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ’n. I yɛ ɔ yili like kwlaa-ɔ. (Sa Nglo Yilɛ 4:​11) Abraamun nin Moizi be suli i. Zezi kusu suli i wie. (Bo Bolɛ 24:27; Ezipt Lɔ Tulɛ 15:1, 2; Zan 20:17) Ɔ timan nvle kunngba i Ɲanmiɛn. Sanngɛ ɔ ti ‘asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa’ be Ɲanmiɛn.​—Jue Mun 47:3.

 Biblu’n nun’n, Ɲanmiɛn i dunman’n kpakpa m’ɔ ti kunngba cɛ’n yɛle Zoova. (Ezipt Lɔ Tulɛ 3:​15; Jue Mun 83:18) Dunman sɔ’n fin Ebre nun ndɛ mma kun. Ndɛ mma sɔ’n i bo’n yɛle “ɔ kaci.” Asa ekun’n, Biblu’n su like suanfuɛ sunman be waan dunman sɔ’n i bo yɛle “Ɔ yo maan ɔ kpɛn su.” I sɔ’n nin i fata kusu afin i yɛ ɔ yili like kwlaa-ɔ, kpɛkun ɔ yo maan i klun sa’n kpɛn su titi. (Ezai 55:10, 11) Biblu’n kwla uka e naan y’a si sran wafa nga Zoova ti’n i kpa. I li i nzuɛn’n be nun danfuɛ mɔ yɛle klolɛ’n yɛ e kwla si i kpa-ɔ.—Ezipt Lɔ Tulɛ 34:5-7; Liki 6:35; 1 Zan 4:8.

 Ebre nun ndɛ mma nnan nga mun יהוה yɛ be kacili i wawle nun kɛ Zoova’n niɔn. Ndɛ mma nnan sɔ’m be flɛ be kɛ Tetragramun. E siman wafa trele nga lalafuɛ Ebre nun’n be bo dunman sɔ’n. I kwlaa yoli-o, be bo Ɲanmiɛn dunman kɛ “Zoova” nán andɛ sa-ɔ. Angle nun’n kpɛ klikli nga be boli Ɲanmiɛn dunman Zoova’n, Biblu kun nun-ɔn. Biblu sɔ’n yɛle Biblu nga Wiliamun Tɛndali kacili i afuɛ 1530 nun’n. a

?Ngue ti yɛ e siman wafa trele nga lalafuɛ Ebre nun’n be bo Ɲanmiɛn dunman’n niɔn?

 Lalafuɛ Ebre nun’n, kɛ bé klɛ́ ndɛ’n be faman ndɛ mma nga be flɛlɛ nun be uke be nuan’n (vuayɛli) be wlaman nun. Ɔ maan nga be flɛlɛ nun be ukeman be nuan’n be ngunmin yɛ be fa klɛ-ɔ. Sanngɛ be nga be si Ebre sɔ’n i kanngan’n, be si wafa nga be yo mɔ be kanngan’n. Asa ekun’n, kɛ be wieli Biblu’n i bue nga be klɛli i Ebre nun’n (“Aenguɛ laa’n”) i klɛ’n, Zifu wie’m be wa lafili ato ndɛ kun su. Be waan sɛ sran kun bo Ɲanmiɛn i dunman’n i sɔ’n ti tɛ. Ɔ maan kɛ bé kánngan Ɲanmiɛn ndɛ’n nun’n, be fɛ i tɔnndɔnlɛ dunman kɛ “Anannganman” annzɛ “Ɲanmiɛn” sa’n, be sie Ɲanmiɛn dunman kpakpa’n i osu. Kɛ afuɛ’m bé sín bé kɔ́’n, ato ndɛ sɔ’n wa truli kpa. I sɔ’n ti’n i agualiɛ su’n, sran’m be siman wafa trele nga lalafuɛ nun’n be bo Ɲanmiɛn dunman’n i kun. b

 Sran wie’m be bu i kɛ lalafuɛ nun’n be bo Ɲanmiɛn i dunman kɛ “Yawe.” Wie mun ekun be kan ndɛ uflɛ. Be wunnin fluwa wie mun Jenvie ng’ɔ ti njin nzue klakla’n i nuan. Sanwun yolɛ fluwa’n i bue nga be kacili i Glɛki nun’n, i bue kan o fluwa sɔ’m be nun kun nun. Fluwa’n nun’n, be kacili Ɲanmiɛn i dunman’n kɛ Iao. Be nga be si lalafuɛ Glɛki’n i klɛ’n, be waan be kwla se ekun kɛ Iae, Iabe, annzɛ Iaue. Sanngɛ Ɲanmiɛn dunman bolɛ wafa kwlaa sɔ’m be nun wie fi kwlá kleman wafa trele nga lalafuɛ nun be bo dunman sɔ’n Ebre nun’n.

Ɲanmiɛn dunman ng’ɔ o Biblu’n nun’n i su ndɛ wie mɔ be kan m’ɔ timan su’n

 Ndɛ ng’ɔ timan su’n: Ɔ fataman kɛ be bo Ɲanmiɛn dunman’n Biblu’n nun afin be siman wafa trele nga be bo dunman sɔ’n Ebre nun’n.

 Ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n: Be ndɛ sɔ’n kle kɛ Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ kannzɛ bɔbɔ i sufuɛ’m be kanman aniɛn kunngba’n sanngɛ maan be kwlaa be bo i dunman’n i wafa kunngba aniɛn kwlaa nun. Kusu nn Biblu’n kle kɛ be nga be suli Ɲanmiɛn laa nun’n be kan aniɛn fanunfanun. Ɔ maan wafa nga be bo sran’m be dunman’n ti fanunfanun wie.

 I wie yɛle Zozie m’ɔ ti Izraɛli lɔ jɔlɛ difuɛ kun’n i liɛ’n. Klisifuɛ klikli nga be kan Ebre’n atrɛkpa’n be flɛ i Yeosua. Sanngɛ Klisifuɛ nga be kan Glɛki’n be liɛ’n atrɛkpa’n be flɛ i Yesusu. Biblu’n i bue nga be klɛli i Glɛki nun’n i nun’n, wafa nga be flɛ dunman Zozie Ebre nun’n b’a kacimɛn i. I sɔ’n kle kɛ wafa nga sran’m be fa flɛ sran kun i dunman i klɔ aniɛn nun’n, ɔ ti Klisifuɛ’m be cinnjin.​—Sa Nga Be Yoli’n 7:​45; Ebre Mun 4:8.

 I kunngba’n yɛle Ɲanmiɛn i dunman’n i liɛ’n. Wafa nga be bo dunman sɔ’n aniɛnaniɛn’m be nun’n, ɔ kwlá yoman kun sɛsɛsɛ. I yo, wafa nga be bo Ɲanmiɛn i dunman’n ti cinnjin sɔ. Sanngɛ ng’ɔ ti cinnjin kpa’n yɛle kɛ Ɲanmiɛn i dunman’n tran Biblu’n nun.