Bushe Ukupeepa Fwaka Lubembu?

TINIKENI

Icasuko ca mu Baibolo

Baibolo tayalandapo pa kupeepa. * Na lyo line, mwaliba amashinte ya mafunde ayalanga ukuti Lesa tafwaya tulecita ifingalenga twalwala nelyo ifingatukowesha, kanshi amona ukupeepa fwaka ukuti lubembu.

Ukucindika ubumi. “Lesa . . . e upeela abantu bonse umweo no mupu na fyonse.” (Imilimo 17:24, 25) Apo ubumi bupe ubo Lesa atupeela, tatufwile ukucita ifingalenga twafwa bwangu pamo nga ukupeepa fwaka. Pa fintu ifipaya sana abantu mwi sonde paba na fwaka.
Ukutemwa abantu banensu. “Uletemwa umunobe nge fyo waitemwa we mwine.” (Mateo 22:39) Nga umuntu alepeepela apali abantu ninshi takwata ukutemwa. Abantu abapeema sana umwela wa fwaka nabo balalwala amalwele yamo yene ayo abantu abapeepa fwaka ilingi line balwala.
Tufwile ukuba aba mushilo. “Mutuule imibili yenu nge lambo ilituntulu, ilyasanguluka, ilingapokelelwa kuli Lesa.” (Abena Roma 12:1) “Tuisangulule kuli fyonse ifikowesha umubili no mupashi, no kuba aba mushilo icine cine mu kutiina Lesa.” (2 Abena Korinti 7:1) Lesa tatupangile ukuti tulepeepa kabili ukupeepa kulalenga twakowela, apo muli fwaka mwaliba ifyonaula umubili, abantu abapeepa balonaula imibili yabo ku mufulo fye.

Bushe Baibolo yalilandapo ifili fyonse pe bange nelyo imiti imbi iyo babinda?

Mu Baibolo tamwaba ishiwi lya kuti ibange (ilyo beta no kuti icamba, ulubangula nangu dobo) nelyo amashina yambi ayo babomfya kuli iyi miti. Lelo mwaliba amashinte ya mafunde ayalanga ukuti ukubomfya imiti ya musango uyu iilenga umuntu akunkuma kwalibipa. Na kabili amashinte ya mafunde ayali pe samba na yo kuti yatwafwa:

Ilaalula ifyo tutontonkanya. “Uletemwa Yehova Lesa obe . . . no kutontonkanya kobe konse.” (Mateo 22:37, 38) “Tekanyeni nga nshi.” (1 Petro 1:13) Umuntu te kuti alame amatontonkanyo yakwe nga ca kuti alebomfya imiti babinda, kabili abantu abengi balakunkuma no ku kunkuma kuli iyi miti. Batontonkanya fye sana pa kufwaya no kubomfya imiti babinda ukucila ukulatontonkanya pa fisuma.—Abena Filipi 4:8.
Ukukonka amafunde ya calo. “Ukulaumfwila ubuteko na balashi.” (Tito 3:1) Mu fyalo ifingi, balibikako amafunde ayabinda ukubomfya imiti imo. Nga tulefwaya ukucita ifingalenga Lesa asekelela, tulingile ukunakila amabuteko.—Abena Roma 13:1.

Ifyo Fwaka Yonaula Ubumi

Akabungwe ka World Health Organization kalanda ukuti cila mwaka abantu nalimo amamilioni 6 balafwa ku malwele ayesako pa mulandu wa kupeepa fwaka, ukubikako fye na bashipeepa fwaka ukucila pali 600,000 abapeema icushi ca fwaka. Moneni amalwele ayo abapeepa fwaka e lyo na bantu abapeema icushi ca fwaka bengalwala.

Kansa. Mu cushi ca fwaka mwaba imiti iileta kansa ukucila pali 50. Icitabo ca Encyclopedia Britannica citila icushi ca fwaka “e cilenga sana abantu balwala kansa ya kuli bapwapwa.” Icushi ca fwaka kuti calenga kansa ya ku filundwa fimbi ifya mubili pamo nga kansa ya mu kanwa, iya ku mukolomino, iya ku mumino, iya ku mukoshi, iya ku kakolikoli, iya ku libu, iya kuli pancreas, ne ya ku cisu.

Amalwele yalenga cileyafya ukupeema. Icushi ca fwaka cilaleta amalwele ayalenga ukupeema kuleyafya pamo nga utulaso ne cifine. Abana abapeema sana icushi ca fwaka ico abapeepa bafumya e balwala sana asima, icifuba icishipola, e lyo na pwapwa taikula sana kabili taibomba bwino.

Ubulwele bwa ku mutima. Abapeepa fwaka e balwala sana amalwele ya lupuma na malwele ya ku mutima. Umwela wa Carbon monoxide uuba muli fwaka ulaya kuli bapwapwa kabili ulengila mu mulopa bwangu sana umo uya mu kucefya umwela uwa oxygen uo tupeema. Umwela wa oxygen nga wacepa mu mulopa, umutima ulabomba sana pa kuti utwale oxygen mu mubili onse.

Amafya nga namayo ali pa bukulu. Abanakashi abapepa fwaka nga bali pa bukulu, abana babo balafyalwa bwangu ninshi tabalakosa no kukosa, abana bafyalwa abayanguka, e lyo balafyalwa na malwele yamo pamo nga ukulepuka umulomo wa pa muulu. Abana ba musango uyu balakwata na mafya ya kupeema kabili balafwa mu kupumikisha ukwabula no kwishiba ubulwele bwamwipaya.

^ Ukupeepa balelandapo musango onse uwa kupeepa icushi ca fwaka iili yonse ku mufulo fye. Lelo amashinte ya mafunde kuti yabomba na kuli fwaka ya kusheta, iya nsunko, iya ku malaiti umuba nicotine nelyo umuba imiti imbi iingonaula umubili.