KWABA abantu abengi sana abalumbuka pano calo. Bamo baishibikwa sana ku citente bekalila, bambi mu musumba, nelyo mu calo baba. Bamo baishibikwa fye isonde lyonse. Lelo, ukwishiba fye ishina lya muntu walumbuka te kwishiba bwino uyo muntu. Tacalola mu kuti mwalishiba inkulilo ya uyo muntu ne fyo aba.

² Abantu mwi sonde lyonse balyumfwapo fimo pali Yesu Kristu, nangu line aali pano Isonde imyaka 2,000 iyapita. Na lyo line abengi tabaishiba bwino ifyo ali. Bamo batila ali fye muntu umusuma. Bambi batila ali fye ni kasesema. Bambi na bo basumina ukuti Yesu ni Lesa kabili tufwile ukumupepa. Bushe tufwile ukumupepa?

³ Calicindama kuli imwe ukwishiba icine pa fyo Yesu aba. Cinshi twasosele fyo? Pantu Baibolo itila: “Awe ubu e bumi bwa muyayaya, ukuti baleishiba imwe, mwe Lesa wa cine mweka, no yo mwatumine, Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Ca cine, ukwishiba icine pali Yehova Lesa na Yesu Kristu kuti kwalenga twakwata ubumi bwa muyayaya pe sonde lya paradaise. (Yohane 14:6) Na kabili, Yesu alitulangile bwino bwino ifya kwikala ne fya kucita kuli bambi. (Yohane 13:34, 35) Mu cipandwa ca kubalilapo muli cino citabo, twalandile pa fyo Lesa aba. Nomba natumone ifyo Baibolo isambilisha pali Yesu Kristu.

MESIA WALAILWE

⁴ Kale sana ilyo Yesu talafyalwa, Baibolo yalisobele ukwisa kwa muntu uo Lesa aali no kutuma ku kuba Mesia nelyo Kristu. Amalumbo ya kuti “Mesia” (ukufuma kwi shiwi lya ciHebere) na “Kristu” (ukufuma kwi shiwi lya ciGriki) yonse yalola mu kuti “Uwasubwa.” Uyu Muntu walailwe ali no kuba uwasubwa, e kuti, uwasalwa na Lesa ku kubomba umulimo waibela. Mu fipandwa fya ku ntanshi ifya muli cino citabo, tukasambilila na fimbi pa mulimo wacindama uo Mesia abomba mu kufishapo amalayo ya kwa Lesa. Tukasambilila na pa mapaalo ayo Yesu engaleta na pali nomba. Ilyo Yesu ashilafyalwa, abengi bafwile baleipusha abati, ‘Nani akaba Mesia?’

⁵ Mu nshita ya Bena Kristu ba kubalilapo, abasambi ba kwa Yesu umwina Nasarete tabaletwishika ukuti e wali Mesia walailwe. (Yohane 1:41) Umo pa basambi, uwaleitwa, Simone Petro, aebele Yesu apabuuta ati: “Ni mwe Kristu.” (Mateo 16:16) Nomba cinshi calengele ukuti abasambi bashininkishe ukuti Yesu e Mesia walailwe e lyo bushe na ifwe kuti twashininkisha shani?

⁶ Bakasesema ba kwa Lesa abaliko ilyo Yesu ashilaisa pano isonde, balisobele ifingi pali Mesia. Ifyo balandile fyali no kwafwa bambi ukumwishiba. Napamo kuti twalangilila icacitike nge fi: Tutile bamweba ukuti kasendeni umuntu umo ku citesheni ca basi, nelyo ice shitima, atemwa ku cibansa ca ndeke ukuba sana abantu. Nga ca kuti tamwabala amumonapo uyo muntu, bushe te kuti cimwangukile nga balimwebele fimo ifya kwishibilako uyu muntu? Na Yehova e fyo acitile, alilondolwele bwino bwino ukupitila muli bakasesema balandwapo mu Baibolo ifyo Mesia ali no kucita ne fyali no kumucitikila. Ukufikilishiwa kwa uku kusesema kwafulisha kwali no kwafwa aba cishinka ukumwishiba bwino bwino.

⁷ Natulandeko fye pali fibili ifyasobelwe. Intanshi, ilyo kwashele imyaka ukucila 700 ukuti Yesu afyalwe, kasesema Mika asobele ukuti uwalailwe ali no kufyalilwa mu Betlehemu, umusumba unono mu Yuda. (Mika 5:2) Bushe ni kwi Yesu afyalilwe? Ni muli ulya wine musumba! (Mateo 2:1, 3-9) Ica bubili, imyaka imyanda iingi ku numa, ukusesema kwa kwa Daniele ukwaba pali Daniele 9:25 kwalandile no mwaka wine ilyo Mesia ali no kumoneka, e kuti mu 29 C.E.* Ukufishiwapo kwa uku kusesema e lyo na kumbi kwalangilile ukuti Yesu ali ni Mesia walailwe.

⁸ Ubushininkisho bumbi ubwa kuti Yesu ali e Mesia, bwalimoneke sana ku kupwa kwa mwaka wa 29 C.E. Muli uyu mwaka e mo Yesu aile kuli Yohane Kabatisha ku kuyabatishiwa mu Mumana wa Yordani. Yehova alaile ukupeela Yohane icishibilo pa kuti akeshibe uwali no kuba Mesia. Yohane alimwene ico cishibilo pa lubatisho lwa kwa Yesu. Baibolo itila ifi e fyacitike: “Ilyo abatishiwe, Yesu apo pene aninine ukufuma mu menshi; kabili, moneni! umuulu waliceneme, kabili amwene umupashi wa kwa Lesa uleika kwati ni nkunda uleisa pali wene. Moneni! kabili, kwali ne shiwi ukufuma mu muulu aliti: ‘Uyu e Mwana wandi, uwatemwikwa, uo mbekelwamo.’” (Mateo 3:16, 17) Pa numa ya kumona no kuumfwa icacitike, Yohane tatwishike ukuti Yesu atuminwe na Lesa. (Yohane 1:32-34) Ilyo umupashi wa kwa Lesa, nelyo amaka abomfya yapongolwelwe pali wene bulya bushiku, Yesu asangwike Mesia, nelyo Kristu, uwasontwa ukuba Intungulushi nelyo Imfumu.—Esaya 55:4.

⁹ Ukufikilishiwa kwa kusesema kwa mu Baibolo no bunte bwa kwa Yehova Lesa umwine filanga bwino bwino ukuti Yesu ali e Mesia walailwe. Lelo, Baibolo ilasuka amepusho na yambi yabili ayacindama pali Yesu Kristu, aya kuti: Ni kwi afumine, kabili ali muntu wa musango nshi?

BUSHE YESU AFUMINE KWI?

¹⁰ Baibolo isambilisha aiti Yesu ali mu muulu ilyo ashilaisa pano isonde. Mika asobele ati Mesia ali no kufyalilwa mu Betlehemu kabili atile no kuti intulo Shakwe “sha ku kale.” (Mika 5:2) Yesu umwine alilandilepo imiku iingi ukuti ali ku muulu ilyo ashilafyalwa ukuba umuntunse. (Yohane 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Ilyo ali umupashi mu muulu, Yesu ali na bucibusa bwaibela na Yehova.

¹¹ Yesu Mwana wa kwa Yehova uwatemwikwa sana, kabili paba icalenga ukuti atemwikwe sana. Etwa ati “ibeli ku cibumbwa conse,” pantu e o Lesa abalilepo ukubumba.^# (Abena Kolose 1:15) Kwaliba na cimbi icalenga Yesu ukuba Umwana waibela. E “Mwana wakwe uwafyalwa eka.” (Yohane 3:16) Ici calola mu kuti Yesu e o Lesa abumbile fye mu kulungatika. Yesu kabili e o Lesa abomfeshe ilyo Alebumba ifintu fyonse. (Abena Kolose 1:16) E lyo kabili, Yesu etwa ati “Cebo.” (Yohane 1:14) Ici calola mu kuti Lesa alelandila muli ena, sana sana ukutwala ubukombe no kweba abana ba kwa Wishi bambi, aba ku mupashi na bantunse ifyo balekabila ukukonka.

¹² Bushe ili beli lya kwa Lesa lyalilingana na Wishi nge fyo bambi basumina? Te fyo Baibolo isambilisha. Nga filya tumwene mu maparagrafu yafumako, Umwana abumbilwe fye. E ico kanshi alikwete intendekelo, lelo, Yehova Lesa, takwata intendekelo nelyo impela. (Amalumbo 90:2) Umwana wafyalwa eka taeseshe na kutontonkanyapo ukuti alilingana na Wishi. Baibolo isambilisha bwino bwino ukuti Wishi mukalamba pa Mwana. (Yohane 14:28; 1 Abena Korinti 11:3) Yehova fye e “Lesa Uwa maka yonse.” (Ukutendeka 17:1) E ico takwaba uwalingana nankwe.^%

¹³ Yehova no Mwana wakwe ibeli bali pamo pa myaka iminshipendwa, ne myulu yaisulamo intanda ninshi tailabumbwa. Bafwile balitemwanene icine cine! (Yohane 3:35; 14:31) Uyu Mwana watemwikwa apalile sana Wishi. E mulandu wine Baibolo ilandila pa Mwana ukuti e “cipasho ca kwa Lesa uushimoneka.” (Abena Kolose 1:15) Ca cine, nga filya fine umwana mwaume engapala sana bawishi mu fintu fye fingi, uyu Mwana wa mu muulu apashenye imibele ya kwa Wishi no mutima.

¹⁴ Umwana wa kwa Yehova uwafyalwa eka aliitemenwe ukufuma mu muulu no kwisa pano isonde ukwisaba umuntunse. Lelo napamo kuti mwaipusha amuti, ‘Bushe icibumbwa ca mupashi cafyelwe shani muli bumuntu?’ Pa kuti ici cicitike, Yehova acitile icisungusho. Akuushishe ubumi bwa Mwana wakwe ibeli ukufuma ku muulu no kububika mwi fumo lya kwa Maria, nacisungu umuYuda. Tafyelwe kuli wishi umuntunse. E calengele Maria ukufyala umwana uwapwililika uo ainike ati Yesu.—Luka 1:30-35.

BUSHE YESU ALI MUNTU WA MUSANGO NSHI?

¹⁵ Ifyo Yesu alesosa ne fyo alecita ilyo ali pano isonde, filatwafwa ukumwishiba bwino. E lyo kabili, Yesu alilenga twaishiba Yehova bwino. Cinshi cabela ifi? Ibukisheni ukuti uyu Mwana cipasho ca kwa Wishi icapwililika. E co Yesu aebele umo pa basambi bakwe ati: “Uwamona ine, amona na Tata.” (Yohane 14:9) Amabuuku yane aya mu Baibolo ayetwa ati Amalandwe, e kutila Mateo, Marko, Luka na Yohane, yalatweba ifingi pa bumi bwa kwa Yesu Kristu, umulimo wakwe, ne mibele yakwe.

¹⁶ Yesu aishibikwe bwino ku bengi ukuti ni “Kasambilisha.” (Yohane 1:38; 13:13) Finshi asambilishe? Ico alelandapo sana ni “mbila nsuma ya bufumu,” e kuti, Ubufumu bwa kwa Lesa, ubuteko bwa ku muulu ubukateka isonde lyonse no kuleeta amapaalo yashaifulila ku bantunse ba cumfwila. (Mateo 4:23) Bushe ubu bukombe bwali bwa kwa ani? Yesu umwine atile: “Ifyo nsambilisha te fyandi iyo, lelo fya wantumine,” no yo ni Yehova. (Yohane 7:16) Yesu alishibe ukuti Wishi wa mu muulu afwaya abantunse ukumfwe mbila nsuma iya Bufumu. Mu Cipandwa 8, tukasambilila na fimbi pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa ne fyo bukacita.

¹⁷ Ni kwi Yesu alesambilishisha? Konse uko asanga abantu, mu misumba, mu mishi, pa maliketi, na mu mayanda yabo. Yesu taleenekela abantu ukwisa uko ali. Alebakonkela. (Marko 6:56; Luka 19:5, 6) Cinshi Yesu alebombeseshe fyo no kupoosa inshita iikalamba ukushimikila no kusambilisha? Pantu ico, e co Wishi alefwaya wena ukucita. Yesu alecita ukufwaya kwa kwa Wishi lyonse. (Yohane 8:28, 29) Lelo, kwali na cimbi icalengele ukuti aleshimikila. Aleikatilwa abaleisa ku kumumona inkumbu. (Mateo 9:35, 36) Balilekeleshiwe kuli bashimapepo babo abalekabila ukubasambilisha icine pali Lesa e lyo no bufwayo bwakwe. Yesu alishibe ukuti abantunse balefwaya sana ukuumfwa ubukombe bwa Bufumu.

¹⁸ Yesu ali muntu wa citemwishi kabili alelangulukilako. E ico, bambi bamwishibe ukuti alyangwike ukulanda nankwe kabili ali uwa cikuuku. Na baice fye baleumfwa bwino ukuba nankwe. (Marko 10:13-16) Yesu tali na kapaatulula. Alipatile ubucenjeshi no lufyengo. (Mateo 21:12, 13) Pa nshita ilyo abanakashi bashacindikwe sana kabili abengi tabakwete ne nsambu ishingi, ena alibapeele sana umucinshi. (Yohane 4:9, 27) Yesu ali uwaicefya. Inshita imo, asambile amakasa ya batumwa bakwe, umulimo uwalebombwa ilingi line na basha abasuulwa.

¹⁹ Yesu alebikako umutima ku fyalekabila bambi. Ici calimoneke apabuuta tuutu ilyo umupashi wa kwa Lesa wamwafwile ukuundapa abantu mu cisungusho. (Mateo 14:14) Moneni cimo icacitike. Umwaume umo uwalwele ifibashi aishile kuli Yesu no kusosa ati: “Nga mulefwaya, kuti mwansangulula.” Yesu alyumfwile ubulanda pa kukalipwa no kucula kwa kwa ulya muntu. Aiketwe inkumbu no kutambika ukuboko no kukumya umwaume e lyo asosa ati: “Ndefwaya. Sangululwa.” E fyo uyu mulwele aundepwe! (Marko 1:40-42) Elenganyeni ifyo ulya muntu aumfwile.

AALI UWA BUSUMINO UKUFIKA NA KU MPELA

²⁰ Yesu ali ne cumfwila cafikapo kuli Lesa. Atwalilile uwa cishinka kuli Wishi wa mu muulu muli fyonse te mulandu na mesho yashaifulila no kucula konse aculile. Yesu alikoselepo ukukaana amatunko ya kwa Satana kabili tanenwike. (Mateo 4:1-11) Inshita imo balupwa bene aba kwa Yesu bamo tabamutetekele, bafikile na ku kusosa ukuti “napena.” (Marko 3:21) Lelo, Yesu tabalekele ukumunenuna; atwalilile ukubomba umulimo wa kwa Lesa. Nangu ca kuti balemutuka no kumucusha, Yesu aleilama, taeseshe ukukalifya abalemukaanya.—1 Petro 2:21-23.

²¹ Yesu ali uwa busumino mpaka fye afwa imfwa iibi ku minwe ya balwani bakwe abamucushishe sana. (Abena Filipi 2:8) Moneni ifyo acululwike mu bushiku alekelesheko ukuba umumi pano isonde. Balimwikete, balimubepeshe ku nte sha bufi, balimupeele umulandu kuli bakapingula ba bucenjeshi, amabumba ya bantu yalemuseka, kabili abashilika balimucushishe sana. Apoopelwe ku cimuti, kabili ilyo alefwa atile: “Nacipwa.” (Yohane 19:30) Lelo, pa bwalenga shitatu ukutula apo Yesu afwilile, Wishi wa mu muulu amubuushiishe ku bumi bwa ku mupashi. (1 Petro 3:18) Imilungu inono pa numa, abwelele ku muulu. Kulya ‘aikele ku kwa kulyo kwa kwa Lesa’ no kulolela ukupeelwa amaka ya kuteka.—AbaHebere 10:12, 13.

²² Cinshi cafumine muli filya Yesu atwalilile ukuba uwa cishinka mpaka afwa? Imfwa ya kwa Yesu yalenga twaba ne shuko lya kwikala ku ciyayaya muli paradaise pe sonde, ukulingana no kufwaya kwa kwa Yehova ukwa pa kutendeka. Mu cipandwa cikonkelepo, tukalanda pa fyo imfwa ya kwa Yesu yalenga ico ukucitika.

*  Nga mulefwaya ifyebo fyalondolola ukusesema kwa kwa Daniele ukwafikilishiwa muli Yesu, moneni Ifyebo na Fimbi.

^#  Yehova kabili etwa ati Tata pantu e Kabumba. (Esaya 64:8) Apo Yesu abumbilwe na Lesa, etwa no kuti Umwana wa kwa Lesa. Ici cine, e co ne fibumbwa fimbi ifya mupashi e lyo na Adamu wine betilwa abana ba kwa Lesa.—Yobo 1:6; Luka 3:38.

^%  Moneni Ifyebo na Fimbi apo mwalasanga ubushininkisho na bumbi ubwa kuti ibeli talyalingana na Lesa.