Mulandu Nshi Umuntu Ashingabombela “Ubumi Bwakwe Bonse”?

GRAHAM * abombele pa kampani imo ifi iikalamba iya ku Australia pa myaka 37. Ilyo ali mupepi ne myaka 60, apulikilwe fye muli kalata alemwishibisha ukuti mu milungu fye iinono ali no kuleka incito. Kuti twaumfwikisha ukusakamikwa kwakwe, ukwalangililwe ku fyo apeshiwe amano na ku fyo aletontonkanya sana pa lwa nshita yakwe iya ku ntanshi. Graham apapile ati, ‘Bushe cinshi ico umuntu ashingabombela ubumi bwakwe bonse,  nge fyo na ine naleti e fyo nkabomba ukufikila napoka na penshoni?’

Kwena, incito ukupwa cintu caseeka, kabili te lelo citendeke. Lelo, ukufula kwa baletamfiwe ncito e kuli ukupya kuli ino nkulo ya babomfi. Ukwabula no kutwishika, kwaba imilandu iingi iilenga ukuti incito shilepwa, lelo cimoneka kwati icikalamba icilenga ni cilya batila ukucefya ababomfi pa ncito. Bushe ici cine ica kucefya ababomfi pa ncito, caishile shani?

Ukwaluka kwa Twampani

Pali ndakai ubwafya mu fya bunonshi mu calo cimo kuti bwakuma ubunonshi bwa calo cimbi. Ici caishibikwe maka maka mu United States ku kupwa kwa ba 1970 ilyo utwampani twamwene ukuti abekala calo abengi baleshita bamotoka, ifipe fya malaiti, ne fipe fye fimbi ifingi ukufuma ku fyalo fya kutali.

Pa kuti fye utwampani twa mu Amerika tulecimfyanya no twa ku fyalo fya kutali e lyo no kucefyako ifipooswa, utu twampani twa ku Amerika twatendeke ukulacefya impendwa ya babomfi no kuwamya inshila sha kupangilamo ifipe. Ici e calengele ukuti abantu incito shilepwa. Pa kucefyako ababomfi kulaba ukweba bamo ukuleka ukwisa ku ncito, bambi ukubapatikisha ukupoka penshoni bwangu, bambi na bo ukubatuma ukuyabombela kumbi, kabili bambi bailekela fye incito nelyo ukufwa.”

Imyaka imo ku numa ababomfi ababomba incito iya cibe ebo uyu musango wa kucefya impendwa ya babomfi wakumine sana. Lelo ku kupwa kwa ba 1980 na ku kutendeka kwa ba 1990, iyi nshila ya kucefesha ababomfi pa ncito yakumine na ku babomba mu maofeshi, maka maka ababa pa kati ka batungulula akampani na bakapitao. Mu kwangufyanya fye uku kwaluka kwakumene ifyalo fyonse ifyacenjela mu fya kupangapanga. Kabili ilyo ubwafya bwa fya ndalama bwaletwalilila, amakamfulumende no twampani tumbi balefwailisha inshila sha kucefyanishishamo ifipooswa ukupitila mu kutwalilila ukulacefya impendwa ya babomfi pa ncito.

Ababomfi abengi balishiba ukuti incito kuti yapwa inshita iili yonse. Umukalamba umo uwa mu kabungwe kalandilako ababomfi atile: “Abantu ababombela akampani muli bucishinka pa myaka 10, 15, nelyo 20 balimona uko icipangano bapangene na bengisha incito caonaulwa kabili balifutwa ne milimo.” Mu citabo cakwe icitila Healing the Downsized Organization, Delorese Ambrose alondolola ifyo mu 1956 inumbwilo ya kuti “Organization man” (umuntu waiteyanya) lyaishileyalulwa ku kulondolola umubomfi. Alundako ukuti: “Te mulandu ali ni cibombebombe nelyo umukalamba wa ncito, apeele ubunonshi bwakwe, imikalile yakwe, na bucishinka bwakwe ku kuteyanya pa kuti acingilile incito yakwe—incito ali no kukotelapo. Nge fyo tumfwile, uku kumfwana takukonkwa mu twampani twa lelo.”

Mpanga fye yonse ababomfi abengi sana balifutwe milimo pa mulandu wa iyi ine nshila ya kucefeshamo ababomfi pa ncito, kabili takuli ibumba lya babomfi ilishakumwa kuli ci cintu. Ku United States fye kweka, impendwa ya babomfi abo ici ca kucefya ababomfi pa ncito cikumine naikula sana, na kuba mamilioni ebo incito shilepwa. Mu fyalo ifingi na mo mwine cimo cine fye. Lelo ifi fipendo fya kulisha ifya balefutwa imilimo tafilangilila ifyo abantu balecula.

Ifya Kufumamo fya Bipa

Graham, uyo tulandilepo pa kutendeka kwa ici cipande, atile: “Ala buba fye bulwele bwa ku muntontonkanya.” Alingenye ukutamfiwa incito ku “bulwele nelyo ukucenwa.”

Nga ca kuti takuli ka mwabombeni pa kuba na bucishinka pa ncito, abantu bayumfwa ukuti nabalekeleshiwa pantu ifyo balecucutikila kampani ciba kwati fyaya fye mu menshi. Tabacetekela abakalamba ba ncito maka maka lintu bena babapa indalama ishingi pa kucefya impendwa ya babomfi pa ncito. Ukulundapo, pa mulandu wa kutamfiwa incito, kulaba ukufilwa ukusonkela ing’anda, no kulipila inkongole shimbi, tapaba ndalama sha kusakamaninamo aba pa ng’anda ku fya cipatala, kabili indalama sha bana be sukulu shilabula, e lyo cilafya ukutwalilila ukwikala ifyo baleikala ilyo balebomba, takuba na ndalama sha kupoosa ku kulesha icitendwe, ne ndalama sha kushitamo ifikwatwa. Ici cilenga umuntu ukulaumfwa uwapelelwa kabili uwa cabe cabe.

Apo ukukwata incito yashintililwapo kulalenga umuntu ukucilapo ukumfwa ukuti alicindama, elenganyeni ifyo ciba lintu abalemana, bacibombebombe nelyo abakote bafutwe milimo. Ukufwailisha kwa ku Australia kwasokolwele ukuti abantu  abali pa kati ka myaka ya 45 na 59 e balelolekeshiwapo sana pa bo bengatamfya incito. Na kuba aba uyu wine mushinku e bo cikosela na sana ukuteuluka.

Bushe kwaliba ifya kucita fimbi nga cabe fyo? Incito ya nshita lubali nelyo iya kulipilwa ishinono yawamako ukucila ubulofwa. Lelo, ico kuti calenga imikalile ya pa ng’anda ukubwelela pa nshi. Kabili casangwa ukuti banono fye pa bo batamfya incito e bo mu kupita kwa nshita bengila incito uko bafola isho balefola uko balebomba kale. Ici cilalundako ubwafya mu lupwa.

Nangu ni ncito ine iyi iya lelo tailundako mutende wa muntontonkanya. Pantu ukwenekela kwa kuti incito kuti nalimo yapwa ku nshita ya ku ntanshi kwalibipa. Icitabo citila Parting Company cisosa ukuti: “Ukwenekela incito ukupwa kwaba ngo kusalapo inshila isuma iya kupunkilwamo ku cimbayambaya. Te kuti weshe ne nshila shawamisha pantu takuba ukumonako uko icimbayambaya cilekupitapo.”

Bushe ubulofwa bulekuma shani abacaice? Ilyo dipartimenti wa masomo na sayansi afwailishepo, casangilwe ukuti: “Cimo pa fyo abantu balandilepo pa lwa kupendwa ngo mukalamba cali kwingila incito, ukuti e cilangililo ca bukalamba ‘bwine bwine,’ ku bakalamba, pantu nomba ninshi umo atendeka ukuimwena mu fya ndalama.” E co nga ca kuti cimonwa ukuti ukwingila incito ninshi e kukula, ubulofwa kuti bwalenga abacaice ukubipilwa sana.

Ukutunguluka mu Bulofwa

Ukupita mu bwafya bwa kufutwa imilimo kuti kwapashanishiwa ku kwenda mu mpanga bateya utupata. Icitabo citila Parting Company cishibisha inkuntu shimoneka sana ilyo incito yapwa pamo nga ubukali, ukuisuula, umwenso, ubulanda, no kuyumfwila uluse. Ukucimfya ishi nkuntu kwalyafya. Uwalembele ici citabo atila: “Ciba kwati mwapeelwa umulimo wakosa—umulimo wa kwishiba ifyo inshita yenu iya ku ntanshi ikaba. Tamwalombele uyu mulimo, napamo tamwaishiba fye ne fya kuubomba, kabili apo pene fye kuti mwayumfwa ukuti namulekeleshiwa sana.” Kabili ukulondolwela ulupwa lwabo ukuti incito naipwa e bwafya bwakosesha ubulolenkana na bo incito shipwa.

Lelo, kwaliba inshila shimo ishingamwafwa nga ca kuti incito yapwa. Iya kubalilapo ya kuteulula imikalile yenu apo pene fye pa kuiteyanishisha ku mikalile yayanguka ukucila iyo mwaleikalilamo.

Pano pali imitubululo imo iingamwafwa ukubomba bwino muli iyi mibele, nangu ca kuti taingapikulula amafya yonse. Ica ntanshi, mulekabila ukwishiba ukuti ukufutwa imilimo ukwa kukanaenekela e kulecitika muli shino nshiku. Kanshi mulekabila ukulaipekanishisha ku fyo mwikala ukumona ukuti incito kuti yapwa inshita fye iili yonse te mulandu no mushinku mukwete no bukokole.

Ica bubili, mulekabila ukucenjela sana pa lwa kulakongola ifipe fya kwatisha umutengo ifishitwafwa mu miliile nelyo mu mifwalile. Ikaleni ukulingana no mo mukwatile, kabili mwitontonkanya ukuti kuti mwapwisha inkongole ku ndalama muleenekela ukukwata nga mwa sumbulwa pa ncito nelyo nga bamulundilako amalipilo. Ifya bunonshi bwa lelo filelangilila ukuti nalimo teti pabe ne nshita ya ku ntanshi iya kushintililapo.

Ica butatu, fwayeni inshila sha kwangushishamo ubumi bwenu no kucefyako umo indalama shiya pali ndakai. Ici cisanshamo ukuleka ukukongola ifintu ifishikabilwa sana, no kulaikala fye imikalile yayanguka kabili iyaba fye bwino.

Ica bune, pitulukeni mu mabuyo yenu, aya ku mupashi na ya fya mu bwikashi, kabili yateululeni ukulingana no mulekabilwa. Lyene kuti mwapima ifyo mulepingulapo ukulingana na mabuyo yenu no kumona ifyo fingakuma ubumi bwenu.

Ica kulekeleshako, mwilakumbwa mikalile ya bambi abekala uko kwine mwabela abalemoneka ukwikala bwino, pantu kuti mwatendeka ukukumbwa ifyo bakwata no kubelelekwa mu kufwaya ukulaikala nge fyo bekala.

Iyi e mitubululo fye iinono iyo napamo ingamwafwa no lupwa lwenu ukukanawila mu citeyo ca kushintilila pa fyuma fishingacetekelwa mu calo calukaaluka no kukanailasamo amasakamika yalengwa no kukumbwa imikalile ya ndakai.

Uwali kale investment banker Felix Rohatyn atile: “Kwaliba icintu cimo icalubana mu bwikashi bwesu pantu lintu umo incito yapwa ninshi umbi yamuletela icuma.” Cine cine ubu bwikashi bwalibipa ica kuti nomba line fye bwalapyanikwapo ne calo umo amashiwi pamo nga ya kuti “incito ya bumi” yakakwata ubupilibulo twingafilwa no kwelenganya.—Esaya 65:17-24; 2 Petro 3:13.

[Futunoti]