Ifyo Mufwile Ukwishiba pa Bulwele Bwa Mpepo
Akabungwe ka World Health Organization katile, mu 2013 abantu ukucila pa mamilioni 198 balilwele ubulwele bwa mpepo (malaria) e lyo abantu nalimo 584,000 e bafwile. Abengi abafwile, bana abashilafisha ne myaka 5. Ubu ubulwele bwaba mu fyalo nalimo 100 mwi sonde lyonse, kabili abantu ababa muli ifi fyalo bonse pamo baba nalimo amabilioni 3.2.
1 BUSHE UBULWELE BWA MPEPO NI CINSHI?
Bulwele ubuletwa na kashishi akaba muli mung’wing’wi. Ifintu ifilanga ukuti umuntu nalwala ubu bulwele, umubili ulakaba, impepo, ukupiba, umutwe ukukalipa, umubili ukukalipa, umuselu, e lyo no kuluka. Limo ifi fishibilo filabwela nga papita inshiku shibili ukufika ku nshiku shitatu ukutula apo umuntu ayambile ukumfwa ububi, lelo ici ciba fye na ku musango wa kashishi akalenga umuntu ukulwala ubulwele bwa mpepo ako akwete ne nshita ipitilepo ukutula apo alwalile.
2 CINSHI CILENGA UMUNTU UKULWALA UBU BULWELE?
-
Akashishi aka bulwele bwa mpepo ako beta ukuti Plasmodia kengila mu mulopa wa muntu nga ca kuti umuntu bamusuma kuli mung’wing’wi umukota.
-
Lyena utu utushishi tulaya mu nsandesande shaba ku libu no kwamba ukusanda.
-
Ishi insandesande sha mu libu nga shatendeka ukulepuka, utu tushishi tulafumamo no kuyaingila mu nsandesande shakashika, kabili tulatwalilila ukusanda.
-
Nga ulusandesande lwa kashika lwalepuka utu tushishi tulafumamo no kuya ingila mu lusandesande lumbi.
-
Utushishi tulatwalilila fye ukonaula ishi insandesande no kwingila muli shimbi. Lyonse ilyo insandesande umuli utu tushishi shalepuka, ifishibilo ifilanga ukuti umuntu nakwata ubulwele bwa mpepo filamoneka.
3 BUSHE KUTI MWAICINGILILA SHANI KULI UBU BULWELE?
Nga ca kuti uko mwikala kwaliba sana ubu bulwele. . .
-
Mulelaala mwi sumbu lya ba mung’wing’wi. Ili isumbu
-
lifwile ukukwata umuti uwa kwipaya mung’wing’wi.
-
talifwile ukuba ilyalepuka.
-
lifwile ukwingila bwino bwino mwi samba lya mateleshi.
-
-
Mulefuminisha mu ng’anda umuti wa kwipaya ba mung’wing’wi.
-
Nga kuti mwakumanisha, kuti mwabika amasefa pa mawindo na pa mwinshi, kabili kuti mwalabomfyako na mashini ya mwela nelyo fani pa kuti ba mung’wing’wi belaingila no kwikala mu ng’anda.
-
Mulefwala ifya kufwala ifitali ifya malangi ayamonekesha sana ifingacingilila umubili kuli ba mung’wing’wi.
-
Mwilaleka ifyani pa ng’anda yenu ukukula nelyo amenshi ukwikalila mupepi pantu e mo ba mung’wing’wi basandila.
-
Nga mwaumfwa ukulwala, mufwile ukuya bwangu ku cipatala.
Nga mulefwaya ukuya ukwaba sana ubulwele bwa mpepo. . .
-
Ilyo tamulaya mufwile ukufwailisha ifishinka pa fyo ubu bulwele bwaba uko muleya pantu umusango wa tushishi utulenga ubu bulwele ulapusanapusana ukulingana ne ncende, kabili umuti uwingabomba bwino na o ulapusanapusana. Na kabili kuti mwaipusha ba dokota benu nga pali fimo ifyo mufwile ukwishiba pa fyo ubumi bwenu bwaba.
-
Ilyo mwaya, mufwile ukulacita ifyo tulandilepo muli cino cipande ifyo abantu abekala ku ncende ukwaba sana ubulwele bwa mpepo balingile ukulacita.
-
Nga mwalwala, mufwile ukuya bwangu ku cipatala. Muleibukisha ukuti nga mwaumfwa ukulwala ninshi na papita umulungu umo ukufika na ku milungu 4 ukutula apo akashishi kaingilile mu mubili wenu.
