Ifyaba mu muulu na pe sonde fyalitantikwa bwino sana. Ulupapulo beta ukutila Astronomy lulanda ukuti: “Ifipinda bushiku ifyaba mu muulu tafyasalangana, lelo fyalitantama bwino.” Cinshi calenga ukuti fikale muli uyu musango? Basayantisti basumina ukuti, “kwaliba amaka yamo ayashimoneka ayalenga ukuti ifintu fikale muli uyu musango. Kanshi aya yene amaka ayashimoneka e yalenga ukuti ifipinda bushiku fitantame bwino.”

Cinshi calenga ifyaba mu muulu na pe sonde fipangwe bwino ifi? Bushe ifyo ifyaba mu muulu na pe sonde fyaba filangilila ukuti fyaishilebako fye ifiine? Moneni ifyo ba Allan Sandage balandile. Ba Allan Sandage “baliko imyaka 100 iyapita kabili baleya sana ku mweshi” e lyo balisumine muli Lesa.

 Batile: “Te kuti tulande ukuti filya ifintu fyaikala mu muulu na pe sonde fyaitantike fye ifiine, kufwile kwaliba uwafitantike.”

Ifyo ifyaba mu muulu na pe sonde fyapangwa filalenga ifya mweo ukutwalilila ukubako. Tontonkanyeni pali filya akasuba kakaba mu kulinga. Nga ca kuti amaka ayalenga akasuba ukukaba mu kulinga yalinakile, akasuba nga takatula. Kabili nga ca kuti aya maka yalifulishe, akasuba nga kalipya.

Aya amaka ayalenga akasuba ukukaba mu kulinga, e yalenga ifya mweo ukutwalilila ukubako pe sonde. Ba Anil Ananthaswamy ba sayantisti balandile ukuti, “nga ca kuti aya maka yalicepeshe nelyo yalifulishe, mu muulu nga tamwaba intanda, amapulaneti nelyo ifipinda bushiku. Kabili na pe sonde nga tapaba nangu cimo ica mweo.”

Isonde lyalipangwa bwino sana pa kutila abantu baleikalamo. Pe sonde paliba ifintu ifyalinga ifilenga paleba ifya mweo. Icilenga pe sonde paleba ifya mweo ni co ifintu ifyabapo ifitungilila ubumi fyalipangwa mu kulinga, pantu paba umwela uwalinga, amenshi ayalinga e lyo no mweshi na o walipangwa bwino, tawakulisha nelyo ukucepesha lelo waba fye uwalinga. Ulupapulo lwa National Geographic lwalandile ukuti, “ba sayantisti bonse basanga ukuti pa mapulaneti yonse ayabako, pe sonde fye epengekala ifya mweo.” *

Kalemba umo alandile ukuti, “akasuba kalitaluka sana ku ntanda shimbi ishaba mu fipinda bushiku.” Nomba filya fine akasuba katalukisha ku ntanda e filenga pe sonde paleba ifya mweo. Akasuba akapalama sana ku ntanda nelyo akaba pa kati ka ntanda shaba mu fipinda bushiku, bonse fye nga twalifwa. Nomba apo isonde lyaikala e palenga ukuti ifya mweo fitwalilile ukubako.

Ba Paul Davies abasambilila sana pa fyaba mu muulu na pe sonde batile: “Te kuti nsumine ukuti ifyaba mu muulu na pe sonde fyaipangile fye nelyo fyaishilebako fye ifiine. . . . Lelo kwaliba icalengele ukuti fibeko.” Ba Davies tabasambilisha ukuti Lesa e wabumbile abantu nelyo ifyaba mu muulu na pe sonde, bushe mulemona ukuti cinshi calenga? Ifyo umuulu ne sonde fyapangwa, filalenga ifya mweo fyatwalilila ukubako. Bushe icalenga ifi fintu ukupangwa muli iyo inshila ni co kwaliba uwafipangile?