UMWAKA wa baHebere abaleikala mu Calo ca Bulayo waletendeka ilyo batendeka ukulima no kutanda imbuto. Kanshi nga ni muno nshiku umwaka waletendeka mu mweshi wa September nelyo October.

Kale abantu balependa inshiku shaleba mu mweshi nga batendeka ukupenda ukutula apo umweshi wafumina, kabili mu mweshi mwaleba inshiku 29 nelyo 30. Lelo balependa umwaka ukubomfya akasuba. Na lyo line, nga bapenda umwaka ukubomfya umweshi, inshiku shalebamo shalecepapo nga kushilinganya ku nshiku shaleba mu mwaka nga bapenda ukubomfya akasuba. Kanshi balingile ukucitapo fimo pa kuti inshiku shilingane nga bapenda ukubomfya umweshi nelyo akasuba. Pa kuti shilingane, balelundako inshiku nelyo umweshi nalimo ilyo umwaka taulatendeka. Ici calelenga inshiku shilelingana ne nshita baletendekelapo ukubyala nelyo ukusombola ifilimwa fyabo.

Mu nshiku sha kwa Mose, Lesa aebele abantu bakwe abena Israele ukuti umwaka wali no kulatendeka mu mweshi wa Abibu nelyo Nisani. (Ukufu. 12:2; 13:4) Nga ni muno nshiku ninshi ni mu mweshi wa March nelyo April. Mu mweshi wa Nisani abena Israele balekwata umutebeto, kabili pali uyu mutebeto balepeela na barle iyalebalilapo ukupya.—Ukufu. 23:15, 16.

Uwasambilila sana Emil Schürer uwalembele ibuuku litila The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). Alembele ukuti: “Taca-afishe ukwishiba nga ca kuti balingile ukulundako inshiku nelyo umweshi ku mwaka. Ubushiku bwa Ca Kucilila ubo balesefya ilyo umweshi onse wamoneka mu mweshi wa Nisani pa bushiku bwa Nisani 14, lyonse bwalingile ukubako mu March nelyo mu April pa numa ya bushiku ilyo inshita ya kasuba e lyo ne nshita ya bushiku filingana. . . . Nomba nga ca kuti ilyo umwaka ulepwa bamona ukuti ubushiku bwa Ca Kucilila bukafika bwangu ilyo umweshi wa March nelyo April ushilafika, balelundako umweshi uutuntulu ku mwaka.”

Ifi fine e fyo ne Nte sha kwa Yehova bakonka ilyo balesala ubushiku ilyo bali no kukwata Umulaalilo wa kwa Shikulu, uufwile ukubako mu March nelyo mu April pa Nisani 14 muli kalenda ya ciHebere. Ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse balabebela limo ilyo ubu bushiku buli no kufika. *

Nomba bushe abaHebere baleishiba shani ilyo umweshi walepwa nelyo ilyo umweshi umbi waletendeka? Muno nshiku pa kuti mwishibe ilyo umweshi umbi walatendeka kuti mwamona fye pali kalenda nelyo pali kalenda mwakwata muli foni yenu. Nomba mu nshita balelemba Baibolo calyafishe ukwishiba.

Mu nshiku sha kwa Noa, umweshi umo walekwata inshiku 30. (Ukute. 7:11, 24; 8:3, 4) Lelo mu nshiku sha baHebere umweshi umo tawalekwata fye inshiku 30. Umweshi uupya waletendeka nga ca kuti umweshi wamoneka ninshi uli fye ngo lwala. Kanshi umweshi umo walekwata inshiku 29 nelyo 30 ukutula apo umweshi wamonekele.

Inshita imo ilyo Davidi na Yonatani balelanda pa mweshi uupya uwali no kutendeka batile: “Mailo umweshi ninshi waikala.” (1 Sam. 20:5, 18) Cimoneka kwati mu nshiku sha kwa Davidi na Yonatani baleishibila limo ilyo umweshi uupya wali no kutendeka. Nomba nga abena Israele bonse baleishiba shani ilyo umweshi uupya watendeka? Mu citabo ca Mishna, umo balelemba amafunde ya baYuda e lyo ne ntambi, mwaliba ifingatwafwa ukwishiba ifyo balependa. Ici citabo citila ilyo abaYuda babwelele muli bunkole mu Babiloni, icilye cikalamba ica Sanhedrini e calelanda ilyo umweshi uupya wali no kutendeka. Mu myeshi 7 ilyo kwaleba imitebeto, icilye ca Sanhedrini calekumana pa bushiku bwalenga 30 cila mweshi. Aba mu cilye cikalamba e balelanda ilyo umweshi ukatendeka. Nomba baleishiba shani?

Abaume abo balebika apasansuka ukushinguluka umusumba wa Yerusalemu, balelolesha mu muulu pa kuti bamone ilyo umweshi waletendeka ukumoneka ngo lwala. Umweshi fye nga wamoneka bale-eba aba mu cilye ca Sanhedrini. Aba mu cilye ca Sanhedrini nga bakwata ifishinka ifingi ifilelangilila ukuti umweshi naumoneka, balebilisha ukuti umweshi uupya nautendeka. Nomba caleba shani nga ca kuti abaume abo babikile apasansuka  bafilwa ukumona umweshi uupya pa mulandu wa kuti kwali amakumbi nelyo fubefube? Nga papita inshiku 30 ukutula apo umweshi balimo watendekele, baleti umweshi wapwa kabili uupya watendeka.

Icitabo ca Mishna citila aba mu cilye ca Sanhedrini pa kweba abantu ukuti umweshi uupya nautendeka, baleasha umulilo pa Lupili lwa Miolife ulwabelele mupepi no musumba wa Yerusalemu. Na kabili baleasha umulilo pa ncende shalekanalekana mu Israele monse pa kweba abantu ukuti umweshi uupya nautendeka. Ilyo papitile imyaka iingi, baletuma fye abantu. Kanshi abaYuda abali mu Yerusalemu e lyo na mu ncende shimbi bonse baleishiba ukuti umweshi uupya nautendeka. Kabili bonse balesefesha imitebeto pa nshita imo ine.

Iyi charti yalamwafwa ukwishiba ifyo imyeshi, imitebeto, e lyo ne miceele yali pali kalenda ya baHebere mu nshiku sha baYuda.