Bushe ca Cine Josephus E Walembele?

Kalemba wa lyashi lya kale uwaliko mu nshita ya batumwa, Flavius Josephus, alembele pa mfwa ya kwa “Yakobo munyina wa kwa Yesu uwitwa Kristu” mwi buuku lyakwe ilya Jewish Antiquities ilyalenga 20. Abengi abasoma batila ifyo alembele fya cine. Lelo bamo balatwishika amashiwi na yambi ayaba muli ici cine citabo ayalanda pali Yesu. Aya mashiwi yaba mu cipande ico beta ukuti Testimonium Flavianum, yatila:

“Nomba pali iyi nshita kwali umuntu umo uo baleita ukuti Yesu, umuntu uwa mano, katwishi nga kuti caba fye bwino ukumwita ati muntu, pantu alecita imilimo iikalamba sana kabili abantu abengi baletemwa ukukutika ku fyo alesambilisha. AbaYuda abengi na bena Fyalo balimutemenwe. Ali [e] Kristu; kabili ilyo Pilato aumfwilile abaume abakalamba no kumupingwila ukufwa pa musalaba, abamutemenwe kale tabamukeene, aishilemoneka kuli bena pa bushiku ubwalenga shitatu, bakasesema ba kwa Lesa baliseseme ukuti ifi e fikamucitikila kabili baliseseme na fimbi ifisuma ifingi pali ena; kabili ukufika fye na lelo Abena Kristu abainikwa ishina lyakwe e po baba.”—Icitabo ca Josephus—The Complete Works, icapilibwilwe na William Whiston.

Ukutula muli ba 1500, kwaliba abasoma abatila ni Josephus e walembele aya mashiwi e lyo na bakaana ukuti te walembele. Serge Bardet, kalemba wa lyashi lya kale umwina France kabili uwaishiba sana ifitabo ifyalembelwe kale, alefwailisha inshila ya kupwishishamo ifi ifikansa ifyabako ukucila pa myaka 400. Alembele ifyo asangile mwi buuku ilitila, The Testimonium Flavianum—A Historical Study With Historical Considerations.

Josephus kalemba wa lyashi lya kale tali Mwina Kristu. Asumine mu buYuda kabili alelemba sana amalyashi pa baYuda; kanshi e calengele ukuti abasoma banankwe batwishike nga e walembele ilyashi lya kuti Yesu “e Kristu.” Ukulingana ne fyo Bardet afwailishe, asangile ukuti filya Josephus abomfeshe ishiwi lya kuti [e] pa kulemba ukuti Yesu e Kristu e fyo abaGriki balelemba amashina ya bantu. Bardet alundilepo no kuti nangu ca kutila abasoma abengi balatwishika ukuti kalemba umuYuda te kuti alembe ilyashi lya kuti Yesu “e Kristu,” Josephus afwile abomfeshe ishina lya kuti Christos pantu alembele mu ciGriki kabili uyu e musango abaGriki balelembelamo amashina. Lelo ici e cishinka ico “abalengulula Josephus bashitontonkanyapo.”

Bushe nalimo ilyo papitile imyaka iingi kwali kalemba umbi uwapashenye imilembele ya kwa Josephus, uwalundilepo aya mashiwi abantu batwishika? Ilyo Bardet afwailishe ilyashi lya kale ne fyo Josephus alelemba, asondwelele ukuti “takwingaba nangu umo uwingapashanya imilembele ya kwa Josephus pantu yali iyaibela sana.”

Nomba mulandu nshi abasoma batwishikila ifi Josephus alembele? Bardet alondolwele ukuti abasoma abengi balatwishika ifyalembelwe muli Testimonium ukucila ifyalembwa fimbi ifya kale, no mulandu wa kuti abengi tabafwaya ukusumina ukuti Yesu e Kristu.

Kwena tatwishibe nga ifyo Bardet asangile fikalenga abasoma ukuleka ukutwishika ifyo Josephus alembele muli Testimonium Flavianum. Ifyo Bardet asangile fyalengele Pierre Geoltrain, uwasoma sana pa baYuda abalekonka intambi sha baGriki na pa fyo ubuKristu bwatendeke, asumine ukuti ni Josephus e walembele. Kale na o alemona ukuti Testimonium bailundileko fye ku fyo Josephus alembele, ica kuti aleseka na bonse abasumine ukuti e walembele. Lelo alyalwike mu fyo aletontonkanya. Alandile ukuti icalengele ukuti aaluke fintu Bardet alembele pa milimo ya kwa Josephus. Geoltrain atile, “takuli nangu umo uufwile ukutwishika ukuti Josephus e walembele.”

Lelo, kwaliba ubushininkisho ubukalamba ubwalenga ukuti Inte sha kwa Yehova basumine ukuti Yesu e Kristu, ubu bushininkisho bwaba muli Baibolo.—2 Tim. 3:16.