Mwe Bafyashi Na Mwe Bana, Mulelanshanya Bwino
Mwe Bafyashi Na Mwe Bana, Mulelanshanya Bwino
“Umuntu onse abe uwayanguka ukumfwa, uukokola ukulanda, uukokola ukukalipa.”—YAKO. 1:19.
KUTI MWAYASUKA SHANI?
Mulandu nshi cacindamina ukulasangako inshita ya kulanshanya?
Bushe abafyashi kuti bakonka shani ukufunda kwaba pali Yakobo 1:19?
Bushe abana kuti bakonka shani ukufunda kwaba pali Yakobo 1:19?
1, 2. Bushe abafyashi bomfwa shani pa bana babo, nga bana nabo bomfwa shani pa bafyashi babo, lelo bwafya nshi limo bakwata?
ABACAICE abengi ku United States babepwishe ukuti: “Bushe nga namwishiba ukuti abafyashi benu bakafwa mailo, finshi mwingatemwa ukubeba lelo line?” Abengi batile te kuti batemwe ukulanda pa mafya nelyo pa fyo bashumfwana na bafyashi, lelo kuti babeba ukuti: “Munjeleleko” no kuti “nalimutemwa sana.”—Icitabo citila For Parents Only, icalembele Shaunti Feldhahn na Lisa Rice.
2 Abana balitemwa abafyashi babo na bafyashi nabo balitemwa abana babo. Ifi e fyo caba maka maka mu ndupwa sha Bena Kristu. Nangu ca kutila abafyashi na bana balafwaya ukuba ifibusa, limo balafilwa ukulanshanya bwino. Nangu ca kutila balalanshanya fye bwino kabili ukwabula ukupita mu mbali, mulandu nshi bafililwa ukulandila pa malyashi yamo? Finshi fimo ifilenga ukuti belalanshanya bwino? Kuti bacita shani pa kuti balelanshanya bwino?
MULESANGAKO INSHITA YA KULANSHANYA
3. (a) Cinshi cilenga indupwa ishingi ukufilwa ukulalanshanya bwino? (b) Mulandu nshi ukuba pamo no lupwa kushabelele bwafya mu Israele?
3 Indupwa ishingi tashakwata inshita ya kulanshanya bwino. Lelo ifi te fyo cali ku bena Israele. Mose aebele abafyashi abaume abena Israele ukuti: ‘Mulesambilisha abana benu icebo ca kwa Lesa no kucilandapo ilyo mwikele mu mayanda yenu na lintu mule-enda mu musebo na pa kulaala na pa kubuuka.’ (Amala. 6:6, 7) Abana baleba pamo na bafyashi babo, limo baleba na banyina pa ng’anda nelyo na bawishi mu mabala nelyo ku ncito. Kanshi abafyashi na bana balekwata inshita iikalamba iya kuba pamo no kulanshanya. Ici calelenga abafyashi ukwishiba ifyo abana balekabila, ifyo balefwaya, kabili baleishiba ne mibele yabo. Abana nabo baleishiba bwino abafyashi.
4. Cinshi cilenga indupwa ishingi ukukanalanshanya?
4 Muno nshiku ifintu fyalyaluka! Mu fyalo fimo, abana batendeka ukuya ku sukulu ilyo bali fye abanono, limo ninshi bali fye ne myaka ibili. Abafyashi abengi tabasangwa pa ng’anda pantu balabomba. E lyo inshita iyo bakwatako iya kuba pamo, tabalanshanya sana pantu ninshi bali pa kompyuta, baletamba TV no kulabomfya foni. Inshita ishingi abana na bafyashi baicitila fye ifyo balefwaya; tabeshibana iyo. Limo tabalanshanya no kulanshanya.
5, 6. Finshi abafyashi bamo bacita pa kuti balekwata inshita ya kuba pamo na bana?
5 Bushe kuli ifyo mwingaleka ukucita pa kuti mulesangako inshita ya kulaba pamo no lupwa lwenu? (Belengeni Abena Efese 5:15, 16.) Indupwa shimo shalilanshanya ukucefyako inshita ya kutamba TV ne ya kuba pa kompyuta. Bambi nabo balesha ukuliila ifya kulya pamo nangu fye umuku umo cila bushiku. Inshita ya mapepo ya lupwa ni nshita iisuma sana iyo abafyashi na bana bengeshibana bwino ilyo balesambilila Baibolo pamo! Ukulaaba pamo no lupwa pe awala limo nelyo ukucilapo cila mulungu kuti kwayafwa abafyashi na bana ukulalanshanya. Lelo pa kuti balelanshanya bwino, bafwile ukulakwatako inshita na imbi iya kuba pamo cila bushiku. Ilyo abana bashilaya ku sukulu, mufwile ukubebako amashiwi ya kubakoselesha, ukulanshanya nabo ilembo lya bushiku, nelyo ukupepa nabo. Ukucita ifi, kukafwa sana abana benu.
6 Abafyashi bamo balyalulako fimo mu mikalile yabo pa kuti baleba pamo na bana babo inshita iikalamba. Ku ca kumwenako, ba Laura, * abakwata abana babili, balileka incito pa kuti baleba pamo na bana babo inshita iikalamba. Batile: “Lyonse ulucelo, bonse twaleba abapamfiwa ukuya ku ncito nelyo ku sukulu. Nga nabwela ku ncito icungulo bushiku, nalesanga abana nabalaala, kabili umubomfi e waleya mu kubalaalika. Nangu ca kutila ifi naleka incito tukwata fye indalama ishinono, lelo apo ndaba nabo inshita iikalamba, calenga ukuti njishibe ifyo abana bandi batontonkanya na mafya bakwata. Ndakutika nga balepepa kabili ndabatungulula, ndabakoselesha no kubasambilisha.”
‘MULEYANGUKA UKUMFWA’
7. Cinshi abana na bafyashi batila e cilenga ukukanalanshanya bwino?
7 Ilyo abalemba ibuuku lya kuti For Parents Only baipwishe abacaice ukulanda ifilenga ukuti belalanshanya bwino na bafyashi babo, batile: “Abana abengi bailishenye ukuti abafyashi, ‘Tabakutika.’” Ifi fine e fyo na bafyashi balanda, batila abana tabakutika. Pa kuti abafyashi na bana balelanshanya bwino, bonse bafwile ukulakutikisha ilyo umbi alelanda.—Belengeni Yakobo 1:19.
8. Finshi abafyashi bafwile ukucita pa kuti balekutikisha abana nga balelanda?
8 Mwe bafyashi, bushe mulakutikisha abana benu nga balelanda na imwe? Kuti cayafya ukukutika ku bana benu nga ca kuti namunaka nelyo mulemona kwati ifyo balemweba taficindeme. Lelo ifyo imwe mulemona ukuti taficindeme, nalimo ninshi naficindama sana ku mwana wenu. Ukuba ‘abayanguka ukumfwa’ tacipilibula fye ukubika amano ku fyo umwana alelanda lelo cipilibula no kubika amano ku nshila alelandilamo. Ifyo ishiwi lyakwe lileumfwika ne fyo alemoneka pa menso kuti fyamwafwa ukwishiba ifyo aleumfwa. Ukwipusha amepusho na ko kwalicindama. Baibolo itila: “Amatontonkanyo ya muntu yaba nga menshi mu cishima icitali, lelo uwiluka e wingatapamo.” (Amapi. 20:5, Today’s English Version) Calicindama ukuba abashilimuka kabili abeluka pa kuti umwana angukilwe ukulanda maka maka ilyo mulelanshanya amalyashi aya-afya ukulandapo.
9. Mulandu nshi abana bafwile ukumfwila abafyashi babo?
9 Mwe bana, bushe mulomfwila abafyashi benu? Baibolo itila: “We mwana wandi, umfwila ukusalapula kwa kwa wiso, kabili wisuula amafunde ya kwa noko.” (Amapi. 1:8) Muleibukisha ukuti abafyashi benu balimutemwa kabili bafwaya ukuti ifintu filemuwamina, kanshi mulebomfwila no kubanakila. (Efes. 6:1) Nga ca kutila mulalanshanya bwino na bafyashi benu kabili mwalishiba no kuti balimutemwa, cikanguka ukulabomfwila. Mule-eba abafyashi benu ifyo mumfwa pali fimo. Ici cikalenga ukuti bakamwishibe bwino. Na imwe bene mufwile ukwesha na maka ukwishiba ifyo abafyashi benu baba.
10. Finshi twingasambilila kuli Rehoboamu?
10 Mufwile ukucenjela ilyo abanenu balemupanda amano. Kuti bamweba fye ifyo mulefwaya ukumfwa lelo uko kufunda te kuti kumwafwe nangu panono. Na kuba, kuti kwamuletelela. Abaice tabakwata amano nga bakalamba kabili tabaishiba ifingi. Kanshi ilyo balepingula pa fintu tabatontonkanya pa fikafuma mu fyo bacita. Ibukisheni icacitikile Rehoboamu, umwana wa Mfumu Solomone. Ilyo ali imfumu mu Israele, nga caliweme akonka ukupanda amano ukwa bakalamba. Lelo akonkele ukupanda amano ukwa baice abo akulile nabo. Ici calengele ukuti abantu abengi abo aleteka bamupondokele. (1 Isha. 12:1-17) Tamufwile ukupashanya Rehoboamu, lelo mulingile ukulaesha na maka ukulalanshanya na bafyashi benu. Mulebeba ifyo muletontonkanya. Mulekonka ifyo balemufunda kabili mulesambilila ku fyo bacita.—Amapi. 13:20.
11. Cinshi cingacitika nga ca kuti abafyashi bali-ifinya?
11 Mwe bafyashi, nga tamulefwaya abana benu ukupandwa amano ku banabo, mufwile ukuyangusha pa kuti belaumfwa umwenso uwa kulanda nenu. Nkashi wacaice atile: “Nga nalumbula fye ishina lya mulumendo ninshi abafyashi bandi basakamana apo pene. Ifi bacita filenga ndeumfwa umwenso ica kuti ndaleka no kulanda.” Nkashi umbi uwacaice na o atile: “Abapungwe abengi balafwaya abafyashi babo ukubapandako amano, lelo abafyashi nga tabapooseleko amano ku fyo balebeba, abana kuti baya mu kupandwa amano kuli bambi, nangu fye ni ku baice banabo.” Nga mulekutika ku malyashi yonse ayo abana benu balemweba, bakangukilwa ukulalanda na imwe kabili bakalakonka ifyo mulebeba.
‘MULEKOKOLA PA KULANDA’
12. Finshi fingacitika nga ca kutila abafyashi balakalipa abana nga babebako fimo?
12 Cimbi icingalenga abana ukukanalalanshanya bwino na bafyashi babo fintu abafyashi bacita abana nga babebako fimo. Nalimo abafyashi balabubuka mu bukali pa fyo umwana alanda. Ca cine ukuti abafyashi Abena Kristu balafwaya ukucingilila abana babo pantu muli shino “nshiku sha kulekelesha” mwaisula ifintu ifyabipa ifingabonaula. (2 Tim. 3:1-5) Lelo ifyo abafyashi bengalamona ukuti e kucingilila abana, abana bena kuti balemona kwati abafyashi balebatitikisha.
13. Mulandu nshi abafyashi bashifwile ukulandila ifyo baletontonkanya ilyo bashilaumfwa ne fyo umwana alelanda?
13 Kuti cawama nga ca kutila abafyashi tabalelanda bwangu ifyo baletontonkanya pa fyo umwana abebako. Kwena, limo cilafya ukwikala tondolo nga ca kutila umwana amweba cimo ico mushitemenwe. Lelo calicindama ukukutika ilyo mushilalanda icili conse. Imfumu ya mano Solomone yatile: “Uwasuka ilyo talati omfwikishe umulandu, buwelewele kuli ena kabili ni nsoni.” (Amapi. 18:13) Nga tamucilime umwana ilyo alelanda, akatwalilila ukulanda kabili akalondolola fyonse. Mufwile ukumfwa ilyashi lyonse pa kuti mwishibe ifyo mwingafwa umwana wenu. Ukucita ifi kukalenga mukeshibe icilelenga umwana ukusosa ‘icisosesose.’ (Yobo 6:1-3) Apo mwalitemwa abana benu, mulekutika pa kuti muleishiba ifyo abana benu baba kabili mulebeba amashiwi ayengabafwa.
14. Mulandu nshi abana balingile ukulakokwela pa kulanda?
14 Na imwe mwe bana, ‘mulekokola pa kulanda,’ mwilati abafyashi benu tabalapwa no kulanda imwe namubataalika kale. Muleibukisha ukuti Lesa alipeela abafyashi benu umulimo wa kumusambilisha. (Amapi. 22:6) Nalimo nabo balipitilemo mu fyo mulepitamo pali ino nshita. Na kabili, balomfwa ububi pa fyabipa ifyo bacitile ilyo bali abaice kabili tabafwaya ukuti e fyo na imwe mukacite. Kanshi, mulemona abafyashi benu ukuti fibusa fyenu, te balwani benu. Bafwaya ukumwafwa, te kumuletela ububi iyo. (Belengeni Amapinda 1:5.) ‘Mulecindika bawiso na banoko’ kabili mulelanga ukuti mwalibatemwa. Nga mulecita ifi, cikabangukila ‘ukumukusha ukulingana no kusalapula kwa kwa Yehova no kukonkomesha kwakwe.’—Efes. 6:2, 4.
‘MULEKOKOLA UKUKALIPA’
15. Finshi fikatwafwa ukuba abatekanya no kukanafulilwa abo twatemwa?
15 Limo tulafulilwa na bantu abo twatemwa. Umutumwa Paulo alembeele Abena Kristu ba ku Kolose ukuti: “Mwe balume, muletemwa abakashi benu kabili mwilaba ne cipyu kuli bena. Mwe bashibo, mwilakalifya abana benu, epali baba no bulanda.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paulo aebele abena Efese ukuti: “Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula.” (Efes. 4:31) Ukuba ne fisabo fya mupashi pamo nga ukushishimisha, ukufuuka, no kuilama, kukatwafwa ukuba abatekanya na lintu ifintu fibipile.—Gal. 5:22, 23.
16. Bushe Yesu alungike shani abatumwa bakwe, kabili mulandu nshi twingapapila pa fyo acitile?
16 Natulande pa ca kumwenako ca kwa Yesu. Elenganyeni ifyo asakamikwe ilyo aali pa mulaalilo wa kulekeleshako na batumwa bakwe. Yesu alishibe ukuti kwashele fye ama-awala ayanono ukuti afwe imfwa iyabipa. Alishibe ukuti alingile ukutwalilila uwa cishinka pa kuti ishina lya kwa Wishi libe ilya mushilo na pa kuti abantu bakapusuke. Lelo lilya line balelya umulaalilo, “kwaimine ifikansa pa kati [ka batumwa] ifya kuti nani pali bena ali umukalamba.” Yesu taotokele abasambi bakwe nelyo ukubakalipila. Lelo alibalungike cikuuku cikuuku. Yesu abacinkwileko ukuti balitwalilile ukuba nankwe na lintu aleba mu mafya. Nangu ca kutila Satana alefwaya ukwela abatumwa nga filya bela ingano, Yesu alicetekele ukuti bali no kutwalilila aba cishinka ica kuti alipangene nabo ne cipangano.—Luka 22:24-32.
17. Cinshi cingafwa abana ukutekanya?
17 Abana nabo balingile ukutekanya. Ilyo abana bafika pa bupungwe, batontonkanya ukuti abafyashi babo nga balebeba ifya kucita ninshi tababacetekela. Nangu ca kuti limo e fyo mwingamona, muleibukisha ukuti icilenga balecita ifi ni co balimutemwa. Nga mulekutika no kucita ifyo balemweba, bakamucindika no kumucetekela. Abafyashi benu bakamupeela no buntungwa ubwa kulaicitila fimo mwe bene. Ukuilama kusuma. Ipinda limo litila: “Uwatumpa afumya icipyu cakwe conse, nomba uwa mano alacikaanya.”—Amapi. 29:11.
18. Bushe ukutemwa kuti kwa-afwa shani aba mu lupwa ukulalanshanya bwino?
18 E ico mwe bafyashi na mwe bana, mwifuupulwa nga ca kuti tamulanshanya bwino mu lupwa lwenu nga fintu mwingatemwa ukulalanshanya. Twalilileni ukwesha na maka ukulalanshanya bwino no kulakonka ukufunda kwaba mu Cebo ca kwa Lesa. (3 Yoh. 4) Mu calo cipya ilyo abantu bakapwililika, bakalalanshanya bwino ukwabula ukukalifyanya. Pali ino nshita bonse tulacita ifintu ifyo twisa mu kulanguluka. E ico mulelomba bwangu ubwelelo. Mule-elela bambi. ‘Bonse muletemwana bwino bwino.’ (Kol. 2:2) Ukutemwa kwalikwata amaka. ‘Mu kutemwa mwaba ukushishimisha ne cikuuku. Tamwaba ukukalifiwa. Tamwaba ukusunga ifilubo. Ukutemwa kulasuulako ku fya bubifi fyonse, kusumina fyonse, kusuubila fyonse, kushipikisha fyonse.’ (1 Kor. 13:4-7) Nga mwatwalilila ukuba no kutemwa, mukalalanshanya bwino mu lupwa lwenu, mukaba ne nsansa kabili mukalenga Yehova ukucindikwa.
[Futunoti]
^ para. 6 Te shina lyabo.
[Ifipusho]
