Uwabalilepo Ukusabankanya Ifitabo Alenga Abantu Ukukwata Baibolo

NI KALE sana abantu batendeke ukulemba amabuuku ne fimfungwa ukubomfya fye utulembelo. Lelo tapakokwele ukutula apo abantu batendekele ukupulinta amabuuku pali bamashini. Amabuuku ya kupulinta aya kubalilapo bayapulintile mu China mu 868 C.E. ukubomfya ifilembo ifyo bapangile ne mbao. Mu ma 1455, umwina Germany uwe shina lya Johannes Gutenberg apangile mashini ya kupulintilako kabili apulintile Baibolo ya kubalilapo mu ciLatini.

 Nomba lintu papitile imyaka iinono, ilyo ubukwebo bwa kupulinta ifitabo bwaseekele, e lyo batendeke ukupulinta amaBaibolo na mabuuku yambi. Mu musumba wa Nuremberg mu Germany, e mwali sana ubukwebo bwa kupulinta ifitabo. Anton Koberger, uwaleikala muli uyu musumba, nalimo e wabalilepo ukupulinta sana amaBaibolo ayengi no kuyasabankanya mu fyalo ifingi.

Abantu ba mitundu yonse bafwile ukutasha ababalilepo ukusabankanya Baibolo, kabili pali aba paba na Anton Koberger. Kanshi natulande sana pali uyu wine Koberger ne fyo acitile.

“Ibuuku Abikileko Sana Amano ni Baibolo”

Koberger aiswile fakitare ya kupulintilamo mu Nuremberg mu mwaka wa 1470. Pa nshita fakitare yakwe yakulile sana, akwete ama mashini ya kupulintilako 24, akwete ababomfi 100, aba kupulinta, aba kupanga ifilembo fya kupulintilako, e lyo na babomfi na bambi mu misumba ya Basel, Strasbourg, Lyon, na mu misumba imbi iya mu Bulaya. Koberger asabankenye ifyalembwa fya mu ciLatini ne fyalembwa ifingi ifyalelanda pa fya sayansi pali ilya nshita. Apulintile ifitabo fyalekanalekana na maBaibolo 236. Fimo fyakwete amabula ayengi, kabili fyonse balefipulinta fye cimo cimo ukubomfya mashini ya ku minwe.

Koberger alepulinta bwino ifitabo kabili ici calengele ukuti abantu bafitemwe pantu fyalyangwike ukubelenga. Kalemba wa lyashi lya kale Alfred Börckel alembele ukuti: “Koberger lyonse alebomfya ifilembo fya kuti e lyo fye bafipanga, talefwaya ukubomfya ifyabomba sana.” Cimbi na co ca kutila, mu mabuuku ayengi na maBaibolo ayo Koberger alepulinta mwaleba ne fikope.

Oscar Hase uwalembele pa bumi bwa kwa Koberger alembele ukutila, “pa mabuuku yonse ayo apulintile, ibuuku abikileko sana amano ni Baibolo.” Koberger na banankwe balibombeshe pa kuti bafwaye ifyalembwa fya Baibolo ifyalungama ifyaliko pali ilya nshita. Uyu mulimo ufwile walikosele, pantu ifimfungwa ifingi fyasungiilwe mu mayanda ya bashimapepo yamo yamo kabili nga basumina ukufyashimisha pa kuti bambi bakopololemo, ninshi ni pa nshita fye iinono.

AmaBaibolo ya mu CiLatini ne CiGerman

Koberger apulintile amakope 15 aya Biblia Latina (Baibolo ya mu ciLatini), iya kubalilapo yafumine mu 1475. Mu maBaibolo yamo mwali ne fikope fya cibwato ca kwa Noa, ifipapaatu fya Mafunde Ikumi, e lyo ne tempele lya kwa Solomone. Mu 1483, Koberger apulintile Biblia Germanica (Baibolo ya mu ciGerman), amakope 1,500 kabili pali ilya nshita aya yali makope ayengi nga nshi. Muli iyi Baibolo mwali ifikope ukucila pali 100 pa kuti abantu baleumfwikisha ifyalembelwemo, baleipakisha ukubelenga no kulenga abashaishiba ukubelenga ukulaibukisha amalyashi yaishibikwa ayalembwa mu Baibolo. Ifikope babikile muli iyi Baibolo fyalengele abalepulinta amaBaibolo pa numa ukulabikamo ifikope na bo, maka maka aya mu ciGerman.

Mu 1483, Baibolo ya mu ciGerman iyo Koberger afumishe yalilumbwike nga nshi, lelo ifintu fyalyalwike ica kuti iyi yine Baibolo e yo Koberger alekelesheko ukupulinta. Nangu ca kutila abalepituluka mu fyo alembele balyalwileko imilembele ya mashiwi pa kuti filingane na Vulgate ya ciLatini iyo icalici lyalebomfya, pa kupulinta iyi Baibolo, Koberger abomfeshe Baibolo ya bena Waldo iya mu myaka ya ba 1300 iyo babindile. * Mu mwaka wakonkelepo, Papa Innocent uwalenga 8, aimishe lulu ya kulofya abena Waldo. Ukufuma apa, icalici lyalitwalilile ukulesha abantu ukukwata amaBaibolo mu ndimi shabo. Pa 22 March, 1485, Shikofu mukalamba, Berthold uwa ku Mainz mu Germany, afumishe ifunde lya kutila takuli umuntu uulingile ukupilibwila Baibolo mu ciGerman. Kabili na pa 4 January, mu mwaka wakonkelepo, Berthold alibwekeshepo ili ifunde. Pa mulandu wa kuti ifintu nomba fyalikosele, Koberger tabwekeshepo ukupulinta Baibolo mu ciGerman.

Na lyo line, Anton Koberger tabombeele fye ibusha. E wali solwesolwe mu kubomfya mashini yabalilepo ukupangwa iyo balepulintilako amabuuku ayalekanalekana iyalengele no kutila abantu mu Bulaya balekwata amabuuku. Kanshi imilimo ya kwa Koberger e yalengele ukuti abantu bonse fye bakwate Baibolo.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 26]

Ukufuma ku kuso: Daniele mu cilindi ca nkalamo; icilembo ca kubalilapo; ifilembo fya kupulintilako

[Icikope pe bula 26]

Koberger

[Ifikope pe bula 26]

Ifyo Baibolo ya kwa Koberger iya cilatini ne ciGerman yalemoneka, ifyo baiyemfeshe ne fyebo filanda pa Ukutendeka 1:1

[Abatusuminishe Ukubomfya Ifikope pe bula 26]

All Bible photos: Courtesy American Bible Society Library; Koberger: Mit freundlicher Genehmigung der Linotype GmbH