Ilyo amabuuku ya Mbila Nsuma yalanda pa mfwa ya kwa Yesu ne ya filya fipondo fibili ifyo bamukobeke na fyo pa cimuti, yatila: “AbaYuda balombele Pilato ukuti babafune amolu no kufumyapo ifitumbi fyabo.”—Yohane 19:31.

Ifunde lya baYuda lyatile icitumbi ca cipondo ico bakobeke pa cimuti tacifwile “ukulaala ubushiku bonse pa cimuti.” (Amalango 21:22, 23) AbaYuda bafwile balekonka ifunde limo line na kuli balya abo abena Roma balekobeka pa cimuti. Ukufuna amolu ya muntu bapoopele pa cimuti kwalelenga afwa bwangu pa kuti bengamushiika ilyo Isabata lishilatendeka akasuba nga kawa.

Ilingi pa kukobeka umuntu pa cimuti, balemupoopela imisomali mu minwe na pa makasa. Nga baimya icimuti, imisomali bamupoopele e yalelenga ukuti akobame pa cimuti, kanshi fyalekalipa sana. Pa kupema, umuntu aleba kwati aleitinta. Lelo, nga bamufuna amolu alefilwa ukupema. Kanshi tapalekokola alefwa pa mulandu wa kupwilila nelyo pa mulandu wa bukali.

Icisukushilo e canso Davidi abomfeshe pa kwipaya Galyati. Davidi afwile asambilile ifya kubomfya icisukushilo ninshi acili umwaice ilyo alecema impaanga.—1 Samwele 17:40-50.

Pa fintu ifyo abena Egupti na bena Asiria balelenga ilyo Baibolo yalelembwa, paleba ne cisukushilo. Pa kupanga icisukushilo, balebula impapa nelyo insalu e lyo bakakako intambo shibili. Uwalebomfya icisukushilo alebuula ilibwe ilyatelela nelyo ilyabulungana (ilyaleba amasentimita 5 ukufika kuli 7.5 no kufina nalimo amagramu 250) e lyo alibika mu mpapa. Lyena aleshingulusha icisukushilo e lyo aleka ku ntambo imo, ica kuti ilibwe lyaleya na maka sana no kuyalasa palya pene fye atontele.

Abashula ifya kushulashula mu Middle East balisanga amabwe ayengi ayo balebomfya mu nkondo sha bena kale. Abashilika abaishibishe ukubomfya ifisukushilo nga basukusa ilibwe, lyaleya sana na maka (160 ukufika kuli 240 km/h). Abasoma batila icisukushilo te kuti cilingane no buta, lelo icisukushilo na co kuti caipaya umuntu.—Abapingushi 20:16.