Ukpo 1935 ẹre a biẹ mwẹ vbe Darlaston, vbe ihe ọkpa na tie ẹre Black Country vbe England. Rhunmwuda ighogho nekhui nọ ladian vbe avbe kọmpini nibun ni rre ẹvbo nii, ẹre ọ si ẹre na na tie ẹre Black Country. Odẹ ukpo enẹ ẹre I ye vbe Avbe Osẹe Jehova suẹn gha gu evbibiẹ mwẹ ruẹ e Baibol. Vbe I rre ọde ukpo 14, I keghi do yayi wẹẹ odẹ ẹmwata ẹre I ye, I na ghi dinmwiamẹ vbe ukpo 1952 vbe I rre ukpo 16.

Vbe uwu ẹghẹ na, I na suẹn gha ruẹ iwinna vbe kọmpini ọkpa nọ ru emwi na ya dọlọ imọto yi kevbe parts ọghe imọto. Iran na suẹn gha maa mwẹ emwi, ne I mieke na gha ru iwinna akọwe vbe kọmpini nii, te iwinna na wa gha yẹẹ mwẹ ẹi nekherhe.

Ọ ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ mẹ vbe ọgbaroghe ọghe otako tama mwẹ wẹẹ, ne I do gha siẹnro Iruẹmwi E Baibol Ọghe Iko vbe iko ne I ghaa ye vbe owa, nọ rre Willenhall. I ma rẹn vbene I khian khian hẹ, rhunmwuda vbe ẹghẹ nii, I vbe gha deba iko ọvbehe. Iko nọ sikẹ eke ne I na gha winna vbe Bromsgrove, ẹre I ghaa deba vbe iko na do vbe uwu uzọla. Ke Bromsgrove gha rrie owa ima, keghi re ibiriki 20 (32 km). I gha ghi sẹ owa vbe ufomwẹ uzola, I ghi deba iko nọ rre Willenhall.

Rhunmwuda ne I na wa gha hoo ne I ru sayọ vbe ugamwẹ e Jehova, I keghi kue ye emwi ne ọgbaroghe ọghe otako nii tama mwẹ. I na sẹ iwinna ne I te ruẹ rae, agharhemiẹn wẹẹ te iwinna na te wa gha yẹẹ mwẹ. Ne I na kie ẹkpotọ yọ ne Jehova dia mwẹ ye odẹ nọ khẹke, ẹre ọ zẹe ighẹ I loo arrọọ mwẹ vbe odẹ nọ ghi maan sẹ, I wa ghọghọ wẹẹ I gi e Jehova dia mwẹ.

Vbe I ghaa deba iko nọ rre Bromsgrove, I keghi miẹn ọtẹn nokhuo ọkpa nọ wa mose, nọ vbe mu ugamwẹ e Jehova karo, eni ẹnrẹn ọre Anne. Ukpo 1957 ẹre ima ru orọnmwẹ. Ma eva gba ru iwinna arọndẹ, arọndẹ ne kpataki kevbe iwinna ọgbaroghe ọghe otako, ma vbe ga vbe Bẹtẹl. Ọyẹnmwẹ ọyẹnmwẹ ẹre ọ wa sẹ mwẹ ke obọ ne I ya rẹn Anne.

Ọyẹnmwẹ ẹre ọ wa gha sẹ ima vba tie ima gha die eklasi nogie 42 ọghe Owebe Gilead, vbe ukpo 1966. Otu keghi gie ima gha rrie Malawi, emwa nibun mobọ tie ẹvbo na ‘warm heart of Africa,’ rhunmwuda obọ esi ne iran ya mu emwa. Sokpan ma ma rẹn wẹẹ, ima i khian kpẹẹ vba.

February 1, 1967 ẹre ima sẹ Malawi. Uki nokaro ne ima sẹ evba, ẹre ima wa ya ruẹ urhuẹvbo ọghe iran, vbe iyeke ọni, ma na ghi suẹn iwinna ọgbaroghe ọghe odin. Ma ghaa mwẹ imọto ọkpa na tie ẹre Kaiser Jeep, emwa nibun yayi wẹẹ, ai miẹn eke nẹi khian sẹtin la, uhiẹn a gha sẹtin fi ẹre la uwu ẹzẹ. Sokpan ọ ma zẹdẹ gha yerriọ, amẹ nẹi mobọ dinmwi ẹre ima sẹtin gha yae la. Owa ekẹn ne kherhe na ya ewanmwẹ gue odukhunmwu ẹnrẹn ẹre ima ghaa dia ugbẹnso, amẹ ghaa rhọọ, ma ghi ya e tarpaulin gue odukhunmwu ẹnrẹn nẹ ghẹ mieke na gha gin. Ọ ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ vbe ima da suẹn iwinna arọndẹ na gie yo isi, sokpan te iwinna na wa ye gha yẹẹ ima!

Ọ mwẹ emwi ne I họn vbe radio vbe uki e April, nọ ya mwẹ rẹn wẹẹ, avbe arriọba gha suẹn gha kpokpo eguọmwadia e Jehova vbe Malawi. E Dr. Hastings Banda nọ re president ọghe Malawi keghi kha wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova i ha igho uhunmwu, erriọ iran vbe ya fi ukpẹ ye ẹmwẹ arriọba. Ohoghe ẹre ọna wa gha khin. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, rhunmwuda ne ima ma na gha mwẹ obọ vbe ẹmwẹ otu azẹ, ẹre ọ si ẹre ne iran na gha mu ohu ima.

Vbe uki e September, ma na tie ẹre vbe newspaper wẹẹ, e president na khare wẹẹ, etẹn ima wa gbe olighi vbe ehe hia. Vbe iko ne avbe arriọba do, ọ keghi kha wẹẹ, ẹi re vbe irẹn ye rre agbọn, ẹre emwi vbenian khian na sunu, wẹẹ te irẹn khian mu awua ye iwinna Avbe Osẹe Jehova. Vbe October 20, 1967 iran na gele mu awua ye iwinna ima. Vbọ ma he kpẹẹ vba, avbe olakpa kevbe avbe ukọ arriọba ni ghee ebe emwa ni ke ẹvbo ọvbehe rre, na guọnmwẹ egbe gha die abotu ọghe ima, iran na wẹẹ iran khian khui ẹre, iran ghi vbe khu avbe etẹn na gie yo isi hin ẹvbo nii rre.

 Ma ghi gbe ikpẹdẹ eha nẹ vbe eghan, iran na ghi khu ima gha rrie ẹvbo ọkpa na tie ẹre Mauritius, ne Britain gbaroghe. Sokpan arriọba ọghe Mauritius ma kue ne ima dia ẹvbo nii ya, rhunmwuda ne ima na re arọndẹ na gie yo isi. Rhunmwuda ọni, a keghi gie ima gha rrie Rhodesia (ẹre a ghi tie ẹre Zimbabwe nian). Ma keghi miẹn ukọ arriọba ọkpa, nọ ghee ebe emwa ni ke ẹvbo ọvbehe rre, aro ọre ma zẹdẹ gha maan vbe uhunmwu, ọ ma kue ne ima la ẹvbo nii. Ọ na kha wẹẹ: “A ma kue ne uwa dia e Malawi ya, a vbe khu uwa fua vbe Mauritius. Ẹre uwa na ghi wẹẹ, emwa na ẹre uwa khian ghi gha dee?” Evba nii ẹre Anne na ghi suẹn gha viẹ. Ọ na wa yevbe na miẹn wẹẹ, te emwa hia khu ima vbe egbe! Vbe uwu ena hia, ọ na wa gha khọn mwẹ ne I werriegbe gha rrie England. Vbe okiekie, iran na gi ima vbiẹ abotu ọghe ima vbe asọn nii, iran na wẹẹ ne ima gha die igiogbẹ ọghe iran vbe ẹdẹ gha gbe. Egbe na wa woo ima, sokpan ma keghi sẹ emwi hia rae ye obọ e Jehova. Vbe avan nọ ghi lelẹe, iran na kue ne ima dia e Zimbabwe ya zẹvbe erhunmwuyẹn. Ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ mwẹ vbe ẹdẹrriọ i gia gie. Ọna wa ya mwẹ rẹn wẹẹ, e Jehova rre ima iyeke.

Service Department ẹre I na gha winna vbe abotu nọ rre Zimbabwe, iran na wẹẹ ne I gha gbaroghe iwinna ọghe etẹn ni rre Malawi kevbe Mozambique. Te etẹn ni rre Malawi wa gha werriẹ aro daa ukpokpo, ẹi re nekherhe. Ọ mwẹ iyẹn eso nọ ghaa ke obọ avbe ọgbaroghe ọghe otako ni ga vbe Malawi rre, mẹ ẹre ọ ghaa zedu avbe emwi na. Ọ mwẹ ẹdẹ ọkpa ne I ma rherhe zobọ, amẹ eve na rhọọ kua vbe aro mwẹ, vbe I tie iyẹn nọ dekaẹn obọ atosi na ya gha mu etẹn ima. * Ọrheyerriọ, ẹkoata, amuẹtinyan kevbe izinegbe ne etẹn na ghaa mwẹ, wa rhie igiọdu mẹ.​—2 Kọr 6:​4, 5.

Ma keghi hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima gha kpemehe emwi nọ gha ya amuẹtinyan ọghe etẹn ima ni ye rre Malawi wegbe sayọ, kevbe nọ gha ru iyobọ ne etẹn ni lẹẹ gha rrie Mozambique, rhunmwuda obọ atosi na ya gha mu iran. Etẹn ima nọ zedu urhuẹvbo Chichewa, nọ re urhuẹvbo na wa mobọ zẹ vbe Malawi, keghi kpa hin eke ne iran ye rre, gha rrie otọ ọghe ọtẹn nokpia ọkpa vbe Zimbabwe. Okpia na keghi bọ owa kevbe ọfisi ne iran. Evba nii ẹre iran na ghi do gha zedu avbe ebe ọghomwa, iwinna ne kpataki ẹre ọna wa khin.

Ma keghi ru emwamwa ne avbe ọgbaroghe ọghe otako ni rre Malawi gha yo asikoko nọkhua vbe urhuẹvbo e Chichewa vbe ukpo ukpo vbe Zimbabwe. Iran gha sẹ evba, iran ghi viọ atlain ọghe asikoko nọkhua. Iran gha ghi sẹ e Malawi, iran ghi hia vbene ẹtin iran sẹ, ne iran ghae ẹre ne etẹn ni rre evba. Ọ mwẹ ukpo ọkpa vberriọ ne iran mu otuẹ gha die Zimbabwe, ma na ru emwamwa owa ebe ọghe Kingdom Ministry School, ne ima ya rhie igiọdu ne avbe ọgbaroghe ọghe otako na ni mwẹ udinmwẹ.

Vbe February 1975, I keghi mu otuẹ gie etẹn ni ke Malawi rre, ni lẹẹ gha rrie agọ vbe Mozambique. Te avbe etẹn na wa gha lele adia nọ ke obọ otu rre, uhiẹn ya sẹ egbe nọ dekaẹn na gha mwẹ ediọn vbe uwu iko. Te avbe ediọn na da zẹ na, wa ru emwamwa emwi nibun, ni gha ya etẹn gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, vbe na ghee ọta azagba, ebe ẹdẹ na tie, iruẹmwi ebe Owa Ọkhẹ kevbe asikoko na do. Iran na ru ẹre, ne agọ ne etẹn ye gha yevbe na ghee asikoko, etẹn eso na gha rrọọ ni ru iwinna akpehuan, eso rrọọ ni le evbare, vbene eso na gha gbogba ga etẹn ni rre agọ nii. E Jehova wa ru iyobọ ne etẹn na ya ru emwi nibun, emwi ne aro mwẹ bẹghe vbe evba nii, wa gele rhie igiọdu mẹ.

Vbe odẹ ukpo 1979, abotu nọ rre Zambia keghi suẹn gha gbaroghe etẹn ni rre Malawi. Ọrheyerriọ, I ma mianmian etẹn ni rre Malawi, te I wa ye gha mu ẹmwẹ iran ye erhunmwu, erriọ etẹn nibun vbe gha ru ẹre. Rhunmwuda ne I na re ọkpa vbe agbaziro ọghe abotu nọ rre Zimbabwe, ẹghẹ nibun ẹre I ya gha gu etẹn nikpia ne igiogbẹ ọghomwa ya zẹ ihe egbe kevbe etẹn nikpia ni rre Malawi, South Africa kevbe Zambia do iko. Ẹghẹ hia ma ya gha nọ egbe ima wẹẹ, “De emwi ọvbehe ne ima gha sẹtin ru ne etẹn ni rre Malawi?”

Vbe ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, iran ma ghi kakabọ gha kpokpo etẹn ni rre Malawi. Kherhe kherhe etẹn eso ni ka lẹẹ hin evba rre na ghi dọlegbe gha dee, sokpan nọ ne etẹn eso ni ma kpa hin ẹvbo nii rre, a ma ghi gha ya obọ atosi mu iran vbene ọ ka gha ye. Avbe ẹvbo eso ni lẹga Malawi, ni te vbe ka mu awua  ye iwinna ima, keghi kue yọ ne Avbe Osẹe Jehova gha ru iwinna ugamwẹ ọghe iran. Erriọ ẹre Mozambique wa vbe ru ẹre vbe ukpo 1991. Sokpan ma na ghi gha roro ẹre wẹẹ, ‘De ẹghẹ na khian ghi vbe ya fan obọ re ne etẹn ni rre Malawi, ne iran gha ru iwinna ugamwẹ iran?’

Vbene ẹghẹ ya khian emwi keghi fi werriẹ vbe Malawi. Vbọ ghi rre ukpo 1993, arriọba keghi kpasẹ yọ ne Avbe Osẹe Jehova gha ru iwinna ugamwẹ ọghe iran. Vbọ ma he kpẹẹ vba, mẹ vbe arọndẹ ọkpa na gie yo isi ghi guan, ọ na nọ mwẹ wẹẹ, “U gha ye werriegbe gha rrie Malawi ra?” Ukpo 59 ẹre I ghaa ye vbe ẹghẹ nii, rhunmwuda ọni I keghi tama rẹn wẹẹ, “Ẹn o, I khian ọmaẹn gbe nẹ nian!” Sokpan vbe ẹdẹrriọ, Ẹbu Nọ Su keghi gie uhunmwu gie ima, iran na wẹẹ ne ima dọlegbe gha rrie Malawi.

Te ima te wa gha sọyẹnmwẹ iwinna ugamwẹ ima vbe Zimbabwe, rhunmwuda ọni, ọ ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ ne ima, vba wẹẹ ne ima kpa. E Zimbabwe gu ima egbe ro nẹ, ma wa vbe mwẹ avbe ọse ni maan nibun vbe evba. Ẹbu Nọ Su wa vbe hia ne ima, iran keghi gi ima rẹn wẹẹ, deghẹ ima ma hoo ne ima kpa, ma sẹtin ye gha rre Zimbabwe. Rhunmwuda ọni, te ima gha te sẹtin kha wẹẹ, ima ma hoo ne ima kpa hin Zimbabwe rre. Sokpan I na suẹn gha muẹn roro vbene Ebraham vbe Sera ya họn ẹmwẹ ne Jehova hẹ, iran na kpa hin ẹvbo nọ gu iran egbe ro rre, agharhemiẹn wẹẹ iran khian ọmaẹn nẹ.​—Gẹn 12:​1-5.

Ẹre ima na ghi ru emwi ne otu e Jehova hoo ne ima ru, ma na dọlegbe gha rrie Malawi vbe February 1, 1995. Ẹdẹrriọ ẹre ọ gba vbe ukpo 28, ke ẹghẹ ne ima ka wa ya fi owẹ la ẹvbo nii. Ma keghi ru emwamwa na gha mwẹ agbaziro ọghe abotu vbe ẹvbo nii, mẹ vbe etẹn nikpia eva ẹre ọ ghaa rre agbaziro na. Vbọ ma he kpẹẹ vba, ma keghi ru emwamwa ọghe vbene a khian ya dọlegbe suẹn gha ru iwinna ugamwẹ ọghe Avbe Osẹe Jehova vbe ẹvbo nii.

Afiangbe nọkhua wa nọ, ne Jehova na ya iwinna ọghe ima gha mwẹ alaghodaro vbe ẹvbo nii! Vbe ukpo 1993, etẹn ni ya iyẹn wewe vbe ẹvbo nii kegha re 30,000, sokpan vbọ ghi rre ukpo 1998, iran na gberra 42,000. * Ẹbu Nọ Su keghi kpasẹ yọ na bọ abotu ọgbọn nọ khian gha gbaroghe iwinna ugamwẹ, rhunmwuda ne etẹn ni rre ẹvbo nii na gha muan yọ muan yọ. Ma keghi dẹ otọ ọkpa nọ re 12-hectare (30-ac) vbe Lilongwe, iran na wẹẹ ne I deba agbaziro nọ siẹnro owa ugamwẹ, na khian bọ na.

 Ọtẹn Nokpia Guy Pierce nọ re ọkpa vbe Ẹbu Nọ Su, ẹre ọ ya ọta na ya ya abotu nii fiohan guan vbe May 2001. Etẹn ni rre ẹvbo nii ni rre vbe ẹdẹrriọ, gberra arriaisẹn eva, ọ gberra ukpo 40 ne nibun vbe uwu iran he ya dinmwiamẹ. Avbe etẹn na wa mwẹ amuẹtinyan, ukpo nibun ẹre iran ya zin egbe ukpokpo ni wegbe, vbe ẹghẹ na ya mu awua ye iwinna ima. Etẹn ima na ma fe, sokpan iran wa mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, erriọ iran vbe ya sikẹ e Jehova khuankhuankhuan. Nian te ẹko wa gha sẹ iran ọyẹnmwẹ, vbe iran khian mu okhian lẹga e Bẹtẹl ọgbọn na da bọ na. Zẹvbe ne iran ya gha mu okhian lẹga e Bẹtẹl, erriọ iran ya gha so ihuan arriọba, vbene Ivbi Africa wa ya so ihuan zẹẹ erriọ iran wa ya gha so ẹre. Vbene iran wa ya gha so ẹre na wa gha yẹẹ mwẹ, I ma he miẹn egbe emwi vbenian ẹdẹ ke obọ na ya biẹ mwẹ. Te ọna wa rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova gele fiangbe emwa ni mwẹ amuẹtinyan kevbe ni zin egbe ukpokpo.

Vba ghi bọ abotu nii fo nẹ, ẹi re avbiẹ inugba ẹre a gie na tie mwẹ ne I do ya avbe Ọgua Arriọba fiohan, te ọna wa gha ya ọyẹnmwẹ sẹ mwẹ. A keghi suẹn gha bọ Ọgua Arriọba nibun vbene obọ vbe sẹ vbe Malawi, ọna wa kakabọ ru iyobọ ne etẹn ni rre evba. Ọ te sẹ ẹghẹ na, owa na ya erhan na tie ẹre eucalyptus bọ, ẹre iran na gha do iko. Irunmwu ẹre iran ya gha gue odukhunmwu ẹnrẹn, iran ghi ya ekẹn ẹba ru aga na tota yi. Nian ibriki na mannọẹn ẹre etẹn na ghi ya bọ Ọgua Arriọba ne mose mose ne iran na do iko. Sokpan e bench ẹre iran ye gha loo, rhunmwuda iran yae kpitan wẹẹ, e bench ẹre ọ gu emwa sẹ!

I gha bẹghe odẹ ne Jehova ya ru iyobọ ne emwa ya do khian Ivbiotu e Kristi ni mudia ẹse, ọyẹnmwẹ ghi wa gha sẹ mwẹ. Te ọ wa gha yẹẹ mwẹ, vbe I bẹghe odẹ ne etẹn nikpia ni re igbama ya rhie egbe ladian vbe iwinna vbe otọ Africa, iran wa rherhe guẹ emwi ne otu e Jehova maa iran re, erriọ iran vbe ya loo emwi ne iran ruẹ ya winna. Rhunmwuda ọni, iran na ghi sẹtin gha ru iwinna nibun vbe Bẹtẹl kevbe iko ne iran ye. Emwi ọvbehe nọ vbe ru iyobọ ne avbe etẹn na, ọre avbe ọgbaroghe ọghe otako na da zẹ, nibun vbe uwu iran ru orọnmwẹ nẹ. Avbe ọdọ vbe amwẹ na keghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ iran i khian biẹ, agharhemiẹn wẹẹ, emwa nibun kevbe emwa iran vbe uwu ẹgbẹe kpikpi iran ne iran biẹ.

Vbe I ghi gbe ukpo 52 nẹ vbe Africa, I na suẹn gha khuọnmwi. Ẹbu Nọ Su keghi kpasẹ ye emwi ne agbaziro ọghe abotu nọ rre Malawi tae, iran na wẹẹ ne ima gha rrie abotu nọ rre Britain. Ọ wa da ima vbe ima khian kpa, rhunmwuda te ima wa gha sọyẹnmwẹ iwinna ugamwẹ ima vbe evba, sokpan etẹn ni rre abotu ọghe Britain wa ya ekhọe hia gbaroghe ima.

Ne I na gha lele adia ọghe Jehova keghi re emwi nọ ghi maan sẹ ne I ru vbe ẹdagbọn mwẹ. Ẹdagbọn mwẹ i ghẹ te gha ye vbenian, akpawẹ I ma kue ne Jehova dia mwẹ. Te Jehova wa rẹn emwi ne I gualọ, ne I ghẹ mieke na bibi odẹ. (Itan 3:​5, 6) Vbe I ye rre igbama, te ọ wa gha bọbọ mwẹ egbe ne I ruẹ vbene a ya ru emwi hẹ vbe kọmpini nọ kpọlọ. Sokpan, ọyẹnmwẹ nọ sẹ mwẹ nian vbe iwinna ne I ru vbe ugamwẹ e Jehova i gia gie. Nọ ne imẹ, na ga e Jehova ọre emwi nọ ghi maan sẹ ne ọmwa gha sẹtin ya ẹdagbọn rẹn ru, ai miẹn emwi na ya gie ẹre!