1. De emwi ne Jehova wẹẹ ne ima gha ru?

E JEHOVA wa hoo ne ọ gha rhie ahoẹmwọmwa nẹi beghe ma. (Hoz 6:6) Ọ vbe hoo ne ima gha mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe. Ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na loo akhasẹ ighẹ Maika ya tama ima wẹẹ, ne ima gi ahoẹmwọmwa nẹi beghe gha yẹẹ ima. (Mai 6:​8, NW) Ma ke sẹtin ru ọna, ọ khẹke ne ima rẹn emwi ne a ya ahoẹmwọmwa nẹi beghe kha.

2. Vba ya ahoẹmwọmwa nẹi beghe kha?

² Vba ya ahoẹmwọmwa nẹi beghe kha? Odẹ igba 230 ẹre “ahoẹmwọmwa nẹi beghe” ladian vbe New World Translation of the Holy Scriptures. Vba ya ẹmwẹ na kha? A gha wẹẹ ọmwa mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe, ọ rhie ma wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne ọmwa nii mwẹ daa ọmwa wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi rhikhan muẹn, te ọ maan o, ra te ọ khọọ. A ghaa guan kaẹn ọmwa ne ọ gele mwẹ ahoẹmwọmwa na, e Jehova nọ. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha bẹghe vbene Jehova ya mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa emwa nagbọn hẹ. Vbe ako iruẹmwi nọ ghi vbe lele ọna, ma gha guan kaẹn vbene ima khian vbe ya ya egbe taa e Jehova hẹ.

3. De vbene Jehova ya gi e Mosis rẹn aro ọmwa ne irẹn khin hẹ?

³ Vbe Ivbi Izrẹl da kpa hin otọ Igipt rre, e Jehova keghi rhie egbe ma e Mosis, ọ na tama rẹn aro ọmwa ne irẹn khin. Ọ wẹẹ: ‘Mẹ ne Nọyaẹnmwa, ọrọre Osanobua nọ vuọn ne agiẹngiẹn ne ai sẹtin rherhe ya ohu mu, nọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe kevbe amuẹtinyan. Mẹ vbe mu eyan mwẹ sẹ igba arriaisẹn vbe inu ihe nọ khin, nọ ya iba, ọkhọ, kevbe emwi dan bọ ọmwa.’ (Ẹks 34:​6, 7) Vbe Jehova ghi tama e Mosis aro ọmwa ne irẹn khin, ọ keghi tama rẹn emwi ne kpataki vbekpa ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne irẹn mwẹ. Vbe ọni a khin?

4-5. (a) De vbene Jehova ya gie aro ọmwa ne irẹn khin? (b) De avbe inọta ne ima khian rhie ewanniẹn yi?

 ⁴ Vbe Jehova ghi tama e Mosis aro ọmwa ne irẹn khin, ọ ma kha wẹẹ, irẹn mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe kẹkan. Sokpan ọ wẹẹ te irẹn “vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe.” Vbọ gberra ebe Ẹksodọs nii, ọ mwẹ ako ehan ọvbehe ne ẹmwẹ na ighẹ “ọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe” na ladian vbe New World Translation. (Nọm 14:18; Neh 9:17; Psm 86:15; 103:8; Joẹl 2:13; Jona 4:2) E Jehova ọkpa ẹre a loo ẹmwẹ na ginna ighẹ “ọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe,” a ma loo ẹre ne ọmwa ọvbehe. Ma ma bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova hoo ne ima rẹn wẹẹ, ọmwa ne “ọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe” ẹre irẹn khin? Ọna rhie ma wẹẹ, e Jehova i ya ahoẹmwọmwa nẹi beghe ku, emwi nọ hin usi nọ vbe odaro ẹre. * Ẹi khabe ne Ọba ighẹ Devid na kha wẹẹ: “Nọyaẹnmwa, ahoẹmwọmwa ruẹn nẹi beghe sẹ ẹrinmwi, Osanobua, ighobioye ọre ahoẹmwọmwa ruẹn nẹi beghe khin. Ototọ aghọnghọn ifuẹn ruẹn ọre ima lẹre yi.” (Psm 36:​5, 7) Ma gele gbọyẹmwẹ ye ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Osanobua zẹvbe ne Devid vbe gha ye ra?

⁵ Ne ima mieke na gele rẹn emwi na ya ahoẹmwọmwa nẹi beghe kha, gi ma rhie ewanniẹn ye inọta eva na: De emwa ne Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa? De emwi ne ima gha ru, ne ima mieke na miẹn afiangbe nọ lele ẹre khian?

6. De emwa ne Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa?

⁶ De emwa ne Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa? E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, emwi nibun rrọọ ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn ra ni yẹẹ ima, vbe na ghee “ugbo ne a gbe,” “ayọn ne a da,” ‘adia,’ “irẹnmwi,” “ẹwaẹn” kevbe emwi nibun ọvbehe. (2 Krọ 26:10; Itan 12:1; 21:17; 29:3) Vbọrhirhighayehẹ, emwa nagbọn ọkpa, ẹre a khian sẹtin mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa, ẹi re emwi kẹkan. Sokpan ẹi re emwa hia ẹre Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa. Avbe ọsiọre ne kankankan ẹre ọ mwẹ egbe ahoẹmwọmwa vbenian daa. Osanobua ne ima ga i sẹ ne ọre ọghẹe rae. Ọ hoo ne agbọn maan ima, ẹi khian vbe sẹ ima rae ẹdẹ.

7. Vbọ rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ emwa hia?

⁷ E Jehova hoẹmwẹ emwa hia. Ẹmwẹ ne Jesu tama e Nikodimọs so igiẹ ye ọna, ọ wẹẹ: “Osanobua hoẹmwẹ agbọn na [ọni ọre emwa nagbọn] sẹrriọ zẹẹ, ọ na rhie Ovbi ẹre ukpọmọkpa ne ọmwa, ne ọmwaikọmwa nọ  rhirhi yae yi ghẹ wirua, sokpan, nọ gha mwẹ ẹfe ne ẹi mwẹ ọfo.”​—Jọn 3:​1, 16; Mat 5:​44, 45.

8-9. (a) Vbọzẹ ne Jehova na mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa eguọmwadia ẹre? (b) De emwi ne ima khian ghi ziro yan?

⁸ Zẹvbe ne ima ka tae sin, emwa ni re ọsie Jehova ne kankankan ẹre Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa. Ẹmwẹ ne Ọba ighẹ Devid kevbe ẹmwẹ ne akhasẹ ighẹ Daniẹl tae ẹre ọ ya ima rẹn ọna. Vbe igiemwi, e Devid khare wẹẹ: “Ye gha hoẹmwẹ iran ni rẹn ruẹn, ne u vbe gha ru iran ne emwa ata emwi esi.” “Zẹvbe ọghe iran ni hoẹmwẹ Nọyaẹnmwa, ahoẹmwọmwa rẹn rrọọ ẹdẹdẹmwẹdẹ.” E Daniẹl na vbe kha wẹẹ: “U keghi mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi fafaa ghe iran ni hoẹmwẹ ruẹn, iran na vbe gha ya uhi ruẹ ru emwi.” (Psm 36:10; 103:17; Dan 9:4) Ẹmwẹ ne iran tae na, ya ima rẹn wẹẹ, emwa ni rẹn Osanobua, ni hoẹmwẹ ọnrẹn kevbe ni lele uhi ẹre, ẹre Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa. Uwa ma bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni ga e Jehova vbe odẹ nọ khẹke ọkpa, ẹre Jehova mwẹ egbe ahoẹmwọmwa vbenian daa?

⁹ Ma ke suẹn gha ga e Jehova, ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ ne emwa nagbọn hia, ẹre ọ vbe gha mwẹ ne ima. (Psm 104:14) Sokpan, ma ghi suẹn gha gae nẹ, ọ na suẹn gha mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa ima. Ẹi khabe ne Jehova na tama eguọmwadia ẹre wẹẹ: “Ahoẹmwọmwa ne I mwẹ ghee uwa i ra fo ẹdẹ.” (Aiz 54:10) Ọna ẹre ọ si ẹre ne Devid na ghi kha wẹẹ, “E Nọyaẹnmwa zẹ ọmwa ẹmwata ya ru ọghẹe nẹ.” (Psm 4:3) Ne ima na rẹn wẹẹ, e Jehova mu ima tetete, vbọ ghi khẹke ne ima ru? Ọsian ọkpa khare wẹẹ: “Wa gie avbe umẹwaẹn mu avbe emwi na roro, ne iran miẹn kue wẹẹ, ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Nọyaẹnmwa gele rrọọ.” (Psm 107:43) Vbene ima na mwẹ ọna vbe ekhọe, gi ima ziro yan odẹ eha ne Jehova ya rhie ahoẹmwọmwa nẹi beghe ma.

10. Ne ima na rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Osanobua i fafa, vbọ ya ru iyobọ ne ima hẹ? (Psalm 31:7)

¹⁰Ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Osanobua, keghi re ọghe etẹbitẹ. Igba 26 ẹre ebe Psalm 136 gi ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa nẹi beghe  ọghe Osanobua, keghi re ọghe etẹbitẹ. Uviẹn nokaro ọghe ebe Psalm nii khare wẹẹ: “Wa rhie ekpọnmwẹ ne Nọyaẹnmwa, rhunmwuda, ọ maan, etẹbitẹ ọre ahoẹmwọmwa rẹn khin.” (Psm 136:1) Erriọ ẹre ifiẹmwẹ na, vbe lele uviẹn 2 ya sẹ 26. Zẹvbe ne ima ya tie ako na, ma gha bẹghe odẹ ughughan ne Jehova ya rhie ahoẹmwọmwa nẹi beghe ma, vbene egbe ma na wọọ ẹre. Ifiẹmwẹ na, “etẹbitẹ ọre ahoẹmwọmwa rẹn khin,” gi ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne Osanobua mwẹ ne emwa rẹn, i ra fafa ẹdẹ. Ọ keghi fu ima ẹko rre ne ima na rẹn wẹẹ, egbe ima i rherhe wọọ e Jehova. E Jehova gha hoẹmwẹ ọmwa nẹ, ẹi mwẹ ẹghẹ ọkpa ne ọ khian ya sẹrae, ọ gha khọnrẹn ne ọ gha rre uwu ibavbaro. Vbene ọna khian ya ru iyobọ ne ima: Ne ima na rẹn wẹẹ e Jehova i khian sẹ ima rae keghi ya ima ghọghọ, ọ ru iyobọ ne ima ya zin egbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi werriẹ aro daa, ọ vbe ru iyobọ ne ima ya mudia ẹse vbe odẹ ọghe ẹmwata.​—Tie Psalm 31:7.

11. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 86:​5, vbọzẹ ne Jehova na yabọ?

¹¹Ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne Osanobua mwẹ, ẹre ọ si ẹre ne ọ na yabọ ima. E Jehova gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọmwa orukhọ roro iro fi uyinmwẹ werriẹ, ọ na vbe zobọ vbe emwi dan ne ọ ru, ọ ghi yabọ ẹre rhunmwuda ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne ọ mwẹ nẹẹn. Vbe Devid ghi guan kaan e Jehova, ọ na wẹẹ: “Ẹi rri ima oya ne ọ ma mwa, ra ne ọ ru ima emwi ba ẹmwẹ orukhọ kevbe abakuru mwa.” (Psm 103:​8-11) Emwi nọ sunu daa e Devid yae rẹn wẹẹ, ọmwa gha ru orukhọ nọ wegbe, ekhọe ọghẹe sẹtin gha fi ẹre uwẹnrhiẹn sẹrriọ wẹẹ, agbọn ghi wa khan rẹn. Sokpan ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova “ya orukhọ bọ.” Vbọ ya e Jehova ru vberriọ? Ewanniẹn ọghe inọta na rre ebe Psalm 86:5. (Tie ẹre.) Erhunmwu ne Devid naẹn vbe ako na, ya ima rẹn wẹẹ, rhunmwuda ne Jehova na vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe, ẹre ọ si ẹre ne Jehova na yabọ emwa ni tu tie ẹre.

12-13. De emwi nọ khian ru iyobọ ne ima, deghẹ orukhọ ne ima ru vbe ẹghẹ nọ gberra, na ya iro han ima?

¹² Adeghẹ orukhọ ne ima ru na gbe ima egbe, emwi nọ maan nọ. Ọ gha ru iyobọ ne ima ya roro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Eguọmwadia Osanobua eso rrọọ ne ekhọe iran ye fi iran uwẹnrhiẹn, rhunmwuda orukhọ ne iran ru vbe  ẹghẹ nọ gberra. Iran ghi do gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova i khian yabọ iran ẹdẹ na wu, ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran fi werriẹ nẹ. Adeghẹ u na rẹn wẹẹ, Osanobua gele mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe, ọna gha ru iyobọ nuẹn ya fi iziro vbenian werriẹ.

¹³Vbene ọna khian ya ru iyobọ ne ima: Agharhemiẹn wẹẹ emwa orukhọ ẹre ima khin, ma gha ye sẹtin gha ga e Jehova, vbene ekhọe ima i na bu abe gbe ima. Rhunmwuda, “esagiẹn Jesu ne Ovbi ẹre . . . ye ima khian nọhuanrẹn hin orukhọ hia rre.” (1 Jọn 1:7) Adeghẹ orhiọn na gbe yọ ruẹ iwu, rhunmwuda abakuru eso ne u ru, ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova mu egbe ne ọ ya yabọ ọmwa ne ọ roro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Gia ghee vbene Devid ya loo ahoẹmwọmwa nẹi beghe kevbe ayabọ kugbe hẹ, ọ wẹẹ: “Zẹvbe ne iso . . . rree ne otọ, erriọ ọre ahoẹmwọmwa rẹn [nẹi beghe] kpọlọ ghe iran ni ya ọghọ nẹẹn. Zẹvbe ne ahọ rree ne orrie, erriọ irẹn vbe mu orukhọ mwa khian rree ne ima.” (Psm 103:​11, 12) Vbene ẹmwata, e Jehova keghi re Osa ne ọ “zẹgiẹ yabọ.”​—Aiz 55:7.

14. De emwi ne Devid tae, nọ so igiẹ yọ wẹẹ, ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Osanobua keghi gbogba ga ima?

¹⁴Ahoẹmwọmwa ọghe Osanobua nẹi beghe, keghi gbogba ga ima. Vbe Devid ghi na erhunmwu gie Jehova, ọ na wẹẹ: “Wẹ ọrọre ehe ne I lẹre yi, u gha fan mwẹ vbe obọ ọlọghọmwa, I mu ẹmwẹ imiẹnfan ruẹn go rhunmwuda, wẹ ẹre ọ degue mwẹ. . . . Sokpan, iran ni mu ẹtin yan e Nọyaẹnmwa, ahoẹmwọmwa rẹn nẹi beghe, degue iran.” (Psm 32:​7, 10) Vbe ẹghẹ nẹdẹ, te emwa wa gha gbe ekẹn ga ẹvbo ọghe iran, ne iran ya gbogba ga emwa ni rre uwu ẹre. Erriọ ẹre ọ vbe ye, te ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Osanobua gbogba ga ima, ne emwi rhọkpa ghẹ ya ima khian oghian rẹn. Deba ọni, ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne Jehova mwẹ ne ima, ẹre ọ yae si ima kẹ egbe.​—Jer 31:3.

15. Vbọzẹ ne a na gie ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Jehova zẹvbe ugue?

¹⁵ Ọ mwẹ ẹmwẹ ọvbehe ne Devid tae, nọ ya ima rẹn odẹ ne Jehova ya gbogba ga emwa rẹn. Ọ khare wẹẹ: “I gha rho ruẹ, wẹ ne ọ gbinna mẹ. Osanobua ọrọre ugue mwẹ, Osanobua nii, ne ọ hoẹmwẹ mwẹ.” E Devid ye vbe kha wẹẹ: “Irẹn ọrọre ne ọ degue mwẹ kevbe ne ọ gbinna mẹ, ugue kevbe ọmiọmwafan mwẹ, ọmwa ne imẹ mu ẹtin yan.” (Psm 59:17; 144:2) Vbọzẹ ne Devid na gie ahoẹmwọmwa nẹi beghe ọghe Jehova zẹvbe ugue? Vbe ehe ke ehe ne ima rhirhi gha ye vbe agbọn na, e Jehova mu egbe ne ọ ya ru iyobọ ne ima, ne emwi rhọkpa ghẹ ya ima khian rree ne irẹn. A gha vbe miẹn ẹmwẹ igiọdu vbenian vbe ebe Psalm 91. Ọmwa ne ọ gbẹn ebe psalm nii wẹẹ irẹn gha tama e Jehova wẹẹ, “Wẹ ọrọre ne ọ gbinna mẹ kevbe ugue mwẹ, wẹ ọrọre Osanobua mwẹ, ọmwa ne I mu ẹtin mwẹ yan.” (Psm 91:​1-3, 9, 14) E Mosis vbe ta egbe ẹmwẹ vbenian vbekpa e Jehova. (Psm 90:1) Vbọ ghi bu ẹghẹ ne ọ khian ya wu, ọ keghi kha wẹẹ: ‘Osanobua ọre ugue ne uwa dee ẹdẹ, ekuabọ etẹbitẹ ọre, ẹre ọ da uwa yi.’ (Diut 33:27) De emwi ne ẹmwẹ na ighẹ “ekuabọ etẹbitẹ ọre, ẹre ọ da uwa yi” maa ruẹ re vbekpa e Jehova?

16. De vbene Jehova ya ru iyobọ ne ima hẹ? (Psalm 136:23)

¹⁶ Ma gha ya e Jehova ru Ugue ọghe ima, orhiọn ima ghi sẹ otọ; ọrheyerriọ, iro sẹtin han ima ugbẹnso. Ọ ghaa yerriọ, de emwi ne Jehova khian ghi ru? (Tie Psalm 136:23.) Ọ ghi mu ima ya ekuabọ ọre, ọ ghi fu ima ẹko rre. (Psm 28:9; 94:18) Vbene ọna khian ya ru iyobọ ne ima: Ne ima na rẹn wẹẹ, ẹi mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Osanobua ya sẹ ne ọre ọghẹe rae, ọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova ọre ugue ọghe ima kevbe wẹẹ, ẹi ya ẹmwẹ ima ku.

17. De Ilẹkẹtin ne ima mwẹ rhunmwuda ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne Osanobua mwẹ ne ima? (Psalm 33:​18-22)

¹⁷ Zẹvbe ne ima ruẹ ọre dee sin, ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne ima ya mudia ẹse, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. (2 Kọr 4:​7-9) Akhasẹ ighẹ Jerimaia khare wẹẹ: “Ahoẹmwọmwa nẹi fira kevbe itohan ọghe Nọyaẹnmwa ye rrọọ rhinrin.” (Eve 3:22) Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, te Jehova khian ye gha mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa ima, rhunmwuda, e Baibol khare wẹẹ, “E Nọyaẹnmwa ẹre ọ gbaroghe iran ni ya ọghọ nẹẹn, iran ni mu ẹtin yan ahoẹmwọmwa rẹn nẹi beghe.”​—Tie Psalm 33:​18-22.

18-19. (a) De emwi nọ khẹke ne ima ghẹ mianmian? (b) De emwi ne ima khian guan kaan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

¹⁸ De emwi nọ khẹke ne ima ghẹ mianmian? Ahoẹmwọmwa ne Osanobua mwẹ ne emwa hia, ẹre ọ vbe gha mwẹ ne ima, vbe ẹghẹ ne ima ma na he rẹn ọnrẹn; sokpan ma ghi suẹn gha gae nẹ, odẹ ne ọ ghi ya hoẹmwẹ ima na do lughaẹn. Ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne Jehova mwẹ daa ima, ẹre ọ yae gbogba ga ima. Ahoẹmwọmwa na ẹre ọ yae si ima kẹ egbe, ẹre ọ khian vbe yae mu eyan rẹn hia sẹ. Irẹn hoo ne ima gha re ọsiọre vbe etẹbitẹ! (Psm 46:​1, 2, 7) Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, ukpokpo ke ukpokpo ne ima rhirhi miẹn, e Jehova gha ru iyobọ ne ima ya mudia ẹse.

¹⁹ Zẹvbe ne ima ruẹ ọre dee sin, e Jehova keghi mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa eguọmwadia ẹre. Erriọ ẹre ọ vbe hoo ne ima gha mwẹ ahọemwọmwa nẹi beghe daa egbe. Vbe ima khian ya ru ọna hẹ? Ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, gha ya ima rẹn emwi ne ima gha ru.