1, 2. Sira jumɛnw fɛ Bibulu ye nilifɛn ye min b’an nisɔndiya, n’o bɔra Ala yɔrɔ?

YALA i hakili b’a la don min na i teri sɛbɛ dɔ ye nilifɛn ɲumanba di i ma wa? Siga t’a la ko o diyara i ye kosɛbɛ, wa o ye i nisɔndiya. Tiɲɛ na, o bonya bɛ fɛn dɔ jira a kɛbaga kan, o ye ko aw ka teriya nafa ka bon a bolo kosɛbɛ. Siga t’a la i bɛna i teri waleɲumandɔn a ka bonya ɲumanba ko la.

² Bibulu ye nilifɛn ye min bɔra Ala yɔrɔ, an bɛ se k’a waleɲumandɔn min ko la tiɲɛ na. A ɲɔgɔn tɛ yen bawo ale kelenpe de bɛ fɛnw fɔ an ye, an tun tɛna se ka fɛn minnu dɔn cogo wɛrɛ si la. Misali la, a bɛ kuma sankolo ni dolow ni dugukolo ani cɛ fɔlɔ ni muso fɔlɔ dali kan. Sariyakolow fana b’a kɔnɔ, dannaya bɛ se ka da minnu kan, n’u b’an dɛmɛ ka diɲɛlatigɛ gɛlɛyaw ni a jɔrɔkow ɲɛnabɔ. Ala bɛna a sagonata tiimɛ cogo min na ani a bɛna ɲɛnamayacogo ɲumanw lase dugukolo kan cogo min na, a bɛ o fana ɲɛfɔ. Yala Bibulu tɛ nilifɛn ye min b’an nisɔndiya kosɛbɛ wa?

3. Ni Jehova ye Bibulu di an ma, o bɛ mun jira a ko la? Kun jumɛn na o b’an nisɔndiya?

³ Bibulu ye nilifɛn ye fana min b’an nisɔndiya, bawo a bɛ fɛn fɔ an ye a Dibaga kan, n’o ye Jehova Ala ye. Ni a ye o kitabu  sugu di an ma, o b’a jira ko a b’a fɛ an ka ale dɔn ka ɲɛ. Tiɲɛ na, Bibulu bɛ se k’i dɛmɛ ka gɛrɛ Jehova la.

4. Mun de b’i kabakoya Bibulu tila-tilali ko la?

⁴ Ni Bibulu bɛ i bolo, i k’a dɔn ko a tɛ e kelenpe dɔrɔn bolo. A kɛra Bibulu dafalen ye wo, a kɛra a fan dɔ ye wo, Bibulu min bɔra, a ka ca ni kan 2 300 ye. O cogo la, mɔgɔ minnu bɛ se ka Bibulu sɔrɔ diɲɛ kɔnɔ, olu ye mɔgɔ 90 ni kɔ ye kɛmɛ sarada la. Bibulu hakɛ min bɛ tila-tila san kɔnɔ, n’i y’o tila san dɔgɔkunw ni ɲɔgɔn cɛ a bɛ i ko dɔgɔkun o dɔgɔkun, Bibulu miliyɔn kelen ni kɔ bɛ tila-tila. Bibulu miliyɔn caman de bɔra, a kuuru walima a fan dɔ. Tiɲɛ na, Bibulu ye kitabu ye min ɲɔgɔn tɛ gafew cɛ la.

5. Cogo jumɛn na Bibulu “kɛra a sɛbɛnnikɛlaw kɔnɔ Ala dafiɲɛ fɛ”?

⁵ Ka fara o kan, Bibulu “Kuma bɛɛ kɛra a sɛbɛnnikɛlaw kɔnɔ Ala dafiɲɛ fɛ.” (2 Timote 3:16) Cogo jumɛn na? Bibulu yɛrɛ b’o jaabi ko: “Ala ye a ka kuma min di mɔgɔw ma, u kumana ka o fɔ Ni [“Hakili,” LK] Senu de barika la.” (2 Piɛrɛ 1:21) An ka misali dɔ ta: Cɛkɔrɔba dɔ bɛ se k’a ɲini a mɔden fɛ a ka lɛtɛrɛ sɛbɛn a ye. Cɛkɔrɔba hakililaw ni a ka ciw de bɛ o lɛtɛrɛ kɔnɔ. O la sa, lɛtɛrɛ tɛ mɔden ta ye, nka cɛkɔrɔba de ka lɛtɛrɛ don tigitigi. O  cogo kelen na, Ala ka cikan de bɛ Bibulu kɔnɔ, hadamadenw minnu y’a sɛbɛn, olu ka cikan tɛ. O kosɔn, tiɲɛ yɛrɛ la Bibulu kuuru bɛɛ ye “Ala ka kuma” de ye.—1 Tesalonikekaw 2:13.

6, 7. Bibulu kɔnɔkumaw bɛ ɲɔgɔn minɛ cogo min na, mun na o ye ko ye min b’an kabakoya kosɛbɛ?

⁶ Bibulu sɛbɛnna a ka ca ni san 1600 ye. A sɛbɛnnikɛlaw ma ɲɛnamaya kɛ waati kelen na, wa, u ka hadamadenya taabolo ma kɛ kelen ye fana. Dɔw tun ye sɛnɛkɛlaw ye, walima mɔnikɛlaw, walima sagagɛnnaw ye. Dɔ wɛrɛw fana tun ye kiraw ye, walima kiritigɛlaw, walima masakɛw ye. Kibaru duman sɛbɛnbaga Luka tun ye dɔkɔtɔrɔ ye. K’a sɔrɔ Bibulu sɛbɛnbagaw ma bɔ du suguya kelenw na, kuma minnu bɛ Bibulu kɔnɔ, olu bɛ ɲɔgɔn minɛ, k’a ta a daminɛ na fo ka na se a laban ma. *

⁷ Bibulu kitabu fɔlɔ b’a fɔ an ye, hadamadenw ka kunkow daminɛna cogo min na. A kitabu laban b’a jira ko dugukolo bɛɛ bɛna kɛ alijinɛ ye walima nakɔ cɛɲumanba ye. Ko minnu kɛra san ba caman kɔnɔ, Bibulu kitabu bɛɛ lajɛlen bɛ o ɲɛfɔ. Ka fara o kan, Ala sagonata tiimɛli, Bibulu kitabu kelen-kelen bɛ o ɲɛfɔ fana. Bibulu kɔnɔkumaw bɛ ɲɔgɔn minɛ cogo min na, o b’an kabakoya kosɛbɛ, nka yala o tɛ ko ye an sigilen bɛ ni min ye kitabu ko la min bɔra Ala yɔrɔ wa?

8. I ka misaliw di minnu b’a jira ko tubabuw bɛ min wɛlɛ ko science, ni Bibulu kumana o ko dɔ kan, Bibulu ta ye tiɲɛ ye tuma bɛɛ.

⁸ Tubabuw bɛ min wɛlɛ ko science, ni Bibulu kumana o ko dɔ kan, Bibulu ta ye tiɲɛ ye tuma bɛɛ. Bibulu ye fɛn dɔw fɔ waati jan sani mɔgɔw ka olu dɔn. Misali la, tuma min na Ala ye sariyaw di Israɛlkaw ma Levitike kitabu kɔnɔ saniya kan ani ka banabagatɔw mabɔ tɔw la minnu ka bana bɛ sɛ ka yɛlɛma, jamana minnu tun bɛ Israɛl-kɔrɔ lamini na o waati la, olu tun tɛ  fosi dɔn o kow kan. Waati min na fana mɔgɔw tun bɛ fɛn fu caman fɔ dugukolo cogoya kan, Bibulu y’a fɔ ko dugukolo koorilen don, ko a kulukutulama don. (Esayi 40:22) Bibulu b’a fɔ, wa o ye tiɲɛ ye tigitigi, ko dugukolo “dulonnen tɛ fɛn na.” (Job 26:7) Tiɲɛ don ko Bibulu tɛ dɔnnikɛlabaw ka dɔnniya gafe ye, nka n’a bɛ kuma olu ka dɔnniya kan, a bɛ min fɔ o ye tiɲɛ ye. Yala o tɛ ko ye an sigilen bɛ ni min ye kitabu ko la min bɔra Ala yɔrɔ wa?

9. (a) Tariku sira fɛ, mun b’a jira ko Bibulu ye tiɲɛ ye ani ko dannaya bɛ se ka da a kan? (b) A sɛbɛnbagaw ka tilennenya bɛ mun de jira Bibulu ko la?

⁹ Tariku sira fɛ, Bibulu ye tiɲɛ ye ani dannaya bɛ se ka da a kan. Maana minnu b’a kɔnɔ, u walawalala ka ɲɛ. A bɛ kuma mɔgɔ minnu kan, a tɛ dan olu dɔrɔn tɔgɔw fɔli ma, nka a bɛ o mɔgɔw bɛnbaw tɔgɔw fana fɔ. * Mɔgɔ minnu fana ye Bibulu sɛbɛn, olu tun tɛ i n’a fɔ tarikusɛbɛnna minnu tun tɛ kuma tuma caman na u ka jamana ka sentanya kow kan. Nka, Bibulu sɛbɛnbagaw tun tilennen don. U ye u yɛrɛw ka fiɲɛw ni u ka jamanamɔgɔw ka fiɲɛw fɔ Bibulu kɔnɔ. Misali la, Bibulu kitabu min bɛ wele ko Nɔnburuw, n’o sɛbɛnbaga ye Musa ye, o kɔnɔ, Musa jɔra a ka filiba la, Ala y’a kɔrɔfɔ kosɛbɛ min na. (Nɔnburuw 20:2-12) O tilennenya sugu sɔrɔ man di diɲɛ tarikusɛbɛnnaw ka maanaw kɔnɔ, nka o bɛ sɔrɔ Bibulu kɔnɔ, bawo kitabu don min bɔra Ala yɔrɔ.

10. Mun na balannako tɛ ko Bibulu ye kitabu nafama ye?

¹⁰ Ikomi Bibulu fyɛra ka bɔ Ala yɔrɔ, “nafa b’a la kalanni ni kɔrɔfɔli ni latilenni kama.” (2 Timote 3:16) Tiɲɛ na, Bibulu ye kitabu nafama de ye. Hadamaden ye min ye tigitigi, a y’a jira ko o faamuyaliba b’a la. O tɛ balannako ye bawo Bibulu Tigi, n’o ye Jehova Ala ye, o ye Dabaga ye. Jehova b’an miiricogo ni an dusukunnataw faamu ka tɛmɛ an yɛrɛ kan. Ka fara o kan, Jehova b’a dɔn an mago bɛ min na walisa ka hɛrɛ sɔrɔ. A b’a dɔn fana an ka kan k’an yɛrɛ tanga sira sugu minnu ma.

11, 12. (a) Yesu kumana fɛn jumɛnw kan a ka kulukan waajuli kɔnɔ? (b) Fɛn nafama wɛrɛ jumɛnw ɲɛfɔlen bɛ Bibulu kɔnɔ? Laadilikan minnu b’a kɔnɔ, mun na nafa bɛ olu la waati bɛɛ la?

 ¹¹ An ka Yesu ka waajuli lajɛ, min bɛ wele ko kulukan waajuli, ni a ɲɛfɔlen bɛ Matiyu tilayɔrɔba 5nan na ka na 7nan na. O waajuli kɔnɔna na, waajuli min ɲɔgɔn tɛ, Yesu kumana fɛn caman kan. A y’a jira mɔgɔ bɛ se ka hɛrɛ sɔrɔ cogo min na, bɛnbaliya bɛ ɲɛnabɔ cogo min na, delili bɛ kɛ cogo min na  ani mɔgɔ bɛ se ka miiricogo bɛnnen sɔrɔ cogo min na nafolomafɛnw ko la. Yesu ka kumaw tun ye kuma kolomaw ni kuma nafamaw ye u fɔwaati la cogo min na, u bɛ ten bi fana.

¹² Bibulu sariyakolo dɔw bɛ denbaya ko kan, mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛsiraw ko kan ani mɔgɔ delinakow kan baarako ta fan fɛ. Bibulu sariyakolo bɛ sirataama mɔgɔ sugu bɛɛ kan, wa laadilikan minnu b’a kɔnɔ, olu nafa ka bon tuma bɛɛ. Hakilitigiya min bɛ Bibulu kɔnɔ, Ala ye o bakuruba fɔ nin cogo la a ka kira Esayi ye, ko: “Ne ye Jehova i ka Ala ye, ne bɛ i kalan i ka ko ɲɛni kama.”—Esayi 48:17, BS.

13. Jehova ye kira Esayi bila ka fɛn pereperelatigɛlen jumɛnw sɛbɛn Babilonɛ ko la?

¹³ Kirayakuma caman bɛ Bibulu kɔnɔ, wa u caman tiimɛna kaban. Misali la, an ka nin kirayakuma lajɛ min fɔra kira Esayi ye min tun bɛ balola san kɛmɛ seeginnan na Krisita tile ɲɛ. Jehova y’a fɔ a ye ko Babilonɛ dugu bɛna halaki. (Esayi 13:19; 14:22, 23) Dugu tun bɛna halaki cogo min na tigitigi, Jehova ye o pereperelatigɛ a ye. A y’a jira ko sɔrɔdasiw tun bɛna Babilonɛ baji ja, ka don dugu kɔnɔ k’a sɔrɔ u ma kɛlɛ kɛ. Nka, o dɔrɔn tun tɛ. Masakɛ min tun bɛna Babilonɛ minɛ, Esayi ka kirayakuma tun ye o tɔgɔ yɛrɛ fɔ, ko Sirus.—Esayi 44:27–45:2.

14, 15. Esayi ka kirayakuma ye kunnafoni minnu fɔ Babilonɛ ko la, olu dɔw tiimɛna cogo jumɛn na?

¹⁴ San 200 o kirayakuma fɔlen kɔfɛ, Ɔkutɔburukalo tile 5 ni tile 6nan cɛ, o sufɛ, san 539 Krisita tile ɲɛ, sɔrɔdasiw nana daga sigi Babilonɛ kɛrɛ fɛ. Jɔni tun bɛ olu kunna? O tun ye Perse masakɛ ye min tɔgɔ ye ko Sirus. O waati la, kow tun labɛnnen don walisa kirayakuma dɔ ka tiimɛ min ye mɔgɔ dabali ban. Yala Sirus ka sɔrɔdasiw tun bɛna don Babilonɛ k’a sɔrɔ kɛlɛ ma kɛ, i n’a fɔ kirayakuma y’a jira cogo min na wa?

¹⁵ Babilonɛkaw tun bɛ ɲɛnajɛba la o don sufɛ, wa olu bolo, u tun lakananen don u ka dugu kogobaw kɔfɛ. Nka, o waati kɔnɔna na, baji min bɛ tɛmɛ dugu kɔnɔna na, Sirus tun ye o jibolisira yɛlɛma ka taa fan wɛrɛ fɛ. O kɛlen, a ma mɛn, ji jiginna  kosɛbɛ ka se hakɛ dɔ la fo Sirus ka cɛw sera ka tɛmɛ badingɛ fɛ, ka gɛrɛ dugu kogobaw la. Nka, Sirus ka sɔrɔdasiw tun bɛna se ka kogobaw tɛmɛ cogo jumɛn na? Mɔgɔ t’a dɔn kun kelen min na, nka o don sufɛ, dugu dondaw yɛlɛlen tora u yɛrɛ ma ten, k’a sɔrɔ mɔgɔ si ma i jan to u la!

16. (a) Esayi ye mun de fɔ Babilonɛ laban ko la? (b) Esayi ye kirayakuma min fɔ Babilonɛ halakili ko la, o tiimɛna cogo jumɛn na?

¹⁶ A tun fɔra Babilonɛ ko la ko: “Mɔgɔ si tɛna sigi a kɔnɔ tun, a lankolon na san caman kɛ. Arabu si tɛna a ka finiso jɔ yen tun, sagagɛnnaw tɛna u ka sagaw lafiya yen tun.” (Esayi 13:20) O kirayakuma tun tɛ dugu binni dɔrɔn kofɔ. Nka, a b’a jira fana ko Babilonɛ halakilen na to fo badaa-badaa. I bɛ se k’a ye k’o kirayakumaw tiimɛna. Cogo di? Mɔgɔ si sigilen tɛ Babilonɛ dugu kɔrɔ kɔnɔ. A bɛ Bagdad dugu kɛrɛ fɛ, Iraki jamana na. U ni ɲɔgɔn cɛ bɛ taa kilomɛtɛrɛ 80 ɲɔgɔn na. O b’a jira ko Jehova ye min fɔ Esayi ye Babilonɛ ko la, o tiimɛna tigitigi. A ko: “Ne na a fura ni halakili furalan ye.”—Esayi 14:22, 23. *

17. Kirayakuma tiimɛni b’an ka dannaya kologɛlɛya cogo jumɛn na?

 ¹⁷ An y’a ye minkɛ ko Bibulu ye kitabu ye, dannaya bɛ se ka da min kirayakumaw kan, yala o tɛ an ka dannaya kologɛlɛya wa? Ni Jehova Ala y’a ka layidu tiimɛ fɔlɔ la, dalilu bɛɛ b’an bolo ka da a la ko a bɛna a ka layidu tiimɛ fana ka dugukolo yɛlɛma ka kɛ alijinɛ ye. (Nɔnburuw 23:19) Tiɲɛ na, walisa ‘ɲɛnamaya banbali jigi ka kɛ an kɔnɔ, Ala min tɛ nkalon tigɛ, o ye ɲɛnamaya banbali layidu ta sani diɲɛ ka da.’—Tite 1:2. *

18. Ciden Paul ye kuma barikama jumɛn fɔ “Ala ka kuma” ko la?

¹⁸ An ye fɛn minnu ye nin tilayɔrɔba kɔnɔ, o b’a jira k’a jɛya ko Bibulu ye kitabu ye min ɲɔgɔn tɛ tiɲɛ na. Ni Bibulu kumana science walima tariku ko dɔ kan, Bibulu ta ye tiɲɛ ye tuma bɛɛ.  Ka fara o kan, Bibulu ka kumaw bɛ ɲɔgɔn minɛ, hakilitigiya nafama bɛ sɔrɔ a kɔnɔ, dannaya bɛ se ka da a ka kirayakumaw kan. Nka, Bibulu ɲɔgɔn tɛ yen kun wɛrɛ la, o kun min nafa ka bon kosɛbɛ. Krecɛn Paul min tun ye ciden ye, a y’a sɛbɛn ko “Ala ka kuma ɲɛnama don, a ka teli. A da ka di ka tɛmɛn npan da fila bɛɛ kan. A bɛ don fo ka dusukun ni ni fara ka bɔ ɲɔgɔn na, fo ka se kolotugu yɔrɔw ni sɛmɛw cɛmancɛ la. A bɛ don fo ka mɔgɔ dusu la miiriliw ni a sagona kow sɛgɛsɛgɛ ka u dɔn.” Heburuw 4:12.

19, 20. (a) Bibulu bɛ se k’i dɛmɛ i k’i yɛrɛ sɛgɛsɛgɛ cogo jumɛn na? (b) Ala ye nilifɛn kɛrɛnkɛrɛnnen min kɛ i ye, n’o ye Bibulu ye, i bɛ se k’i ka waleɲumandɔn jira o ko la cogo di?

¹⁹ Ala ka “kuma” walima a ka ci min bɛ Bibulu kɔnɔ, o kalanni bɛ se k’an ka ɲɛnamaya kɛcogo yɛlɛma. A bɛ se k’an dɛmɛ k’an yɛrɛ sɛgɛsɛgɛ cogo la, an ma deli ka min ɲɔgɔn kɛ fɔlɔ. Laala an b’a fɔ ko an bɛ Ala kanu, nka, an kɛlen kɔ ka Ala ka kuma kalan k’a faamu, n’o ye Bibulu ye, o b’a jira fɛn minnu bɛ an hakili la tigitigi ani fɛn minnu fana b’an dusukun na.

²⁰ Bibulu ye kitabu ye min bɔra Ala yɔrɔ tigitigi. Kitabu don min ka kan ka kalan, ka sɛgɛsɛgɛ, ka kanu fana. I ka Bibulu kɔnɔkumaw sɛgɛsɛgɛ ɲɛmajɔ la ka taa a fɛ, ka i ka waleɲumandɔn jira o cogo la o nilifɛn ko la min bɔra Ala yɔrɔ. N’i bɛ o kɛ, i bɛna min faamuya Ala sagonata ko la ka ɲɛsin hadamadenw ma, o bɛna diya i ye kosɛbɛ. Ala sagonata ye min ye ani o bɛna kɛ cogo min na, o kow bɛna ɲɛfɔ tilayɔrɔba nata la.