Besynagogue be nga so vé?

ÉFIA “synagogue” be nga kôñelane kalate Zambe bulu na “nda Zambe,” nge ke “aba Zambe,” é ne “ésulan” nkobô Grek. Éyôlé éte ja yian amu melu mvus, Bejuif be mbe be sula’ane besynagogue asu ékaña’a. Éfase Bible be nga tili nkobô Hébreu ja tu’a ki kobô ajô besynagogue, ve éfas Kalate Zambe be nga tili nkobô Grek je ja kôme liti na, ataté ntete mimbu ôsu É.J, besynagogue be mbe be ntoo.

Abui beyeme mam da simesane na besynagogue be nga taté éyoñ Bejuif be mbe minkôme Babylone. Encyclopaedia Judaica a jô na: “Mbôle Bejuif be mbe éza nlam, a na Temple a mbe momo wôé, be mbe be sula’ane vôme wua, éko éziñ mimôs mi Sabbat, na be lañe Mejô me Zambe, mfa’a ya veane ngule nyôl, a bi mvolane nlem.” Éyoñ be bulaneya minkôm, Bejuif be nga ke ôsu a sulane besynagogue asu meye’elane a nlañane Kalate Zambe.

Ntete mimbu ôsu, Bejuif be nga taté na ba belane besynagogue asu ékaña’a; wônaa bôte ya Méditerranée a ba ya Moyen-Orient fe be mbe be bela’ane besynagogue asu mam map. Lee Levine, ñye’ele ya université Behébreu ya Jérusalem a jô na: “[Synagogue] a nga volô asu na bôt be zu yé’é, na be zu di mimôs mebôk, na be kobô mejô, na be ba’ale moné asu mimvolan, a mbe fe a volô’ô asu bikôane bi pôlitik a bikôane ya nlam. Ve be mbe be dañe belane besynagogue ane menda me Zambe.” Bi ne wô’ô amu jé Yésus a mbe a kele’e besynagogue éyoñ ése. (Marc 1:21; 6:2; Luc 4:16) A mbe a kele’e wôé na a ke ye’ele bôt a ve be ngule nyôl. To’o éyoñ be nga bôndé akônda Bekristen, Paul fe a mbe a kele’e kañete besynagogue. Bôt be mbe be nye’e mame ya nsisim be mbe ntindane ya ke synagogue, jôm ete nje éyoñ ése Paul a mbe a nyi’in e tisôn éziñ, a mbe a taté ke synagogue na a ke kañete.​—Mam. 17:1, 2; 18:4.