Tame fas avale jame di e nga boban, mone nsamba bezimbi a bete minkôle yôp, nkôte si. Bezimbi ya nkane bita Bephilistin be lôô étua jam: b’Israëlite bebaé be tele nka’a yat. Bezimbi ya nkane bita Bephilistin be lôô be ane mekut, be nji koo be woñ. Bephilistin be tibiliya b’Israëlite tañ abui mimbu. B’Israëlite be nji bi vôme ya jebe biôme bisaé biap, nge ba kômbô jep ékpwelé éziñ, ba yiane ke yene Bephilistin. Bezimbi ya nkane bita ya Israël be nji bi abui biôme mewosan. B’Israëlite be tele nka’a yate ba be ne ve bebaé bebaé! To’o be bili biôme mewosan, jé be ne ngule ya bo nge ba wosane Bephilistin? A ébiasé ése, Bephilistin ba jô be na, “Za’an, betan bi ne nné,” ‘bia zu liti mia jôme mia te zu jeñe va!’​—1 Samuel 13:19-​23; 14:11, 12.

Bephilistin mbe ñhe ba zu viane jôban. B’Israëlite bebaé ba ba valé mimbile mebo, be za’a vôme Bephilistin be né, ba siliki nkôl ba too be bete, éyoñe be kuiya nje’ese, be nga bete nkôl ôvok na be ke koone Bephilistin, mbôl nkôl ôte ô ne mbia ngul, ba ya’é a meboñ a mo! (1 Samuel 14:13) Éyoñe ba subu Bephilistin bebé, bezimbi ya nkane bita Bephilistin ba yene na môt a tele ôsu a bili nkpwate mekôn, mbe’e biôme mewosane wé a tôñe nye mvus. Ye môte nyi a zu wosane ngume nkane bita ve ba mbe’e biôme mewosane wé étam? Ye a ne akute nga?

A nji bo akut; a bili ngule mbunan. Éyôlé jé é ne Jonathan, nkañete wé ô ne nya mfii asu Bekristene ya den. Akusa bo na bi nji wosane nkane bita bôt, ve mefulu Jonathan a nga bi aval ane fulu ayo’o nlem, e yeme ba’ale élat, a e yeme telé miñyiane mi bôte bevo’o ôsu me ne volô bia na, bi wônô mbunane wongan.​—Ésaïe 2:4; Matthieu 26:51, 52.

Wo yiane taté yeme Jonathan abim éziñ asu na, ô yeme wô’o amu jé a nga ke wosane nkane bita ôte. Jonathan a mbe ntôle mone Saül, njô bôte ya Isrël. Éyoñe Saül a nga bo njô bôt, Jonathan a mbe a yiane bi bebé mimbu 20, nge ke 20 a mvuk. E ne ve ane Jonathan ba ésa be mbe be wô’an abui. Melu mete, Jonathan a nji be a yene’e ésa v’ane abeñe môt, nyô a ne ayap a ñyôyo’o mbo bita, a mbe fe a yene’e nye ane môt a bili ngule mbunan a éjote nyul. Jonathan a mbe a yeme’e amu jé Yéhôva a nga tobe Saül na nye a bo njô bôt. To’o nkuli mejôô Samuel a nga jô na môt mfe a nji bo ane Saül ayoñ Israël ése!​—1 Samuel 9:​1, 2, 21; 10:20-​24; 20:2.

Jonathan a yiane bo mengo’o dol éyoñ ése a ke bita nsamba a ésa, na be ke wosane besiñe b’Israël, ayoñe Yéhôva a nga top. A nji be avale bita da bobane den éyoñe bôt ba suñ éjôé. Melu mete Yéhôva a nga top ayoñ Israël na é jôé señe jé, ajô te, meyoñ ma kañe bivuse bezambe me mbe me wosa’ane de. Bephilistin, be mbe be kañe’e Dagon, be nga tibili ayoñe Yéhôva a nga top, be nga jeñe jeñe na be mane tyame de.

Asu bezôsôô be bôt ane Jonathan, e wosane avale meyoñ ete a mbe ndeme ya na a ba’ale élate jé a Yéhôva Zambe. Yéhôva a nga botane Jonathan. Éyoñe Saül a beteya éto njôô, a nga telé Jonathan évete bezimbi 1 000, Jonathan a nga wosane nkane bita Bephilistin Géba nsamba a bezimbi bé. Akusa bo Jonathan a bezimbi bé be nji be be bili biôme mewosane bise, Yéhôva a nga volô be na be dañe Bephilistin Géba. Mvuse ya valé, Bephilistin be nga kuane beta nkane bita ôfe. Abui bezimbi be Saül ve zu koo jame woñ. Bezimbi béziñ be nga tup, bevo’o be nga a ke nyiine ngame Bephisiltin. Ve Jonathan ny’a nji bili atek.​—1 Samuel 13:​2-7; 14:21.

Môse bia te kañete atata’a ya nlañe wu, Jonathan a nga tyi’i na a ke yene jame nkane bita Bephilistin wo bo, a nga ke ve ba mbe’e biôme mewosane wé étam. Éyoñe be ntoo bebé a nkane bita Bephilistin, wu ya Mikmash, Jonathan a nga kate mbe’e biôme mewosane wé jam a kômbô bo. A nga kate nye na, ba zu ke bete nkôle yôp, vôme Bephilistin be ne yene be. Nge Bephilistin ba loone be na be ke wosane be, nalé a ye liti be na Yéhôva a zu volô be. Ane mbe’e biôme mewosan a nga kañese; éko éziñ a kañese de amu na Jonathan a nga ve nye ngule nyul éyoñ a nga jô nye na: ‘Jôm éziñ é vo’o kamane Yéhôva na a nyii bia, to’o a belane abui bôt, nge ke tyôtyoé bôt.’ (1 Samuel 14:​6-​10) Mejô mete ma tinan aya?

Jonathan a kôme yeme Zambe wé. A kôme yeme na, melu mvus, Yéhôva a nga volô ayoñe dé éyoñe ése é nga wosane besiñe bé, to’o be mbe nya abuii. Biyoñe biziñ, a nga belane ve môte wua na a kôté ayoñe bôte dé. (Betyi’i Mejô 3:​31; 4:​1-​23; 16:23-​30) Ajô te, Jonathan a mbe a yeme’e na, asu na Yéhôva a kôté bebo bisé bé, jam da dañe mfi é nji bo abime bôt a belane de, nge ke abime ngul be né, ve abim mbunan be bili. Mbôl a mbe a bili ngule mbunan, Jonathan a nga jô’é Yéhôva émien a tob aval ba mbe’e biôme mewosane wé, ba ye ke wosane nkane bita Bephilistin ôte. A nga tobe ndem ja ye liti nye na Yéhôva a ye fo’o volô nye. Éyoñ Yéhôva a litiya nye ndem éte, Jonathan a nga ke wosane nkane bita ôte teke koo woñ.

Tame yene mimfa’a mibaé Jonathan a nga liti na a bili ngule mbunan. Mfa’a ôsu, a mbe a koo Yéhôva Zambe woñ. A mbe a yeme’e na Zambe ya Ngul ése a nji fombô ngule mona môt éyoñ a kômbô tôé nsôñane wé, a na, a wô’ô meva’a ya botane bôte bese ba kabetane nye. (2 Minkañete 16:9) Mfa’a baa, Jonathan a nga taté jeñe ndeme ja liti na Yéhôva a wô’ô nye mvaé ôsusua na a bo jam éziñ. Den bi nji yange na Yéhôva a bo asimba asu na a liti bia na a wô’ô bia mvaé. Bi bili Mejô Mé, bi bili mame mese ma sili asu ya na, bi yeme nkômbane wé. (2 Timothée 3:​16, 17) Ye bia ke fo’o jeñe miñye’elane ya Bible ôsusua na bia nyoñe ntyi’an éziñ? Nge bia bo nalé, yeme na bia vu Jonathan, bia taté yem nge bi ne tyiñ a Yéhôva ôsusua na bia nyoñ ntyi’an éziñ.

Ane Jonathan ba mbe’e biôme mewosane wé be nga bete nkôl a ke tôbane nkane bita Bephilistin. Été été, Bephilistin be nga yeme na bôte ba ba zu wosane be, éyoñ éte ba lôme bezimbi be ke wosane be. Bephilistin mbe ba dañ abui, mbe fe be bete nkôle yôp. Be ne wôé Jonathan ba mbe’e biôme mewosane wé tyi’ibi tyi’ibi! Ve Jonathan a nga mane bibi bezimbi bete bese. Mbe’e biôme mewosane wé ke a za’a a jili be mvuse jé. Nté ane w’avek étun nnoñe ya mon afup, bôte bete bebaé be nga wôé Bephilistin 20! Ve Yéhôva a nji jô’é abim ete. Bible a jo na: ‘Benyeñenyeñe be nga mane bi bôte ya minkane bita, a ba be nga to fé, a bôte bese; bôte ya nkane bita a ba be nga ke minsa be nga fô’ôbane fe; a si é nga fô’ôsan: nalé ate woñ ô so’o be Zambe ô nga bi be.’​—1 Samuel 14:15.

Be tele ôyap, Saül a bezmbi bé be nga yen ane jo’ojo’o a zametane nkane bita Bephilistin, môt ase a nga wosane nyô mbok! (1 Samuel 14:16, 20) Ane b’Israëlite be nga tôme nyul, éko éziñ be nga nyoñe minkpwaté mekone Bephilistin mi nga ku si. Môs ôte, Yéhôva a nga bo na ayoñ Israël é dañe Bephilistin beta ndañan. Yéhôva a nji tyendé. Nge bia nyoñe ntyi’ane ya buni nye, aval ane Jonathan ba mbe’e biôme mewosane wé be nga bo, bia ye ke jôbane môs éziñ.​—Malachie 3:6; Beromain 10:11.

Saül nye a nji dañe bita ane Jonathan a ndeme dañ. Saül a nga bo abui bikop. A nga bo Samuel, nkuli mejô Yéhôva melo éyoñ a nga ve metuna’a a too ke na, Belévite étam mbe ba yiane ve metuna’a. Éyoñ Samual a nga zu koone na Saül a maneya ve metuna’a, a nga kate nye na mbôl a te bo melo, a ye jañele éto njôô jé. Mvuse ya valé, Saül a nga kee bôte bé bita, ve a nga taté tindi be na be kane ngana na: “Biyo’é bi bo’o be môt a ye di bidi ve akekui mam me ngô’é, a akekui m’aye kunebane be besiñe bam!”​—1 Samuel 13:10-​14; 14:24.

Mam ma kui Saül anyu ma liti na a nga nyoñe nyoñ abé été. Abim éjote nyul a éwôlô nsisim a mbe atata’a, den a ntoo mebun! Ye Yéhôva a tameya kañese na aval ayet atiñ ete e vebane be biwôlô bezimbi ya nkane bita wé? Jé Saül a kômbô jô éyoñ a jô na “akekui m’aye kunebane be besiñe bam,” Ye nalé a tinane na, e mise me Saül, mewosane mete me ne émé? Ye a vuaneya na zôsôô Yéhôva nnye a dañe mfi, sa ke ôlun a wô’ô besiñe bé, nge nkômbane ya kun émien, nge ke nkômbane ya wosane meyoñe mefe?

Jonathan nnye a nji be a yeme’e na ésa a nga tindi bezimbi bese na be kan ngana éziñ. Mbôl a mbe a te’eya a bita, nde a nga kee ntum a nga bili mo, a dube wôé été, a tye’e wô; été été a nga beta bi ngul. Ane mone bezimbi wua a nga kate nye na ésa a nga tyili bôte na be nambe bidi. Nde Jonathan a yalane nye na: ‘Ésa wom a maneya ndeñele si nyô: yenan ane mise mam me maneya kuiban, amu m’ate tye’ ôyôme wôé wu. Ngumane ke nge bôt ba te di biôm b’ate sa nya ndiane! Ve be dañeya besiñe bap beta ndañan.” (1 Samuel 14:25-30) A mbe a bele’e. Jonathan a nga ba’ale élat a ésa, ve nalé a nji kamane nye na a yene bikobe bi ésa. A nji be a kañese’e mame mese ésa a bo, nge jô; mbamba été ate a nga bo na bôt be semé nye.

To’o éyoñ Saül a nga wô’ô na Jonathan a nji tôñ abendé dé, a nji kañse na abendé a nga ve bôt é nji be é yian. A nga vi’a ne jô na mone wé a yian awu! Jonathan a nji jos, nge ye’elane nye na a bo te wôé nye. Tame yene mbamba éyalan a nga ve nye. A nga telé miñyiane mi bôte bevok ôsu a jô na: “Ma nyô, me ne nkômesane ya wu!” Ve bone b’Israël be nga tebe betetele a jô na: “Ye Jonathan a ye wu, nyô a boya aka’a beta jam ya nyii bôte di Israël été? Te ke’e bebé! Ane Jonathan a vee, koñ ésile jia ya nlô wé j’aye ku si. Amu ba Zambe b’ate bo mam môse wu.” Ane Saül a nga jô’é ajô ete. Nlañ wo jô na: “Nalé bôt be nga nyii Jonathan, a bo te wu.”​—1 Samuel 14:43-​45.

A zene ya ayo’o nleme dé, amu a nga telé miñyiane mi bôte bevok ôsu, Jonathan a nga bi mbamba éyôlé. Éyôñ a nga tebe njuk été, éyôlé jé nje é nga kôté nye. Bia vu nye éyoñe bia ve ngule ya bi mbamba éyôlé môs ôse. Kalate Zambe a kate bia na mba éyôlé a ne nya mfii. (Écclésiaste 7:1) Bia yiane vu Jonathan, a ve ngule ya bi mbamba éyôlé mise me Zambe, nalé a ne nya mfii.

Akusa bo ékop Saül a nga bo, Jonathan a nga ke ôsu a ke bita nsamba a ésa mimbu mimbu. Éyoñe bia tebe été jé, bi ne yeme wô’ô mintaé mié éyoñ a yen ane ésa a ke ôsu a bo melo a mebun. Saül a mbe fo’o a nyoñe’ abé été, Jonathan ki a nji be ngule ya bo jam éziñ.

Saül a nga tu’a tu’a ndaman ajô éyôñe Yéhôva a nga lôme nye na a ke wosane Amalek, ayoñe bôt e mbe e bo’o bitua bi mbia be mam ataté melu me Moïse, Yéhôva a nga bo bo nkulan ajô ya ntyamane ya Amalek. (Nkôlan 17:14) Yéhôva a nga jô Saül na a mane wôé biyem b’Amalékite bise, a wôé fe Agag njô bôte wop. Saül a nga dañe bita, teke vaa nge beté, Jonathan a nga ke fe bita bite. Ve Saül a nga vañe bo Yéhôva melo a ba’ale Agag a biyem bia dañ abeñ. Nkuli mejô Samuel a nga zu kate Saül foé ntyi’ane mejô Yéhôva, a nga kate nye na: “Amu ô beneya ajô Yéhôva, nnye fe a beneya wo ô bo njô bôt.”​—1 Samuel 15:​2, 3, 9, 10, 23.

Mvuse jam ete, Yéhôva a nga va Saül mbamba nsisime wé. Mbôl a nji beta bi mbamba nsisim, Saül a ntoo mbia ôngase, avôle ya wô’ô ôlun a avôle ya koo woñ. A mbe ve ane mbia nsisim a so’o be Zambe a nga zu nyiine nye nyul. (1 Samuel 16:14; 18:10-​12) Jonathan a nga yiane wô’ô abui mintaé nlem éyoñ a nga yen ane ésa wé a mbe éjijin atata’a a tyendé aval ete! Akusa bo nalé, Jonathan a nji ndaman élate jé a Yéhôva. A nga su’u ésa wé abim a mbe ngule ya bo, môs éziñ, a nga kobô kobô nye zôsôô été, ve a nga dañe kabetane Yéhôva, Zambe wé a Ésa wé ya yôp.​—1 Samuel 19:​4, 5.

Ye ô tameya yen ane môt wo nye’e, éko éziñ ébu’a ya nda bôte jôé, ja tyendé mbia ntyendan mise môé été? Jam ete e ne fo’o bo nleme mbia mintaé. Nlañe Jonathan wo bo na bi simesane mejô me ntili besame ma: ‘Ja’a na tate ba nane ba li’i ma, Yéhôva nye é nyoñe ma.’ (Besam 27:10) Yéhôva a yeme ba’ale élat. Nnye fe a ye nyoñe wo, a bo Éso, nyô a dañe b’ésa bese ô ne bi, to’o bikobe bi bôte bevok bia bo na ô wô’ô womien éngôngol, to’o bôte bevok ba lume wo mvus.

Jonathan a nga yiane wô’ô na Yéhôva a zu wôlé Saül éto njô bôt. Nde a nga bo aya? Ye a nga fas avale njô bôt émien a ye bo? Ye a nga fas mam a yiane bo asu na a kôme mbia be mame bese ésa a nga bo, na a bo mbamba éve’ela ya tôñ, mbamba njô bôt, nyô a bo Zambe mewôk? Bi nji yeme mam a nga fas nleme wé été; jam bia yem e ne na, nge a nga nyamete mame mete, a nji be ngule ya tôé me. Ye nalé a tinane na Yéhôva a nga lume Jonathan, zôsôa môt ate mvus? Momo, a nga belane nye na a liti bia avale nya mvôé a yiane kabetane mvôé jé, nlañe ya amvôé ete ô ne wu wo dañ abeñe Bible ase! Nlô ajô ôvok wo kobô ajô Jonathan wo ye kañete bia amvôé ete.