MAKABASA ka bag Bibliya nga Hebreohanon? Lagmit dili. Basin wala pa gani ka makakitag Bibliya nga Hebreohanon. Bisan pa niana, mas pabilhan pa nimog maayo ang imong kopya sa Balaang Kasulatan ilabina kon mahibalo ka bahin sa ika-16 nga siglong eskolar nga si Elias Hutter ug sa iyang duha ka hubad sa Bibliya diha sa Hebreohanon.

Si Elias Hutter natawo niadtong 1553 sa Görlitz, gamayng lungsod duol sa border karon sa Germany, Poland ug Czech Republic. Nagtuon siyag mga pinulongan sa Middle East didto sa Lutheran University sa Jena. Mga 24 pa lay iyang edad dihang gitudlo siya ingong propesor sa pinulongang Hebreohanon didto sa Leipzig. Ingong repormador sa edukasyon, iyang gitukod sa ulahi ang usa ka eskuylahan sa Nuremberg diin ang mga estudyante makakat-on ug Hebreohanon, Grego, Latin, ug German sulod sa upat ka tuig. Imposible kana niadtong panahona sa bisan asang eskuylahan o unibersidad.

Pagka-1587, giimprenta ni Hutter ang Hebreohanong bersiyon sa Daang Tugon. Kini nga bersiyon gitawag ug Derekh ha-Kodesh, nga gibase sa Isaias 35:8 ug nagkahulogang “Dalan sa Pagkabalaan.” Nindot ang estilo sa mga letra niini, maong nakaingon ang uban nga “talagsaon kaayo ni nga bersiyon.” Talagsaon gyod ni nga Bibliya, kay nagamit ni sa mga estudyante nga nagtuon sa pinulongang Hebreohanon.

Aron masabtan kon nganong ang Hebreohanong Bibliya ni Hutter dako kaayong tabang, tagda ang duha ka problema nga maatubang dihang magbasag Bibliya nga Hebreohanon. Una, lahi ug dili komon ang alpabeto niini, ug ikaduha, lisod mahibaloan ang mga root word tungod sa gisumpay nga mga prefix ug suffix. Pananglitan, tagda ang Hebreohanong pulong nga נפשׁ (gitransliterar ug ne’phesh), nga nagkahulogang “kalag.” Sa Ezequiel 18:4, gigamitan kinig prefix nga ה (ha), nagkahulogang “ang,” busa naporma ang pulong nga הנפשׁ (han·ne’phesh), o “ang kalag.” Para sa mga dili hanas ug Hebreohanon, ang הנפשׁ (han·ne’phesh) morag lahi kaayo sa pulong nga נפשׁ (ne’phesh).

Sa pagtabang sa iyang mga estudyante, migamit si Hutter ug talagsaong paagi sa pag-imprenta​—ang ubang Hebreohanong letra iyang giimprenta nga solid o tibuok ang pagkalakra, samtang ang uban outline o dili tibuok ang pagkalakra. Iyang giimprenta  ang root word sa matag pulong diha sa solid nga letra. Sa mga prefix ug suffix, siya migamit ug outline nga mga letra. Tungod niini, mas dali nang makita sa mga estudyante kon unsa ang root word sa usa ka Hebreohanong pulong, maong nakatabang ni kanila sa pagkat-on sa pinulongan. Gigamit sa New World Translation of the Holy Scriptures​—With References ang samang paagi diha sa mga footnote niini. * Ang gitransliterar nga root word naka-boldface, ug ang mga prefix ug suffix dili boldface. Sa hulagway sa ibabaw, makita diha sa naka-highlight nga porsiyon ang estilo sa mga letra nga gigamit ni Hutter diha sa iyang hubad sa Ezequiel 18:4, ug ang gigamit pod nga estilo sa Reference Bible sa footnote niini sa maong teksto.

Si Hutter nag-imprenta usab ug Bag-ong Tugon, nga gihubad sa 12 ka pinulongan. Kini nga bersiyon giimprenta didto sa Nuremberg niadtong 1599, ug sagad gitawag kinig Nuremberg Polyglot. Gusto ni Hutter nga apilan kadto ug Hebreohanong hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Pero miingon siya nga bisan pag “andam siyang mogastog dako” alang niana nga Hebreohanong hubad, wala gihapon niy kapuslanan. * Busa midesisyon siya sa paghubad sa Bag-ong Tugon gikan sa Grego ngadto sa Hebreohanon nga siyasiya ra. Natapos ni Hutter ang iyang paghubad sa usa lang ka tuig!

Unsa ka maayo ang Hebreohanong hubad ni Hutter sa Kristohanon Gregong Kasulatan? Ang iladong Hebreohanong eskolar niadtong ika-19 nga siglo nga si Franz Delitzsch miingon: “Ang iyang Hebreohanong hubad nagpakita nga nakasabot gyod siya sa pinulongan. Talagsa ra na sa mga Kristiyano. Maayo kining himoon nga reperensiya, kay eksakto kaayo ang mga pulong nga iyang gigamit.”

Si Hutter wala madato tungod sa iyang gihimong paghubad; lagmit ang iyang mga hubad dili kaayo halinon. Bisan pa niana, ang iyang mga hubad nakaimpluwensiyag dako hangtod karon. Pananglitan, ang iyang Hebreohanong hubad sa Bag-ong Tugon girebisar ug giimprenta pag-usab ni William Robertson sa 1661 ug ni Richard Caddick sa 1798. Sa paghubad gikan sa orihinal nga Grego, si Hutter tukma sa iyang paghubad sa mga titulo nga Kyʹri·os (Ginoo) ug The·osʹ (Diyos) ingong “Jehova” (יהוה, JHVH) dihang ang teksto kinutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan o kon sa iyang pagtuo kana nagtumong kang Jehova. Makapainteres kini kay bisag daghang hubad sa Bag-ong Tugon ang wala mogamit sa personal nga ngalan sa Diyos, ang hubad ni Hutter naggamit niana ug nakatabang kini aron mapasig-uli ang ngalan sa Diyos diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

Sa sunod higayon nga imong mabasa ang ngalan sa Diyos, si Jehova, diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan o makakita kag footnote sa Reference Bible, hinumdomi ang nahimo ni Elias Hutter ug ang iyang talagsaong mga hubad sa Bibliya diha sa Hebreohanon.