Ang mga Elemento Sulagma Lang ba nga Mitungha?

“ANG tanang butang sa Uniberso, bisan ang kinalay-ang bituon, gilangkoban sa mga atomo,” nagpatin-aw ang The Encyclopedia of Stars & Atoms. Ang tagsatagsa ka atomo dili makita tungod kay gagmitoy kaayo, apan kon tapoon molangkob kini sa nailhang kemikal nga mga elemento. Ang pipila niining maong mga elemento maoy mga solido nga atong makita; ang uban maoy dili makita nga mga gas. Ang paglungtad nianang tanang kemikal nga mga elemento ikapatin-aw ba nga sulagma lang nga mitungha?

Mga Elemento 1 Ngadto sa 92

Bisan tuod ang idroheno mao ang labing yano sa tanang mga atomo, kini maoy sugnod sa mga bituon sama sa atong adlaw ug hinungdanon alang sa kinabuhi. Ang usa ka atomo sa idroheno dunay usa ka proton sa nucleus niini ug usa ka elektron nga nagtuyok palibot nianang maong nucleus. Ang ubang kemikal nga mga elemento, sama sa karbon, oksiheno, bulawan, ug mercury, gilangkoban sa mga atomo nga dunay daghang elektron nga nagtuyok palibot sa nucleus nga daghag proton ug neutron.

Mga 450 ka tuig kanhi, 12 ka kemikal lamang ang nailhan. Samtang nagkadaghan ang nadiskobrehan, namatikdan sa mga siyentipiko nga may kinaiyanhong kahusay kini. Ug sa dihang ang mga elemento giplastar diha sa usa ka tsart nga naglinya nga pinahigda ug pinatindog, nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang mga elemento nga anaa sa usa ra ka linya nga pinatindog parehas ug mga kinaiya. Apan may mga kal-ang usab diha sa tsart, nga naghawas sa wala pa hiilhing mga elemento. Mitultol kini sa Rusong siyentipiko nga si Dmitry Mendeleyev sa pagtagna nga naglungtad ang elementong may atomikong numero nga 32, ang germanium, maingon man ang kolor, kabug-at, kadasok, ug temperatura nga makapalanay niini. “Ang pagtagna” ni Mendeleyev “bahin sa ubang wala pa mahibaloi nga mga elemento​—gallium ug scandium​—napamatud-an usab nga tukma kaayo,” nag-ingon ang 1995 nga teksbok sa siyensiya nga Chemistry.

Sa ulahi, ang mga siyentipiko nagtagna sa paglungtad sa ubang wala hiilhing mga elemento ug sa pipila ka kinaiya niini. Sa ngadtongadto ang tanang wala mahibaloi nga mga elemento nadiskobrehan. Wala nay mga kal-ang sa tsart. Ang kinaiyanhong pagkasunodsunod sa mga elemento gibase sa gidaghanon sa mga proton diha sa nucleus sa mga atomo niini, nga nagsugod sa elemento numero 1, ang idroheno, ug nagpadayon ngadto sa kataposang elemento nga kasagarang naglungtad nga kinaiyanhon sa yuta, numero 92, ang uranium. Naatol lang ba kini?

Tagda usab ang dagayang pagkadaiya sa kemikal nga mga elemento. Ang bulawan ug mercury maoy mga elemento nga dunay linaing nagsidlak nga mga kolor. Ang usa maoy solido, ug ang lain maoy likido. Apan, nagsunod sila ingong mga elemento 79 ug 80. Ang usa ka atomo sa bulawan dunay 79 ka elektron, 79 ka proton, ug 118 ka neutron. Ang usa ka atomo sa mercury may dugang lang  nga usa ka elektron, usa ka dugang nga proton, ug halos may samang gidaghanon sa mga neutron.

Sulagma lang ba nga ang diyutayng kausaban sa han-ay sa atomikong mga partikulo mopatunghag ingon niana ka dagaya nga pagkadaiya sa mga elemento? Ug komosta na man ang mga puwersa nga nagpugong aron dili magbulagbulag ang atomikong mga partikulo? “Gikan sa kinagamyang partikulo niini ngadto sa kinadak-ang galaksiya niini, ang tanan diha sa Uniberso nagsunod sa mga lagda nga gibatbat sa mga balaod sa pisiko,” nagpatin-aw ang The Encyclopedia of Stars & Atoms. Handurawa kon unsay mahitabo kon usbon ang usa niadtong maong mga balaod. Pananglitan, komosta kon dunay himoong kausaban sa puwersa nga maoy nagpatuyok sa mga elektron palibot sa nucleus sa usa ka atomo?

Tukmang Pagkapasibo nga Pisikal nga mga Puwersa

Tagda ang mga sangpotanan kon pahinayon ang elektromagnetikong puwersa. “Ang mga elektron mobulag na sa mga atomo,” nag-ingon si Dr. David Block diha sa iyang librong Star Watch. Unsay ipasabot niana? “Dili na posibleng mahitabo ang kemikal nga mga reaksiyon dinhi sa atong uniberso!” siya midugang. Pagkadako sa atong pasalamat tungod sa permanenteng mga balaod nga nagpaposible sa kemikal nga mga reaksiyon! Pananglitan, ang duha ka atomo sa idroheno mosagol sa usa ka atomo sa oksiheno aron mahimong usa ka molekula sa bililhong tubig.

Ang elektromagnetikong puwersa mga 100 ka pilo nga mas hinay kay sa kusog nga nukleyar nga puwersa nga maoy mopugong aron dili mabungkag ang nucleus sa mga atomo. Unsay mahitabo kon usbon kini nga proporsiyon? “Kon ang relatibong gikusgon sa nukleyar ug elektromagnetikong mga puwersa malahi ug diyutay nan dili maglungtad ang mga atomo sa karbon,” nagpatin-aw ang mga siyentipiko nga si John Barrow ug Frank Tipler. Kon walay karbon, walay kinabuhi. Ang mga atomo sa karbon naghawas sa 20 porsiyento sa gibug-aton sa tanang buhing mga organismo.

Importante usab ang gikusgon sa elektromagnetikong puwersa kon itandi sa puwersa sa grabidad. “Kon dunay bisag diyutay kaayong kausaban diha sa relatibong mga gikusgon sa puwersa sa grabidad ug elektromagnetikong mga puwersa,” nagsaysay ang magasing New Scientist, “ang mga bituon sama sa Adlaw mahimong mga blue giant [hilabihan ka init nga dili maglungtad ang kinabuhi] o mga red dwarf [kulang sa kainit nga dili makapatunhay sa kinabuhi].”

Ang laing puwersa, ang hinay nga nukleyar nga puwersa, mokontrolar sa gikusgon sa nukleyar nga mga reaksiyon diha sa adlaw. “Igo lang ang kahinay niini maoy hinungdan nga ang idroheno diha sa adlaw masunog sa hinay ug makanunayong gikusgon,” nagsaysay ang pisiko nga si Freeman Dyson. Daghang uban pang mga pananglitan ang ikahatag sa pagpakita kon sa unsang paagi ang atong kinabuhi nag-agad sa makuting pagkabalanse sa mga balaod ug mga kahimtang nga makaplagan diha sa uniberso. Ang magsusulat sa siyensiya nga si Propesor Paul Davies nagtandi niining mga balaod ug mga kahimtang sa uniberso ngadto sa usa ka hugpong sa mga lisoanan ug miingon: “Maora bag ang lainlaing mga lisoanan kinahanglang tukma gayod nga ipasibo aron molambo ang kinabuhi diha sa uniberso.”

Dugay na una pa nadiskobrehan ni Sir Isaac Newton ang balaod bahin sa grabidad, ang Bibliya naghisgot na sa maong permanenteng mga lagda o mga balaod. Ang tawo nga si Job gipangutana: “Gipahayag mo ba ang mga lagda nga naggahom sa kalangitan, o gitino ang mga balaod sa kinaiyahan sa yuta?” (Job 38:​33, The New English Bible ) Ang ubang makapaubos nga mga pangutana mao, “Diin ka man sa pagtukod ko sa kalibotan?” ug, “Kinsay nagbuot sa mga sukod niini, kon ugaling ikaw nahibalo?”​—Job 38:​4, 5.

[Kahon sa panid 6]

HINUNGDANONG MGA ELEMENTO

Ang kemikal nga mga elemento nga idroheno, oksiheno, ug karbon naglangkob sa mga 98 porsiyento sa mga atomo diha sa imong lawas. Dayon mosunod ang nitroheno, nga naglangkob sa dugang nga 1.4 porsiyento. Ang ubang mga elemento naglungtad sa gagmay kaayong mga sukod apan hinungdanon gihapon sa kinabuhi.

[Chart/Diagram sa panid 6, 7]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

 Sa panahon nga gipatik kini nga publikasyon, ang mga siyentipiko nakapatungha sa mga elemento 93 ug mas dako pa, hangtod ug lakip sa elemento 118. Sa natagna na, kining mga elementoha mohaom gihapon sa sumbanan sa periodic table.

[Credit Line]

Tinubdan: Los Alamos National Laboratory

Ngalan sa elemento Simbolo Atomikong numero (gidaghanon sa mga proton)

hydrogen H 1

helium He 2

lithium Li 3

beryllium Be 4

boron B 5

carbon C 6

nitrogen N 7

oxygen O 8

fluorine F 9

neon Ne 10

sodium Na 11

magnesium Mg 12

aluminum Al 13

silicon Si 14

phosphorus P 15

sulfur S 16

chlorine Cl 17

argon Ar 18

potassium K 19

calcium Ca 20

scandium Sc 21

titanium Ti 22

vanadium V 23

chromium Cr 24

manganese Mn 25

iron Fe 26

cobalt Co 27

nickel Ni 28

copper Cu 29

zinc Zn 30

gallium Ga 31

germanium Ge 32

arsenic As 33

selenium Se 34

bromine Br 35

krypton Kr 36

rubidium Rb 37

strontium Sr 38

yttrium Y 39

zirconium Zr 40

niobium Nb 41

molybdenum Mo 42

technetium Tc 43

ruthenium Ru 44

rhodium Rh 45

palladium Pd 46

silver Ag 47

cadmium Cd 48

indium In 49

tin Sn 50

antimony Sb 51

tellurium Te 52

iodine I 53

xenon Xe 54

cesium Cs 55

barium Ba 56

lanthanum La 57

cerium Ce 58

praseodymium Pr 59

neodymium Nd 60

promethium Pm 61

samarium Sm 62

europium Eu 63

gadolinium Gd 64

terbium Tb 65

dysprosium Dy 66

holmium Ho 67

erbium Er 68

thulium Tm 69

ytterbium Yb 70

lutetium Lu 71

hafnium Hf 72

tantalum Ta 73

tungsten W 74

rhenium Re 75

osmium Os 76

iridium Ir 77

platinum Pt 78

gold Au 79

mercury Hg 80

thallium Tl 81

lead Pb 82

bismuth Bi 83

polonium Po 84

astatine At 85

radon Rn 86

francium Fr 87

radium Ra 88

actinium Ac 89

thorium Th 90

protactinium Pa 91

uranium U 92

neptunium Np 93

plutonium Pu 94

americium Am 95

curium Cm 96

berkelium Bk 97

californium Cf 98

einsteinium Es 99

fermium Fm 100

mendelevium Md 101

nobelium No 102

lawrencium Lr 103

rutherfordium Rf 104

dubnium Db 105

seaborgium Sg 106

bohrium Bh 107

hassium Hs 108

meitnerium Mt 109

110

111

112

114

116

118

[Diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang kahusay ug kaharmonya sa mga elemento diha sa periodic table nagpabanaag ba ug pagkasulagma lamang o intelihenteng disenyo?

Atomo sa helium

Electron

Proton

Neutron

[Diagram/Hulagway sa panid 7]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Unsay hinungdan sa tukmang pagkapasibo sa upat ka pisikal nga mga puwersa?

ELEKTROMAGNETISMO

KUSOG NGA NUKLEYAR NGA PUWERSA

GRABIDAD

HINAY NGA NUKLEYAR NGA PUWERSA

Molekula sa tubig

Nucleus sa atomo

Blue giant

Red dwarf

Adlaw