Pagpaniid sa Kalibotan

Gustong Motambok Tungod sa Kahadlok

Kay nahadlok nga sila masaypan nga mga biktima sa AIDS, “ang ubang mga babaye sa amihanang Cameroon nagtomar ug mga tambal nga makapatambok,” matod sa taho sa mantalaang Le Messager sa Douala, sumala sa gipatik sa Courrier International. “Dali kaayong mokaylap ang balita sa dihang moniwang ang masakiton, ug sumala sa opinyon sa publiko, ang pagniwang nagpabiling mao ang labing ilado nga nasayrang simtoma sa sakit.” Kini nailhan usab ingon nga sakit sa pagniwang sa Aprika. Ang mga tambal, nga gibaligyang ilegal, gitomar nga “walay reseta,” matod sa Aprikanhong tinubdan. Alang sa niwang nga batan-ong mga babaye, bisan pa niana, ang mga hungihong ug ang kahadlok nga ayran sa katilingban tungod sa pagduda nga naimpeksiyon sa HIV mas kusganon kay sa risgo sa kapeligrohan.

Ebidensiya nga si Pablo Nakaduaw sa Cipro?

“Ang Italyanong mga arkeologo sa Pafos, sa batoon, napagba sa adlaw nga habagatan-kasadpang baybayon sa Cipro, nag-ingon nga ilang nakaplagan ang labing karaang materyal nga ebidensiya sa presensiya ni Pablo sa isla,” matod sa Biblical Archaeology Review. “Hangtod karon, gikan lamang sa Bag-ong Testamento nahibaloan ang pagduaw sa apostol, nga nag-asoy nga si Pablo, diha sa iyang unang misyonaryong panaw, ‘milawig sa Cipro,’ diin siya milatas ‘sa tibuok isla hangtod sa Pafos’ (Buhat 13:​4-6).” Apil sa ebidensiya ang usa ka tipak sa marmol nga papan nga nasulatan sa duha ka pulong nga Grego. Sa ibabaw mabasa ang “LOY,” ug sa ubos ang “OSTO.” Giasembol kini pag-usab sa mga arkeologo nga mabasang “(PAU)LOY (AP)OSTO(LOY),” o “Pablo apostol,” ug gipetsahan nila kini sa una o ikaduhang siglo K.P. “Ang tipak nga Pafio [Paphos] nagpasugod kanamo sa paghimo pag-usab sa mapa sa mga panaw ni Pablo,” matod ni Filippo Giudice, pangulo sa arkeolohikal nga tem.

Bag-ong mga Espisye nga Paganganlan sa Imong Ngalan

“Nangita ka bag talagsaon kaayong gasa alang sa imong minahal nga daw nakaangkon na sa tanang butang?” misukna ang magasin nga Science. “Mabatonan na ang tabang. Isip pahalipay sa imong ihatag nga amot sa pagpanukiduki sa kadaiyahan sa mga espisye, mahimong imong nganlan sa ngalan sa imong mga minahal ang kanhi way-ngalang mga espisye sa orkid, o lamok, o sea slug, ug dayon irekord diha sa siyentipikanhong basahon aron mahimong permanenteng rekord.” O mahimong nganlan kini sa imong ngalan. Ang di pa dugayng panukiduki nag-ingon nga usa sa napulo o mas menos pa sa naglungtad nga mga espisye karon ang nahubit diha sa siyentipikanhong literatura. Libolibong nakolektang mga espisye nga wala pa manganli ang gibutang sa mga hunos sa mga museyo, nga naghulat nga manganlan ug mahubit diha sa usa ka siyentipikanhong basahon. Ang mga tawo makasusi na karon sa usa ka Web site ug makatan-aw sa mga hulagway sa wala manganling mga espisye nga nahubit na ug andam nang ipatik. Dayon, sa amot nga $2,800 o kapin pa, makahatag silag Latin nga ngalan sa mga espisye nga ilang pilion. Niining paagiha, ang organisasyon nga gitawag ug BIOPAT naglaom nga makapondog salapi alang sa klasipikasyon ug konserbasyon sa bag-ong mga espisye.

Batang mga Biktima

“Kada adlaw, . . . 30,500 ka batang lalaki ug babaye nga ubos sa pangedarong lima ang mamatay diha sa daghang mapugngan nga mga hinungdan,” matod sa United Nations Children’s Fund sa taho niini nga The State of the World’s Children 2000. Ang Indian Express nga mantalaan nagtaho nga “gibanabanang duha ka milyong kabataan ang namatay ug unom ka milyon ang naangol o nabaldado sa mga gubat sa miaging dekada ug dugang pang minilyon ang nabiktima sa pag-abuso sa tawhanong mga katungod.” Kapin sa 15 ka milyong bata ang mga kagiw, ug kapin sa usa ka milyon ang nahimulag gikan sa ilang mga ginikanan o nailo. Dugang pa, ang taho naghisgot sa mga pagtuon sa International Labor Organization nga nagpakitang labing menos 250 ka milyong bata tali sa 5 ug 14 anyos nga pangedaron ang nagtrabaho ingong gipugos nga mga mamumuo, 20 porsiyento kanila diha sa sobra ka peligrosong mga kahimtang. Mga usa ka milyong bata sa tibuok kalibotan gipugos sa pagtrabaho ingong mga pampam, ug 250,000 ka bata ang natakdan ug kagaw sa HIV kada bulan. Ug 130 ka milyong bata​—dos tersiya kanila mga babaye​—wala mag-eskuyla.

Usa ka Modernong Sinulat sa Kamot nga Bibliya

Nagsugod na ang pagtrabaho sa usa ka dinayandayanan, sinulat sa kamot nga Bibliya nga humanon sulod sa unom ka tuig, sa gibanabanang kantidad nga $3 milyones. Ang Benedictine nga mga monghe sa St. John’s University sa Minnesota,  T.B.A. maoy nagpatrabaho niini. Sa iyang lawak nga trabahoan sa Wales, ang Britanikong propesyonal nga tigkopya nga si Donald Jackson maoy nagsuperbisar sa gamayng tem sa propesyonal nga mga tigkopya nga kauban niya sa pagtrabaho sa proyekto. Nagsulat sila diha sa panit sa hayop o vellum, nga naggamit ug mga pluma nga balhibo sa gansa ug karaang pilit nga tinta sa Insek nga hinimo sa pinong anuos nga gisagolag tagok sa kahoy. Ang artistiko nga pagsulat nga gidisenyo alang sa maong trabaho patikon sa kompiyuter ug dayon kinamoton pagkopya, nga may mga ilustrasyon ug dinayandayanang mga letra nga idugang sa ulahi. Ang matapos nga basahon langkoban ug pito ka tomo nga aduna unyay 1,150 ka panid, ang kada usa mosukod ug mga 60 sentimetros ang kabag-on ug 40 sentimetros ang kalapdon. Ang Bibliya nga gipili alang niining dakong trabaho, ang kinaunhan niining matanga sa trabaho sulod sa 500 ka tuig, mao ang Ingles nga New Revised Standard Version. Bisan pa niana, ang han-ay sa mga basahon sa Bibliya giusab, ug ang unang tomo magsugod sa mga Ebanghelyo. Sa ulahi, giplano ang 100 ka kopya nga edisyon para sa mga kolektor, nga ibaligya tali sa $60,000 ug $80,000 ang usa ka set.

Hinabako o Dili, Polusyon Dili Kalikayan

Ang kadaghanang hinabako nga mga bata sa India mosugod pagtabako sa bata pa kaayong edad, sumala sa taho sa Tata Institute of Fundamental Research, sa Mumbai. Sa aberids, ang mga bata nga nagpuyo sa kadalanan nga walay superbisyon sa ginikanan mosugod sa pangedarong 8, samtang ang mga batang nag-eskuyla nga may nag-atiman mosugod sa pangedarong 11. Apan, ang laing surbi sa Mumbai nagpakita nga ang mga bata nga inatiman sa ginikanan ug wala gayod manabako nagahanggab ug makahugaw sa hangin nga mga elemento nga katumbas sa pagtabako ug duha ka pakete nga sigarilyo sa usa ka adlaw! Sumala sa gitaho sa mantalaang The Asian Age, ang Mumbai ug Delhi naapil sa pangunang lima sa punog polusyon nga mga siyudad sa kalibotan. Halos 900,000 ka sakyanan ang regular nga nagbahisbahis sa kadalanan sa Mumbai ug laing 300,000 ang nagsulod-gawas sa siyudad kada adlaw, ang sukod sa polusyon sa hangin, gikataho nga anaa sa 600 ngadto sa 800 porsiyentong mas taas kay sa gilimite nga ibuga sa tambutso nga gihatag sa World Health Organization.

Kinaham nga Kalan-on nga Ihalas nga mga Hayop sa Tsina

Ang ihalas nga mga hayop sa Tsina nameligro tungod sa “nagakausab nga mga estilo sa kinabuhi ug mga batasan sa pagkaon,” matod sa magasing Down to Earth. Ang nagtubong pagtuo nga ang pipila ka matang sa ihalas nga mga hayop mas sustansiyadong kalan-on kay sa ubang mga pagkaon maoy nakaingon sa pagkahimalitan sa talagsaong kinaham nga mga kalan-on. Ang mga bitin maoy nag-una sa listahan, diin ang mga malala doble ang presyo kay sa mga dili malala. Ang mga baboy-ihalas, mga milo, mga baki, mga bakbak, mga baksan, mga pangolin, osa sa Tibet, ug talagsaong mga langgam tanantanan maoy kinaham kaayo ug anaa sa mga listahan sa pagkaon sa mga restawran sa tibuok Tsina. Daghan niining mga linalanga naapil sa listahan sa nameligrong mga espisye, nga nagpahimo niining takos sa panalipod sa kagamhanan. Bisan pa niana, ang ubang mga tag-iyag restawran nagpaskin nga nagpasalig sa ilang mga kustomer nga ang ihalas nga potaheng gidulot tinuod gayong ihalas ug dili binuhi o gipasanay sa artipisyal nga paagi. Ang kagamhanan sa Tsina naglansad ug kampanya sa pagpanalipod sa ihalas nga mga hayop batok sa nag-angkong mga eksperto sa pagkaon ug naggamit sa mga pulong, “Ayawg kaon sa ihalas nga mga hayop.”

Peligroso sa mga Langgam

“Ang mga tinukod nga may opisina ug mga torre sa komunikasyon sa Amerika del Norte maoy hilom nga mga mamumuno,” nagpahayag ang The Globe and Mail sa Toronto, Canada. “Ang pagkabangga diha sa mga tinukod, lakip na sa mga bentana sa mga balay, gituohang nakapatay ug 100 ka milyong langgam kada tuig sa kontinente.” Ang mga suga sa opisina nga wala palonga inigkagabii dili ikasaysay nga makalibog sa katakos sa pagbiyahe sa tiglalin nga mga langgam. Ang mga eksperto nag-ingon nga kaylap ang problema. “Wala akoy nasayrang dapit sa nasod, sa kontinente, nga walay mga hitabo nga ingon niini,” matod pa sa ornitologo nga si David Willard. Ang mga grupo sama sa Fatal Light Awareness Program sa Toronto naningkamot sa pag-edukar sa mga trabahante sa opisina nga pagngon ang ilang mga suga inigkagabii.

Dugang pa, ang “mga sky-beamer”​—mga dagkong suga nga nagbiyobiyo sa kahanginan aron sa pagdanig mga tawo ngadto sa mga diskohan o ubang mga dapit sa kalingawan​—nagpatipas sa mga hayop sa kagabhion, nagtaho ang Aleman nga mantalaang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ang mga kahayag makatugaw sa sensitibong sistema sa pagbiyahe sa mga langgam ug mga kuwaknit. Sa kalibog, ang mga langgam nahibaloang magbungkag sa ilang porma sa paglupad, magbag-o ug direksiyon, mosiyaok sa kabalaka, o makabalda pa sa ilang paglalin sa bug-os. Usahay ang mga langgam, mawala sa hustong direksiyon, motugpa nga lapoy kaayo human ang daghang oras sa pagtinuyoktuyok, ug ang mga naluya mamatay pa gani. Ang Institute for the Protection of Birds sa Frankfurt naghangyo nga idili ang paggamit ug “mga sky-beamer.”