Makapahimsog nga mga Pagkaon nga Maabot Ninyo

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA MEXICO

SI Angélica ug ang iyang pamilya nga napulo ug sakop nagpuyo sa usa ka gamayng lungsod sa estado sa Oaxaca, sa Mexico. Sila kabos, ug ang ilang mga ginakaon mao ang pinigis nga mais, balatong, mga sarsa nga ginama sa sili, humay nga linugaw, tinapayng tam-ison, ug tsa. “Wala kaayo kami makatubo,” matod ni Angélica. “Kami gagmayon ug niwang. Kanunay kaming masakit​—mga sakit sa tiyan, mga bitok, ug sip-on.”

Si Angélica ug ang iyang pamilya mihukom sa pagbalhin sa Mexico City, kay naglaom nga makakitag trabaho aron moasenso ang ilang panginabuhi. Nagtuo siya nga mas maayo na ang ilang mga  ginakaon niadtong panahona kay kana naglakip sa gatas, mga itlog, karne, krema sa gatas, pipila ka utanon, ug nagkalainlaing pagkaon nga giproseso. Apan ang ilang mga ginakaon tinuod bang mas makapahimsog?

Malnutrisyon​—Unsa ka Kaylap?

Sa tibuok kalibotan, mga 800 ka milyong tawo nameligrong mamatay gumikan sa malnutrisyon. Sumala sa 1998 nga World Health Report sa World Health Organization (WHO), mga 50 porsiyento sa tanang namatay nga bata nga ang edad maoy ubos sa singko anyos nalangkit sa malnutrisyon. Bisan kadtong nangabuhi kasagarang dili maayog panglawas.

Sa laing paghingapin, ang pipila nangangkon nga abot ug 800 ka milyong tawo nameligrong mamatay gumikan sa pagsobrag kaon. Ang dili-balanseng mga ginakaon mahimong moresulta sa malungtarong mga sakit sama sa katambok, atherosclerosis, alta presyon, diabetes, cirrhosis, ug nagkadaiyang mga matang sa kanser. Sa pagsuma niana, ang WHO nag-ingon: “Ang malnutrisyon sa ingon nalangkit sa daghang sakit, lakip sa kakulang sa sustansiya, kakulang sa tinong mga sustansiya, ug sobrang sustansiya; ug kini makapatay, makapungkol, makapakulangkulang, makapabakol, makapabuta, ug makadaot sa tinuboan sa tawo sa dako gayong gilapdon sa tibuok kalibotan.”

Sulod sa usa ra ka nasod, mahimong may kakulang sa sustansiya ug katambok. Sa usa ra ka balay, mahimong may malnutrisyon diha sa masuso ingon man malungtarong mga suliran sa katambok diha sa hingkod nga mga tawo. Sa pipila ka kahimtang ang mismong tawo nga kulang ug sustansiya sa pagkabata pa maoy tambok sa pagkahingkod na. Ang ulahing kahimtang mahimong maagoman sa mga mamalhin sa siyudad gikan sa banika.

Daghang tawo dili makasabot sa relasyon tali sa ilang kahimtang sa panglawas ug sa ilang mga batasan sa pagkaon. Tingali kini tungod kay ang epekto sa dili eksaktong ginakaon diha sa panglawas sa usa ka tawo dili dayon madayag. Apan ang makapahimsog nga mga ginakaon makasanta ug daghang sakit. Sa pagkamatuod, ang WHO nagbanabana nga abot ug 40 porsiyento sa mga kaso  sa kanser masanta pinaagi sa mas maayong mga batasan sa pagkaon ug pinaagi sa ehersisyo. Apan sa unsang paagi mapauswag nimo ang imong mga ginakaon?

Kon Unsaon Pagpauswag sa Imong mga Ginakaon

Giisip sa pipila nga ang pagkaon nabahin sa tulo ka dagkong mga grupo. Ang unang grupo naglakip sa sereales, sama sa mais, trigo, humay, oats, rye, sebada, ug dawa, maingon man mga lagutmon, sama sa patatas, ug mga ube. Kining maong mga carbohydrate makatagana ug dihadihang enerhiya. Ang ikaduhang grupo naglakip sa mga liso nga pagkaon, sama sa balatong, soybean, bitsuwelas, gisantes, ug patani, ug ang pipila ka pagkaong gikan sa hayop, sama sa karne, isda, mga itlog, ug gatas ug mga produkto niini. Kini maoy tinubdan sa protina, iron, zinc, ug ubay-ubayng mga bitamina. Ang ikatulong grupo naglakip sa mga prutas ug mga utanon. Kini motagana sa kinahanglanong mga bitamina ug minerales. Kini motagana usab sa lanot ug mohatag ug enerhiya, ug kini lang ang kinaiyanhong tinubdan sa bitamina C.

Sumala kang Dr. Héctor Bourges, direktor sa nutrisyon sa Salvador Zubirán National Institute of Medical Sciences and Nutrition (INCMNSZ) sa Mexico, ang makapahimsog nga mga pagkaon kinahanglang kompleto, igo, ug balanse. Iyang gisugyot nga atong “ilakip ang labing menos usa ka pagkaon gikan sa matag grupo sa matag pagpangaon ug kutob sa mahimo lainlainon ang mga pagkaon nga gamiton sulod sa matag grupo, ingon man ang paagi sa pagluto niana.”

Tagda ang kahimtang ni María. Siya ug ang iyang pamilya nagpuyo sa Atopixco, usa ka dapit sa banika sa estado sa Hidalgo, Mexico. Kabos kaayo sila, ug ang ilang pangunang mga ginakaon mao ang pinigis nga mais, balatong, pasta, humay, ug sili. Kasukwahi sa pamilya ni Angélica, nga gihisgotan sa sinugdan, ang ilang mga pagkaon naglakip usab sa gagmayng mga kalbasa, sayote, uhong, ug mautan nga yerba, sama sa purslane ug pigweed, nga daghan niana kinutlo sa kabanikanhan. Sila naningkamot nga makakaon usahay ug prutas nga anaa sa panahon. Ang ilang mga paningkamot misangpot sa mas maayong panglawas.

Si Dr. Adolfo Chávez, pangulo sa Applied Nutrition and Nutritional Education Department sa INCMNSZ, nagsugyot nga gamiton ang mga produkto nga gikan sa hayop nga pangsagol sa mga potahe, dili ingong pangunang pagkaon. Pananglitan, makaluto kag potahe nga mogamit ug pipila ra ka itlog nga isagol sa patatas, utanon, o balatong. “Kini mao ang gitawag diha sa nutrisyon nga ‘pagpadaghan,’” matod ni Dr. Chávez. Hinuon, usa ka pasidaan: Hugasi pag-ayo kanunay ang prutas ug utanon, ilabina kadtong kilawon lang.

Ang mga pagkaon kinahanglan usab nga nahiangay sa matag indibiduwal, ug ang edad, sekso, ug estilo-sa-kinabuhi kinahanglang tagdon. Alang sa mga hingkod, gisugyot sa pipila ang pagkaon ug duha ka pahat sa prutas ug utanon sa matag pagpangaon ug ang pagkaon ug mas daghang dili-hinashasang sereales ug mga lisong pagkaon. Girekomendar sa pipila nga ang mga pagkaon nga gikan sa hayop kan-on lang nga tinagdiyutay sa matag pagpangaon, nga palabihon ang isda, manok nga walay panit, ug mga karneng walay tambok. Gisugyot usab nga limitahan ang pagkaon ug mga tambok ug asukar.

Bisan kadtong nagpuyo sa nagakaugmad nga kanasoran ug apektado sa kakabos makapauswag usahay sa ilang ginakaon. Sa unsang paagi? Pinaagi sa pagpilig makapahimsog nga mga pagkaon ug paglainlain niana ug pagsagol niana, sama sa pagsagol sa sereales ug sa mga liso nga pagkaon. Pinaagi sa paggamit ug tinagdiyutayng karne o mga itlog aron sa pagpadaghan sa sustansiya sa usa ka potahe. Pinaagi sa pagpahimulos sa berdeng mga tanom nga nagtubo diha sa inyong dapit ug sa mga prutas nga anaa sa panahon.

Ang atong Maglalalang nagpahinabo nga ang ‘pagkaon motungha gikan sa yuta’ aron kalipayan sa tawo. (Salmo 104:14) Ang Bibliya, sa Ecclesiastes 9:​7, nag-ingon: “Lakaw, kan-a ang imong pagkaon uban ang pagmaya.” Sa walay duhaduha, pinaagi sa paggamit sa katimbang ug pagkakasarangan, matagamtam nato ang mga kaayohan sa lamian ug makapahimsog nga mga pagkaon nga gitagana sa Maglalalang.

[Hulagway sa panid 26]

ANG UNANG GRUPO: sereales ug mga lagutmon

[Hulagway sa panid 26]

ANG IKADUHANG GRUPO: mga liso nga pagkaon, karne, isda, mga itlog, ug gatas ug mga produkto niini

[Hulagway sa panid 26]

ANG IKATULONG GRUPO: prutas ug utanon