Usa ka Museyo sa Kahoyng mga Balay Diha sa Hawan

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Slovakia

DIHA sa ubang kayutaan ang kasaysayan ug ang maanindot nga mga balay sa kanhiayng panahon mainampingong gipreserbar diha sa mga museyo nga nahimutang sa hawan. Kining maong mga museyo maoy mga koleksiyon sa karaang mga balay nga gihakot ug gibutang sa usa ka lugar aron ang bag-ong kaliwatan mahibalo sa paagi sa pagkinabuhi ug sa mga hilig sa ilang mga katigulangan labot sa mga obra sa arte.

Moduaw kita sa usa ka maanindot nga pananglitan sa usa ka museyo nga nahimutang sa hawan, diha sa sentro sa Uropa sa rehiyon sa Orava sa amihanang Slovakia.

Ang Museyo sa Baryo sa Orava

Ang nahimutang-sa-hawan nga museyo sa Orava sa Zuberec naghatag ug samag-tawo nga gidak-on, realistikong ideya bahin sa kasaysayan niining dapita. Natukod sa 1967, ang museyo may mga balay nga gikan sa 74 ka duol nga mga baryo ug kaumahan maingon man gikan sa layo, mingaw nga mga sityo. Kining tanang tinukod gihakot ngadto niining dapita piraso por piraso ug mainampingong gitukod ug balik.

Dinhi atong makita ang 11 ka balay ug kaumahan, nga naghawas sa mga balay sa prominente ug sa ordinaryong mga tawo sa Orava​—mga mayor, inila, mag-uuma, sulugoon sa uma, ug mga artesano. Sanglit sa daghang kasiglohan ang agrikultura, pagpasanay sa mga baka ug mga karnero, mao man ang pangunang trabaho sa mga residente sa Orava, dunay daghang gambalay dinhi. Apil na niini ang mga dapa para sa kompay, giukan, kamalig sa mga baka, ug payag sa magbalantay sa karnero ug toril sa mga karnero maingon man mga kamarin ug mga bodega nga gama sa kahoy. Makita usab nato ang balay sa putyokan, karaang mga himan nga gihimo nga demano, mga torre sa kampana, ug kahoyng simbahan, nga dunay sulosementeryo!

Sa dihang motan-aw kita sa sulod sa mga balay, atong mamatikdan nga ang karaang balay sa Orava dunay upat ka lawak​—usa ka lawak sa atubangan, usa ka entrada, usa ka kosina, ug usa ka gamayng lawak sa likod sa balay. Ang balay may silong usab nga gisalogan ug patag nga mga bato. Ang mga balay gitukod gikan sa kinulit nga mga kahoy, nga kasagaran pinintalan ug puti ang palibot sa mga bentana ug mga pultahan. Ang mga atop ug ang ilang makuti nga pagkagama nga mga gable gibungbongan ug mga tabla. Usahay yuta ang salog sa sala, apan bisan pa niana ang mga bungbong gipaputi o kaha gitaklapan ug mga pligo nga kahoy nga binarnisan. Ang pagluto himoon sa dapogan sa kosina, nga ang aso mogawas sa panghaw. Ang kainit sa kosina moabot hangtod sa sala.

Naghiusa sa Pagtrabaho ug Pagdula

Ang disenyo niining kahoyng mga tinukod nagpamatuod nga suod ang bugkos sa mga tawo sa nagkalainlaing henerasyon ug diha sa komunidad. Ang mga balay ug mga baryo giorganisar nga magtambayayongay. Sa pagkatinuod, kon ang mga tawo wala pa magtinabangay, lisod unta kaayong makapabiling buhi ilalom sa pait kaayong mga kahimtang niining bukiron nga dapit. Ang mga pamilya ug mga silingan nag-alayon sa pagtugway sa mga baka, karnero, ug mga gangsa, ug ang tibuok baryo naghiusa sa paghabas sa uma ug sa paghatod sa ilang mga produkto ngadto sa merkado. Ang komunidad mao usay nagmentinar sa mga sibsibanan ug mga dalandalan.

Bisan pa sa bug-at nga trabaho, ang kinabuhi sa baryo malipayon, ilabina panahon sa pagpangani. Ang abundang abot sa gatas ug ang pagkahimugso sa mga nating baka ug karnero makahatag ug dakong kalipay. Niining mga okasyona ang kabungtoran molanog sa mga awit ug lumadnong mga alawiton, nga gikanta nga maganoyon ug giduyogan sa  plawta, silindron, o akordiyon. Sa tingtugnaw, ang mga dalaga ug mga minyo magtipon aron mangibot ug mga balhibo sa gangsa nga himoong mga unlan ug mga kobrekama. Ang mga kalalakin-an magpalabay sa panahon nga mag-estoryahay samtang sila magtrabaho, ug sa kataposan sa adlaw, ang tanan magtapok aron magbayle. Diha sa pipila ka dapit niining rehiyona, kining mga tradisyona gihimo hangtod karon.

Pagtan-aw sa Nangagi

Ang hanas nga mga artesano nga nagtukod niining maanindot ug daan nga kahoyng mga tinukod nagbase sa ilang mga disenyo sa mga prinsipyo sa pagtukod ug sa mga plano nga gipasa gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa lain. Ang mga disenyo nagpahimulos paggamit sa lokal nga mga materyales. Dugang pa, ang praktikal nga kaalam ug pagkaartistiko makita diha sa maanindot nga paagi sa pagkaangay sa mga tinukod diha sa palibot. Dayag kaayo nga gihimo sa mga magtutukod ang ilang trabaho nga kinasingkasing ug sa pagkamaalamon.

Ang gibantog sa kalibotan nga arkitektong si Ludwig Mies van der Rohe miingon: “Ang matag pagputol sa atsa may kahulogan ug ang matag pagtigib may pagbati. . . . Ang abilidad sa tibuok nga mga kaliwatan natipigan dinhi. Ang mga magtutukod niini abilidaran sa pagpilig materyales ug sa pagpasundayag sa pagbati sa pagtukod niining mga balaya! Pagkamakapalipay ug pagkanindot niini! Kini morag lanog sa karaang mga awit!”

Samtang mohunong kita aron motan-aw sa maanindot nga arkitektura sa museyo nga nahimutang sa hawan, mosulay usab kita sa pagpamalandong sa mga tawo nga nagpuyo kaniadto niining mga balaya samtang naghimo sa ilang adlaw-adlaw nga trabaho. Hinaot nga madala natog balik ang kalinaw niining dili-puliki nga kinabuhi ngadto sa atong puliki nga modernong kalibotan.

[Mapa sa panid 14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Zuberec

[Mga hulagway sa panid 15]

(1) Kahoyng mga balay; (2) dagway sa sulod; (3) mga molupyo nga nagpatugtog ug nagsayaw nga nagsul-ob sa ilang tradisyonal nga mga besti