Dengue—Nagkakaylap nga Kapeligrohan
Dengue—Nagkakaylap nga Kapeligrohan
“Ang Health Services of Morelos . . . ug ang Board of Health of the Emiliano Zapata Town Council naghatag ug sertipiko sa Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova . . . tungod sa pagtinabangay [sa mga Saksi] sa paghimo sa ilang lugar nga hinlo aron dili makasanay ang mga lamok nga nagdalag sakit nga dengue.”
ANG mga opisyales sa Mexico dunay rason nga mabalaka niining lamoka. Ang pirhuwisyo nga insekto makapasag isog nga virus nga maoy hinungdan sa makamatayng sakit nga dengue, nga nakaapektar ug 57,000 ka tawo sa Mexico niadtong 2010. Ang Mexico maoy usa sa kapin sa 100 ka nasod diin kaylap ang dengue. Gani, ang World Health Organization (WHO) nagbanabana nga tingali 50 milyones ang na-dengue matag tuig ug nga mga 40 porsiyento sa populasyon sa kalibotan ang nameligrong ma-dengue. Busa ang mga opisyales sa panglawas dunay mga programa sa pagpuo sa lamok nga Aedes aegypti nga may puti nga puntikpuntik, usa sa mga insekto nga makapasag virus nga dengue. *
Mas daghan ang ma-dengue sa mga dapit nga init ang klima, ilabina sa ting-ulan ug human sa bagyo o baha. Tungod kini kay ang lamok nga Aedes mangitlog sa napondo nga tubig. * Sanglit ang mga tawo sa tibuok Latin America ug Caribbean magpondog tubig diha sa semento nga tangke, ang mga eksperto sa panglawas nag-awhag kanila sa pagtabon sa ilang mga tangke. Kon ang tangke tinabonan, dili kini maitlogan sa mga lamok. Ang lamok dili usab makasanay kon ang ilang lagwerta walay mga ligid, lata, kaang, plastik nga mga sudlanan—bisag unsang butang nga mapondohag tubig.
Pag-ila ug Pagsugpo sa Dengue
Ang dengue sagad masaypan pagdayagnos kay ang simtoma niini maoy sama sa ubo ug sip-on. Apan sumala sa WHO, kon ang hilanat ubanag mga katol-katol sa panit, panakit sa mata, ug panakit sa kaunoran ug mga lutahan, mahimong simtoma na kana sa dengue. Ang hilanat moabot ug lima ngadto sa pito ka adlaw.
Wala pay nakitang tambal niining sakita, apan sagad maayo ra kini pinaagi sa pagpahulay ug pag-inom ug daghang tubig. Apan ang pasyente kinahanglang bantayan kay basig ang iyang sakit mograbe nga mahimong dengue hemorrhagic fever o dengue shock syndrome. Kining makamatayng mga komplikasyon motungha human ang pasyente mahuwasan sa hilanat ug morag naayo na. Unsa ang pipila ka simtoma niining peligrosong mga komplikasyon? Grabeng pagsakit sa tiyan, pagsukasuka, pagdugo sa ilong ug lagos, itom nga kinalibang, ug pula nga nukanuka sa panit. Lakip usab sa mga simtoma sa dengue shock syndrome mao ang pag-alingasa, sobrang kauhaw, luspad ug bugnawng panit, ug ubos kaayong presyon sa dugo.
Ang nakaapan, walay antibiotic nga makaayo sa dengue kay impeksiyon man kini nga ang hinungdan virus, dili bakterya. Dugang pa, kinahanglang dili motomar ang pasyente ug mga tambal nga kontra-panghubag, sama sa aspirin ug ibuprofen, kay makapasamot kini sa pagdugo. Dunay upat ka matang sa dengue virus, ug posibleng ma-dengue na pod pag-usab ang pasyente.
Kon ma-dengue ka, pahulay gyod ug inom ug daghang tubig. Dugang pa, kon matulog, pagmoskitero aron dili ka mapaakan sa lamok ug dili ka makapasa niining sakita sa uban.
Unsay imong himoon aron dili ka mapaakan? Pagsul-ob ug long sleeve, karsones o taas nga bestida, ug pagpahid ug pangontra sa lamok. Bisan tuod ang lamok mopaak bisan unsang orasa, sila aktibo kaayo mga duha ka oras human sa pagsubang sa adlaw ug una pa mosalop ang adlaw. Dugang pa, katulog ilalom sa moskitero nga giesprihan ug pangontra sa lamok.
Panahon ray mag-igo kon kanus-a maimbento ang bakuna para sa dengue. Apan sa pagkatinuod, ang Gingharian sa Diyos lang ang makawala sa tanang sakit, lakip na ang dengue. Sa pagkatinuod, moabot ang panahon sa dihang ang Diyos ‘magapahid sa tanang luha gikan sa ilang mga mata, ug ang kamatayon mawala na, ni may pagbangotan ni pagtiyabaw ni may kasakit pa. Ang unang mga butang nangagi na.’—Pinadayag 21:3, 4.
[Mga footnote]
^ par. 3 Sa ubang kayutaan, ang ubang mga lamok, sama sa Aedes albopictus, nagdala usab ug virus nga dengue.
^ par. 4 Ang lamok nga Aedes sagad molupad sa pipila ka gatos ka yarda gikan sa dapit nga kini napusa.
[Diagram sa panid 25]
(Alang sa aktuwal nga porma, tan-awa ang publikasyon)
Lugar nga Kaitlogan sa Lamok
1. Ligid
2. Sandayong
3. Kaang
4. Plastik nga sudlanan
5. Lata ug baril
Aron Dili Mapaakag Lamok
a. Pagsul-ob ug long sleeve, karsones, o taas nga bestida. Pagpahid ug pangontra sa lamok
b. Pagmoskitero kon matulog
[Picture Credit Line sa panid 24]
Source: Courtesy Marcos Teixeira de Freitas
