‘Gikan sa mga Bukid Kamo Magmina ug Tumbaga’
Gisuhid sa usa ka grupo sa mga arkeologo ang mga lugot ug langob sa kamingawan sa Judea hangtod nga ang pipila kanila nakaabot sa usa ka langob nga nahimutang ibabaw sa titip nga pangpang. Makakaplag ba silag bililhong mga butang, tingali karaang mga butang o manuskrito sama sa Linukot nga mga Basahon sa Patayng Dagat? Sa ilang katingala, sila nakakaplag ug dakong koleksiyon sa bililhong mga butang, nga sa ulahi gitawag ug Nahal Mishmar.
NATAGO sa usa ka lungag ug giputos ug banig nga tangbo, ang maong koleksiyon, nga nakaplagan niadtong Marso 1961, gilangkoban ug kapig 400 ka butang, nga ang kadaghanan niana gama sa tumbaga. Lakip niana ang lainlaing korona, setro, himan, puspos, ug ubang hinagiban. Ang maong kaplag makapainteres sa mga magbabasa sa Bibliya tungod sa paghisgot sa Genesis 4:22 kang Tubal-cain ingong “mananalsal sa tanang matang sa himan nga tumbaga ug puthaw.”
Daghang pangutana ang wala pa matubag bahin sa gigikanan niana nga koleksiyon. Apan, ang pagkakaplag niana nagpakita nga ang pagmina, pagtunaw, ug paghulmag tumbaga dugay nang gihimo diha sa kayutaan sa Bibliya.
MGA DAPIT SA YUTANG SAAD NGA DAGHAG TUMBAGA
Sa dihang hapit nang mosulod ang mga Israelinhon sa Yutang Saad, giingnan sila ni Moises: ‘Gikan sa mga bukid kamo magmina ug tumbaga.’ (Deuteronomio 8:7-9) Ang mga arkeologo nakadiskobre sa Israel ug sa Jordan ug daghang karaang minahan ug mga tunawanan, sama sa Feinan, Timna, ug Khirbat en-Nahas. Unsay nakaplagan sa maong mga dapit?
Ang Feinan ug Timna adunay daghang magbawng lungag, diin ang mga minero nagminag tumbaga sulod sa labing menos 2,000 ka tuig. Bisan karon, makita gihapon didto ang pinuntikag-berde nga mga tipak sa bato nga dunay tumbaga. Ang karaang mga minero naghago sa pagsilsil sa dagkong bato gamit ang mga himan nga gama sa bato aron makakuhag tumbaga gikan sa mga bena o ugat-ugat sa mineral. Kon wala nay makuhang tumbaga, paladman pa nila ang ilang pagkalot gamit ang mga himan nga metal. Ilang padak-an ang mga langob ug maghimo silag mga agianan ug tunel. Sa basahon nga Job sa Bibliya, mabasa nato ang maong paagi sa pagmina. (Job 28:2-11) Kini maoy hago nga trabaho; gani, gikan sa ikatulo ngadto sa ikalimang siglo C.E., ang Romanong mga awtoridad nagsentensiya sa mangtas nga mga kriminal ug ubang piniriso sa pagtrabaho diha sa mga minahag tumbaga sa Feinan.
Ang nagtipun-og nga biya sa tinunawng tumbaga makita sa Khirbat en-Nahas (nagpasabot ug “Mga Gun-ob sa Tumbaga”), nga nagpakitang gihimo didto ang dinaghang pagtunaw ug tumbaga. Ang mga eskolar nagtuo nga ang mga mineral o bato nga may metal dad-on didto gikan sa duol nga mga minahan, sama sa Feinan ug Timna. Aron mabulag ang tumbaga gikan sa mineral, gamiton ang mga tayhop ug hasuhasan nga tindakan sa tiil aron ang temperatura sa nagbagang mga uling mosaka ngadto sa 1,200 degrees Celsius sulod sa walo ngadto sa napulo ka oras. Sagad nagkinahanglag 5 ka kilong mineral aron makakuhag mga 1 ka kilong bareta nga tumbaga, nga mahimong hulmahon ngadto sa lainlaing butang.
GAMIT SA TUMBAGA SA KARAANG ISRAEL
Sa Bukid sa Sinai, si Jehova nga Diyos espesipikong nagsugo nga kining ginamina didto nga sinawng metal maoy gamiton sa pagtukod sa tabernakulo, ug sa ulahi gigamit usab kini sa pagtukod sa templo sa Jerusalem. (Exodo, kapitulo 27) Lagmit ang mga Israelinhon may diyutay nang kahibalo sa pagsalsal ug metal sa wala pa sila mangadto sa Ehipto, o tingali didto na nila kana makat-oni. Paggula nila sa Ehipto, nakahimo sila sa pag-umol ug nating baka. Nakahimo usab silag daghang butang nga gama sa tumbaga alang sa tabernakulo—sama sa dagkong planggana, kaldero, kalaha, pala, ug mga tenedor.—Exodo 32:4.
Sa ilang pagpanaw sa kamingawan, tingali palibot sa Punon (lagmit ang Feinan karon), usa ka dapit nga daghag tumbaga, ang mga tawo nagreklamo maylabot sa mana ug tubig. Ingong silot, si Jehova nagpadalag malalang mga bitin, ug daghan ang nangamatay. Human maghinulsol ang mga Israelinhon, si Moises nangaliya alang kanila, ug si Jehova nagsugo kaniya sa paghimog tumbagang bitin ug ibutang kini sa usa ka estaka. Ang rekord nag-ingon: “Mahitabo gayod nga si bisan kinsa nga hipaakan, siya kinahanglang motan-aw niini ug sa ingon magpabiling buhi.”—Numeros 21:4-10; 33:43.
TUMBAGA NI HARING SOLOMON
Daghang bahin sa templo sa Jerusalem ang gama sa tumbaga
Si Haring Solomon migamit ug daghang tumbaga alang sa templo sa Jerusalem. Kadaghanan niana naagaw sa iyang amahan, si David, gikan sa Sirya. (1 Cronicas 18:6-8) Ang tumbagang “inumol nga dagatdagat,” ang dakong planggana nga gigamit sa mga saserdote alang sa pagpanghugas, masudlag 66,000 litros ug lagmit mitimbang ug mga 30 toneladas. (1 Hari 7:23-26, 44-46) Unya, sa entrada sa templo dihay duha ka dagkong haligi nga tumbaga. Kini may gihabogong 8 metros, ug may ulo-ulo nga mga 2.2 metros ang gihabogon. Ang mga haligi haw-ang sa sulod, nga 7.5 sentimetros ang gibag-on, ug 1.7 metros ang diyametro. (1 Hari 7:15, 16; 2 Cronicas 4:17) Makapahingangha ang gidaghanon sa tumbaga nga gigamit sa paghimo bisan niini lang mga butanga.
Ang tumbaga komon nga gigamit sa mga tawo sa kapanahonan sa Bibliya. Pananglitan, mabasa nato ang bahin sa mga hinagiban, talikala, instrumento sa musika, ug mga pultahan nga gama sa tumbaga. (1 Samuel 17:5, 6; 2 Hari 25:7; 1 Cronicas 15:19; Salmo 107:16) Si Jesus naghisgot ug “tumbaga” nga kuwarta alang sa mga bulsa, ug si apostol Pablo naghisgot kang “Alejandro nga mananalsal sa tumbaga.”—Mateo 10:9; 2 Timoteo 4:14.
Daghang pangutana ang kinahanglan pang tubagon sa mga arkeologo ug historyano maylabot sa mga tinubdan sa tumbaga sa kapanahonan sa Bibliya, maingon man sa misteryo sa Nahal Mishmar nga koleksiyon. Bisan pa niana, nagpabilin ang kamatuoran, ingon sa gipamatud-an sa mga rekord sa Bibliya, nga ang yuta nga napanunod sa mga Israelinhon mao gayoy ‘maayong yuta nga gikan sa mga bukid niini sila nagmina ug tumbaga.’—Deuteronomio 8:7-9.
