Pwata a wor chómmóng sókkopaten afféwún Paipel lón ei fansoun? Ka ekieki pwe ekkewe mineféén afféwún Paipel ra álilliséch are fen áweiresi óm kopwe weweiti Paipel? Óm silei ié kewe ra afféúni ekkena Paipel me pwata ra afféúni, epwe tongeni álisuk le etittiner fán tipachem.

Nge akkomw, ién a makkeei ewe popun Paipel, me ineet a mak?

A wor ruu kinikin lón ewe Paipel. Ewe áeúin kinikinin án Kot we “Kapas” a wor 39 puk lón. (Rom 3:2) Kot a emmweni ekkewe mwán mi tuppwél ar repwe makkeei ekkeei puk ren fansoun langattam, ina epwe úkúkún 1,100 ier, ra poputá seni ewe ier 1513 mwen Kraist tori mwirin ewe ier 443 pwal chék mwen Kraist. Lap ngeniir ra mak lón fósun Ipru, iwe sia eita ngeni ei kinikin Tesin Ipru, a pwal iteni Tesin Lóóm.

Ewe oruuen kinikin a wor 27 puk lón, pwal ina “kapasen Kot.” (1 Tesalonika 2:13) Kot a emmweni néún Jesus Kraist kewe chón káé mi tuppwél le makkeei ekkeei puk nge ese kon ttam fansoun ar makkeei, ina epwe chék úkúkún 60 ier, poputá seni ina epwe lón ewe ier 41 mwirin Kraist tori ewe ier 98 mwirin Kraist. Lap ngeniir ra mak lón fósun Krik, ina popun sia eita ngeni ei kinikin Tesin Krik, a pwal iteni Tes mi Fé.

Meinisin ekkena 66 puk ra kochufengen me a wiliti eú Paipel mi unus, án Kot kapas fán iten aramas. Nge pwata a pwal ffér ekkóch afféwún Paipel? Ikkeei úlúngát me lein ekkewe popun.

• Ren án aramas repwe tongeni álleani Paipel lón pwisin ar fós.

• Ren an epwe téttélúwu met ekkewe chón kapiini Paipel ra mwáálliló wóón me eliwinalóng met mi wesewesen nóm lón ewe popun makken Paipel.

• Ren an epwe siwil ekkewe kapas aramas rese chúen nénnéúnéú.

Ppii ifa usun ekkena úlúngát mettóch ra pwénúetá lón ekkeei ruu afféwún Paipel me lóóm.

Ina epwe 300 ier mwen fansoun Jesus, ekkewe sou káé chón Jus ra poputá le afféúni ewe Tesin Ipru lón pwal eú fós, ina ewe fósun Krik. Ei afféwún Paipel a iteni Septuagint. Pwata a ffér ena afféwún Paipel? Pwe epwe álisi ekkewe penen chón Jus ra fós lón fósun Krik lap seni fósun Ipru ar repwe amwéchú “kapasen ekewe Toropwe mi Pin.”​—2 Timoty 3:15.

Ena Septuagint a pwal álisi ekkewe fite million aramas esap iir chón Jus mi fós lón fósun Krik ar repwe silei met Paipel a asukula. Ifa usun? Emén sense itan Wilbert F. Howard a erá: “Seni ina epwe lón ewe ier 50, ina ewe Paipel chón ewe Lamalamen Kraist ra néúnéú, me néúr kewe misineri ra ló ngeni ekkewe sinakok pwe repwe ‘pwáraatá seni lón ekkewe wokisin pwe Jesus i ewe Messaia.’” (Föför 17:3, 4; 20:20) Ina eú popun chómmóng chón Jus “rese chúen pwapwaiti ewe Septuagint,” ina met emén sou káé usun Paipel itan Frederick F. Bruce a apasa.

Atun eú me eú ekkewe puk lón Tesin Krik a kawor, néún Jesus kewe chón káé ra ochungeni ewe Septuagint ewe mi afféú seni ewe Tesin Ipru, iwe seni ena a fisitá ewe Paipel mi unus, ewe sia néúnéú ikenái.

Ina epwe 300 ier mwirin an a wesiló ena Paipel, emén sou káé usun lamalam itan Jerome a féri eú afféwún Paipel lón fósun Latin, ewe a iteni Vulgate. A fen wor sókkopaten afféwún Paipel lón fósun Latin, iwe, pwata a pwal lamot epwe ffér eú minefé? Pokiten Jerome a mochen apwúngú “ekkóch itiitin fós mi mwáál, mettóch mi wesewesen mwáál, me ekkewe ese lamot epwe pachelong me téttélúwu,” ina met The International Standard Bible Encyclopedia a apasa.

Jerome a apwúngú chómmóng ekkena mettóch mi mwáál. Nge ló, ló, ló, ekkewe néúwisin lamalam ra féri ewe mettóch mi kon efeiengaw lap seni meinisin! Ra apasa pwe ewe Vulgate lón fósun Latin ina chék ewe afféwún Paipel mi mumutá án aramas repwe néúnéú, iwe ina met a fis ren fitepúkú ier! Iwe, ló, ló, ló, ewe Vulgate ese chúen álisi aramas mi tekisosson ar repwe weweiti ewe Paipel pún lap ngeni aramas rese chúen fókkun silei fósun Latin, iwe a fen efisi an esap wor emén epwe weweiti.

Nge lón pwal chék ekkena atun aramas ra pwal féri ekkóch afféwún ewe Paipel, áwewe chék ren ewe mi iteféúló itan Peshitta lón fósun Siria ewe a ffér ina epwe 400 ier mwirin Kraist. Nge ina epwe 700 ier ra ló, a kerán chék pwal kaworsefál ewe Paipel ngeni chómmóng aramas mi tekisosson lón pwisin ar fós.

Lón ewe fénú England ina epwe 600 ier ra ló, John Wycliffe a poputá le álisi aramas ar repwe ngaseló seni fétekin nemenemen ewe fós aramas rese chúen silei ren an a féri eú Paipel lón fósun Merika, ewe fós aramasen fénúan we ra weweiti. Ekiseló chék mwirin ena, ewe mwesinen peres férien Johannes Gutenberg a suuki alen án ekkewe sou káé usun Paipel repwe féri me eineti mineféén afféwún Paipel lón sókkopaten fós aramas ra eáni lón unusen fénúen Iurop.

Lupwen a chóchchómmóngóló ekkewe afféwún Paipel lón fósun Merika, ekkewe chón etittina ena angang ra eis ika mi pwal wor lamoten an epwe kawor sókkopaten afféwún Paipel lón pwal chék ena fós. Emén néúwisin lamalam seni England mi manaw ina epwe 300 ier ra ló itan John Lewis a makkeei: “Kapas ra kan mesiló me ffatangawoló, ina popun a lamot ekkewe mettóch mi afféú minen lóóm repwe etittinsefál pwe epwe tolong ekkewe kapas aramas ra kan nénnéúnéú me weweiti lón ena fansoun.”

Lón ei fansoun, a mecheresiló án ekkewe sou káé usun Paipel tufichin etittinasefáli ekkewe afféwún puk minen lóóm. A lapóló ar weweiti ewe fós ekkewe afféwún Paipel minen lóóm ra mak lón, me a nóm rer ekkewe kapiin Paipel minen lóóm mi kerán pwá lón ekkewe ier kukkuto chék. Ekkena mettóch ra álisi ar angangen afféú pwe epwe pwúngú ngeni kapasen ewe popun makken Paipel.

A fókkun álilliséch an epwe wor mineféén afféwún Paipel. Nge a chék pwal lamot sipwe túmúnúéch lón ach álleani ekkóch ekkena mineféén afféwún Paipel. Nge ika ekkewe chón afféú ra mwékút pokiten ar wesewesen tongei Kot lón ar féri eú mineféén afféwún Paipel, iwe ar angang epwe fókkun eú feiéch ngenikich.