1. Ifa ewe kapas chómmóng aramas ra kan akkapasa?

 CHÓMMÓNG aramas ra fen rongorong ekkeei kapas: ‘Kese aúcheani minne a nóm reom tori chék ewe atun a péút sonuk.’ A fen ina usun meefiom fán ekkóch? Lupwen emén a fen eáni chómmóng mettóch seni lekúkkúnún, mi tongeni fis pwe eménna esap kon lien aúcheaniir. Áwewe chék, emén mi mááritá lón an we famili mi pisekisek eli esap aúcheani ekkewe chómmóngun pisek a nóm ren. Mi tongeni fis ena ren ekkewe sáráfé, pokiten rese kon lien mirit resap unusen mirititi met sókkun mettóch mi wesewesen aúchea lón manawach.

2, 3. (a) Met ekkewe sáráfé Chón Kraist repwe túmúnúúr seni? (b) Met a tongeni álisikich le aúcheani minne a nóm rech?

² Ika en emén sáráfé, met a lamot ngonuk? Chómmóng aramas wóón ei fénúfan, ra kon alamota pisek lón manawer, áwewe chék ren imw mi éch, minen computer minefé are watte peioffur. Iwe nge, ika ina chék met ra kon aúcheani, mi wor och mettóch mi fókkun lamot ra osupwangan lón manawer, ina ar riri ngeni Kot. Nge mi elichippúng pwe chómmóng ikenái rese mwo nge poputá le kútta Kot. Ámi kana sáráfé mi fen mááritá lón ewe enlet fán túmúnúen sememi kewe me inemi, oupwe túmúnú pwe oute alamotongawa minne oua fen álemwiri lón pekin lúkú. (Mat. 5:3) Ámi aúcheangawa ekkena mettóch epwe atoto sópwongaw lón ánein manawemi.

 ³ Iwe nge, ka tongeni túmúnú an esap fis ena. Met epwe álisuk le aúcheani álemwiriom lón pekin lúkú? Sipwe káé ekkóch leenien áppirú lón Paipel epwe tongeni álisikich le mirititi échún ach sipwe aúcheani álemwiriach lón pekin lúkú. Ekkeei pwóróus sipwe káé resap chék álisi ekkewe sáráfé nge pwal emén me emén Chón Kraist ar repwe aúcheani minne a nóm rer me ren Kot.

4. Met 1 Samuel 8:1-5 a pwáraatá usun néún Samuel kewe át?

⁴ Mei wor ekkewe pwóróus lón Paipel ren chókkewe ra angei álemwirier lón pekin lúkú mi fókkun múrinné nge rese aúcheaniir. Ina met a fis ngeni an ewe soufós Samuel we famili, i a angang ngeni Jiowa seni le kúkkúnún me a fókkun tuppwél ngeni. (1 Sam. 12:1-5) Samuel a isetiw eú leenien áppirú mi múrinné itá néún kewe iter Joel me Apia repwe áppirú. Iwe nge, rese aúcheani ei mettóch me ra wiliti aramasangaw. Ewe Paipel a erá pwe iir rese usun semer we, nge ra “sorei pwüngün kapwüng.”​—Álleani 1 Samuel 8:1-5.

5, 6. Ifa usun féfférún néún me néún néún Josia kewe?

⁵ Pwal ina chék usun ren néún King Josia kewe. Josia a isetiw eú leenien áppirú mi fókkun múrinné lón an fel ngeni Jiowa. Lupwen ra kúna ewe puken Allúkún Kot me ra állean ngeni Josia, i a fókkun achocho le apwénúetá án Jiowa kewe éúréúr. A achocho le amóeló ewe féfférún fel ngeni ululun me angangen roong seni ewe fénú, me a pesei aramas ar repwe álleasochisi Jiowa. (2 King 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) A ifa me aúchean ewe álemwir lón pekin lúkú néún kewe ra angei! Mwirin, úlúmén néún Josia kewe me emén néún néún, ra wiliti king nge esap wor emén leir a aúcheani minne ra fen álemwiri.

⁶ Joahas, néún Josia we át a wii lón wisan we wisen king, nge a féri “mine a ngau me fän mesen ewe Samol mi Lapalap.” A chék nemenem úkúkún úlúngát maram, iwe mwirin emén Farao lón Isip a fétekini Joahas me a máló ikena ie. (2 King 23:31-34) Mwirin pwiin we Jehoiakim a nemenem 11 ier. I ese pwal aúcheani minne a káé seni seman we. Pokiten a eáni manaw mi ngaw, iei met Jeremaia a oesini usun: “Aramas repwe peiaseni usun ar peiaseni eman aas.” (Jer. 22:17-19) Néún we Setekia me néún néún we Jehoiachin ra pwal king mwirin Josia, nge iir mi pwal ngaw, rese filatá le áppirú féfférún Josia kewe mi pwúng.​—2 King 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Ifa usun Salomon a alamotongawa álemwirian we lón pekin lúkú? (b) Ifa ewe lesen sia tongeni káé seni pwóróusen ekkóch lón Paipel ra alamotongawa álemwirier?

⁷ King Salomon a káé chómmóng mettóch seni seman we Tafit ren ifa usun epwe fel ngeni Jiowa. Inaamwo ika lepoputáán i emén chón fel ngeni Jiowa nge mwirin a poputá le aúcheangawa ewe alen pwúng. “Pun lupwen Salomon a chinlap, pwülüan kewe ra akulu lelukan pwe a fel ngeni ekewe koten ekis. Iwe, lelukan esap chüen unus ngeni ewe Samol mi Lapalap an we Kot epwe usun leluken Tafit saman we.” (1 King 11:4) Pokiten ena, Jiowa ese chúen pwapwaiti Salomon.

⁸ A mmen elichippúng met ekkeei mwán ra féri pwe mi fen suuk ngeniir ar repwe féri minne mi pwúng nge rese alamota! Nge, esap meinisin ekkewe sáráfé lón Paipel me lón ei fansoun ra ina usun. Sipwe ppii án ekkóch sáráfé leenien áppirú Chón Kraist sáráfé ra tongeni áppirú.

9. Ifa usun néún Noa kewe ra isetiw eú leenien áppirú mi fókkun múrinné? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁹ Néún Noa kewe ra isetiw eú leenien  áppirú mi fókkun múrinné. Semer we a angei ewe éúréúr an epwe falei efóch waimw me an famili repwe tolong lón. Néún Noa kewe ra mirititi lamoten ar repwe féri minne Jiowa a mochen. Ese mwáál ra angangfengen me semer we. Mwirin ra álisi le falei ewe waimw me tolong lón. (Ken. 7:1, 7) Met popun? Keneses 7:3 a apasa pwe ra emmwenaalong lón ewe waimw ekkewe man “pun ekewe sokopaten mönümanau meinisin repwe manau won unusen fanüfan.” Ekkewe aramas ra pwal kúna manaw. Pokiten néún Noa kewe ra aúcheani álemwirier lón pekin lúkú, ra eáni ewe wis le álisi aramas ar repwe kúna manaw me poputásefáli ewe fel mi enlet lón eú fénúfan mi fen liméchúló.​—Ken. 8:20; 9:18, 19.

10. Ifa usun fémén alúwél chón Ipru lón Papilon ra pwáraatá pwe ra aúcheani ewe pwóróus mi enlet ra fen káé?

¹⁰ Fitepúkú ier mwirin, fémén alúwél chón Ipru ra pwáraatá pwe ra silei met a wesewesen lamot. Hanania, Misael, Asaria me Taniel ra eoló lón Papilon lón ewe ier 617 mwen fansoun Jesus. Ekkena alúwél ra átéch, iir mi tipachem me a chék mecheres ngeniir ar repwe usun ekkewe chón Papilon. Nge rese mochen. A ffat seni ar kewe féffér pwe ra chechchemeni pwe iir chón Ipru me met ra káé seni semelaper kewe. Kot a fókkun efeiéchúúr pokiten ra álleasochisi minne ra fen káé usun Kot me lekúkkúnúr.​—Álleani Taniel 1:8, 11-15, 20.

11. Ifa usun ekkóch aramas ra kúna feiéch seni met Jesus a fen káé seni Kot?

¹¹ Jesus, Néún Kot, i ewe a isetiw ewe leenien áppirú mi lap me lein ekkewe pwóróus sia fen káé. A káé chómmóng mettóch seni Seman we me a wesewesen aúcheani. A pwáló meefian na lón alon keei: “Üa chök apasa mine Semei a aiti ngeniei.” (Joh. 8:28) Jesus a mochen pwe ekkewe aramas repwe pwal kúna feiéch seni met i a fen káé. A ereni ewe pwiin aramas: “Üpwe fokun afalafala ewe Pworausen Manau usun Mwün Kot lon pwal ekoch telinimw, pun iei popun Kot a tinieito.” (Luk. 4:18, 43) A álisi ekkewe mi aúseling ngeni ar repwe kúna lamoten ar resap pekini are “pop seni ei fanüfan” pún lap ngeni rese aúcheani mettóchun Kot.​—Joh. 15:19.

12. (a) Ifa usun 2 Timoty 3:14-17 a weneiti chómmóng sáráfé lón ei fansoun? (b) Menni kapas eis mi lamot Chón Kraist sáráfé repwe ekieki usun?

¹² Neman en ka usun ekkewe alúwél sia fen pwóróus usur. Iir ra fen mááritá fán túmúnúen semer kewe me iner mi fókkun tongei Jiowa. Ika ina, iwe met ewe Paipel a apasa usun Timoty a tongeni weneituk. (Álleani 2 Timoty 3:14-17.) A pop seni semom kewe me inom “mine ka kaiö” usun ewe Kot mi enlet me ifa usun kopwe apwapwaai i. Eli ra poputá le asukulók seni leménúkolum. Ei mettóch a fókkun “atipachemok o emwenuk ngeni om kopwe küna manau ren om lükü Kraist Jesus” me álisuk pwe kopwe “fokun tufich o lipwäköch” lón óm angang ngeni Kot. Iwe, iei ewe kapas eis mi lamot. Kopwe aúcheani minne ka fen angei? Eli epwe lamot óm kopwe pwisin etittinok ren óm ekieki ekkeei kapas eis: ‘Met meefiei usun ai chóni ei mwichen chón pwáraatá mi tuppwél? Met meefiei pwe ngang emén me lein ekkeei chókúkkúnún aramas nge iir chék Kot mi sissileer wóón fénúfan iei? Ua meefi pwe ai silei ewe pwóróus mi enlet, ina eú feiéch mi fókkun kkóló aúchean?’

13, 14. Menni etipetip a tori ekkóch Chón Kraist sáráfé nge pwata esap eú alen tipachem ar repwe tupuló ren? Áweweei.

¹³ Ekkóch sáráfé mi mááritá lón ewe enlet fán túmúnúen semer kewe me iner Chón Kraist eli rese tongeni kúna watteen sókkofesenin ach nónnóm lón ewe enlet me rochopwakún án Satan ei fénúfan.  Ekkóch ra pwal mwo nge mochen sótuni le manaweni manawen chón fénúfan. Nge met? Kopwe itá ssáwu mwan efóch tarakú mi ssá pwe ka mochen silei úkúkún metekin are efeiengawan ena mettóch? Fókkun aapw! Iwe pwal ina chék usun, ese wor lamoten ach sipwe eáni án chón ei fénúfan “sokun föför mi anioput” ren ach sipwe chék silei úkúkún elichippúngún me ámmetekin ena mettóch epwe atoto ngenikich.​—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Gener, a nóm lón Asia me a mááritá lón eú familien Chón Kraist. A papatais lupwen a 12 ierin. Nge lupwen a teenage a poputá le pwapwaiti mettóchun ei fénúfan. A erá: “Ua mochen silei weween ‘ngaseló,’ ewe ei fénúfan a kan a eáni pesepes.” Gener a poputá le manaweni ruu sókkun manaw. Lupwen a 15 ierin, a fen áppirú manawen chiechien kewe mi ngaw. A úkkún sakaw me okkoun. Fán chómmóng a mmang le wareiti imwan we pokiten a kan play video game mi mwááneson me a kan tamachki ren chiechian kewe. Iwe nge, mwirin och fansoun, a poputá le mirititi pwe pwapwaan ei fénúfan ese atoto pwapwa enlet. Mi chék péén ei sókkun manaw. Iei met a erá lupwen a liwinsefáliti ewe mwichefel: “A chúen chómmóng sóssót ra tottoriei, nge án Jiowa kewe feiéch ra kon chómmóng lap seni ekkena weires.”

15. Ekkewe sáráfé rese mááritá lón ewe enlet fán túmúnúen semer kewe me iner Chón Kraist itá repwe ekieki wóón met?

¹⁵ Pwúngún, mi wor ekkóch sáráfé rese mááritá lón ewe enlet fán túmúnúen semer kewe me iner Chón Kraist. Ika en emén leir, ekieki amwararen ewe feiéch ka pwapwaiti iei pokiten ka silei me angang ngeni ewe Chón Férikich! Mei wor fite billion aramas wóón fénúfan. Ina minne, a eú watteen feiéch pwe en emén me lein chókkewe Jiowa a panato ngeni pwisin i me pwár ngonuk ewe enlet lón Paipel. (Joh. 6:44, 45) Lón pwal och itiitin, me lein iteiten 1,000 aramas, emén chék mi silei ewe enlet, nge en emén me leir. Itá ena pwóróus ese ngenikich eú popun ach sipwe chengel, ese lifilifil ifa usun sia silei ewe enlet? (Álleani 1 Korint 2:12.) Iei alon Gener: “Ua sissilifféú lupwen ua ekieki iei usun. Itá ngang ié pwe Jiowa, ewe Chón Féri unuselapen láng me fénúfan epwe sissileei?” (Kölf. 8:4) Emén pwiich fefin a erá: “Ekkewe chón sukul ra fókkun pwapwa ika néúr sense a sissileer. Nge epwele ifa me kon  watteen pwapwaach ika Jiowa, ewe Sense mi Lapalap epwe sissileekich!”

16. Ifa ewe alen tipachem fán iten ekkewe Chón Kraist sáráfé lón ei fansoun?

¹⁶ Ren óm ekieki usun ewe feiéch mi amwarar a nóm reom, pwata kese le apposaaló letipom pwe kopwe fiti chókkewe ra filatá minne mi pwúng lón manawer? Ika ina, ka tongeni fit lein ekkewe chómmóngun aramas mi angang ngeni Kot fán tuppwél. Pwal och, ina eú alen tipachem lap seni óm kopwe tapweló mwirin lap ngeni ekkewe sáráfé ra chék asolapa manawer me ra fetál me ei fénúfan ngeni ar kitetter.​—2 Kor. 4:3, 4.

17-19. Met epwe tongeni álisuk le eáni ekiek mi pwúng usun óm kopwe sókkóló seni ei fénúfan?

¹⁷ Pwúngún, ese mecheres ach sipwe sókkóló seni ei fénúfan. Nge, ika kopwe ekieki, fen ina eú alen tipachem ach sipwe sókkóló. Áwewe chék: Ekieki usun emén chón Olympic. Ese mwáál mi lamot i epwe sókkóló seni ekkewe ekkóch pwe epwe tongeni lipwákéchúló lón an na Olympic. A pennúkúóló chómmóng mettóch mi tongeni asolapaaló an péchékkúl me an fansoun mi lamot fán iten an epwe train ngeni Olympic. Iwe nge, an tipemecheres pwe epwe sókkóló seni chienan kewe a awora ngeni watteen fansoun le train me tikeri minne a achocho ngeni.

¹⁸ Chón ei fénúfan rese kan ekieki usun pwúnúngawan ar féffér. Nge ika ka ekieki usun mwirilóón óm féffér ren óm kopwe sókkóló seni ei fénúfan me túmúnuk seni féffér mi limengaw mi tongeni atai óm riri ngeni Kot, iwe, kopwe “angei ewe manau, iei ewe enletin manau.” (1 Tim. 6:19) Pwiich we fefin sia apasa alon me mwan a pwal apasa: “Ika ka úppós fán iten minne ka lúkú, kopwe wenewenen meefi pwapwa le sópwólóón iteiten rán. Epwe ánnetatá pwe a nóm reom ewe péchékkúl le ú ngeni mwékútúkútún án Satan ei ótót. Nge ákkáeúin, epwe usun itá nge ka tongeni kúna Jiowa Kot an a pwapwaituk me emelimel ngonuk! Ina ewe atun ka meefi pwapwa pwe ka sókkóló seni chón ei fénúfan!”

¹⁹ A lamotongaw manawen emén a ekieki chék wóón met a mochen angei iei. (SalAf. 9:2, 10) Ika en emén sáráfé me ka ekiekifichi ewe popun ka manaw iei me manawom lón mwachkkan, esap pwe kopwe tipachem ika ka túmúnuk seni óm “manaueni manauen chokewe mi nom lon rochopwak” me eáni ewe manaw mi wesewesen wor aúchean?​—Ef. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Ika sia féri ewe kefil mi pwúng, met sia tongeni ápilúkúlúkú nge met Kot a kútta senikich?

²⁰ Ika sia féri kefil mi pwúng, sia tongeni eáni ewe sókkun manaw mi pwapwa iei me pwal mwo nge “fanüeni fanüfan” tori feilfeiló. A wor chómmóng feiéch mi echipwér ra chék wikkitikich sise tongeni anchangei úkúkún amwararer meinisin. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) Pwúngún, Kot ese chék mwittir awora ngenikich mettóch. Nge a akkomw kútta senikich ach sipwe álleasochis. (Álleani 1 Johannes 5:3, 4.) A ifa me watteen lamotan ach angang ngeni i iei fán tuppwél!

²¹ A ifa me watteen feiéchúch ach angei chómmóng mettóch seni Kot! A nóm rech ewe sile mi enlet usun an we Kapas me a fataffatéch ach weweiti ewe enlet usun i me minne a tipeni. Sia pwapwaiti ach iteit seni itan we me wiliti néún Chón Pwáraatá. Kot a pwon ngenikich pwe epwe penikich. (Kölf. 118:7) Amwo kich meinisin, sáráfé are watte, sipwe pwáraatá ach kilisou ren ach manaweni ewe sókkun manaw mi ánneta enletin ach mochen pwe sipwe ngeni Jiowa ewe “ling tori feilfeilachök!”​—Rom 11:33-36; Kölf. 33:12.