Myuedi ma balangedi
Nate̱na njika dikala dibe̱pe̱ la tempe̱l a Salomo di tano̱ jasame̱ e?
Dibe̱pe̱ di ta nde longwane̱ o jingea o wum’a bosangi ya tempe̱l. Bupisane̱ Betiledi ba was’a peńa be busisabe̱ oboso ba 2023 (New World Translation of the Holy Scriptures), “dibe̱pe̱ laboso ba ndabo di ta bwaba ba mwaba ma mabo̱ngo̱ kaponda tindame̱ la ndabo, jasame̱ lao pe̱ 120.” (2 Mya. 3:4) Betukwedi bepe̱pe̱ be kwali nde ná jasame̱ la dibe̱pe̱ di ta “120 mabo̱ngo̱”, nje e mabole̱ 53 ma meta!
Nde Betukwedi ba was’a peńa ba batino̱ jombwea ba 2023 be kwali nde jombwea dibe̱pe̱ la tempe̱l a Salomo ná: “Jasame̱ di ta nde 20 ma mabo̱ngo̱,” to̱ lambo ka 9 meta ma jasame̱. a Jombweye̱ njo̱m iwo̱ i boli ná mun mpo̱ngulan mu po̱ngo̱be̱.
Jasame̱ la dibe̱pe̱ di si tilabe̱ o kalat’a 1 Kiṅe̱ 6:3. O mu mwemba, mutiledi Yeremia a to̱pedi nde ońola bwaba na tindame̱ la dibe̱pe̱, seto̱ jasame̱ lao. Nde o bepasi bena be bupe̱, a teleye̱ nde mambo ma tobotobo mō̱ ma tempe̱l, ka munja ma musòmba, dom la bete̱me̱n, na mawondi maba ma musòmba ma ta ma te̱me̱ o dibe̱pe̱. (1 Ki. 7:15-37) Yete̱na jasame̱ la dibe̱pe̱ di ta nde lambo ka 50 ma meta di buka pe̱ bene̱ bepasi ba tempe̱l be̱se̱ mute̱, ońola nje Yeremia a si to̱pedino̱ di jasame e? Ombusa bebwea mbu to̱ beninga, batiledi ba Baju ba kwali ná dibe̱pe̱ di si ta lasame̱ buka tempe̱l a Salomo.
Bamabie̱ ba si ta mbaki ná bedima ba tempe̱l be wusa sue̱le̱ 120 ma mabo̱ngo̱ ma dibe̱pe̱. Madale na briki ba bolane̱no̱ o pond’a kwaṅ, o longa mambo ka jo̱mbe̱ la tempe̱l o Egipto, ma ta ebapa owase nde ma sala omo̱ń. Nde tempe̱l a Salomo e ta diwengisan. Bamabie̱ ba mo̱nge̱le̱ ná tindame̱ la bedima bao di si ta buka mabo̱ngo̱ 6, to̱ 2,7 meta. Ńamuwaso Theodor Busink a kwali so̱ ná: “Jombwedi te̱ tindame̱ la bedima ba [jingea la tempe̱l], dibe̱pe̱ di si wusa [jasame̱] nate̱na 120 ma mabo̱ngo̱.”
Yen ebe epas’a 2 Myango 3:4 e si tombabe̱le̱ bwam. To̱ná o mbo̱m ma kalati mō̱ ma kwaṅ e tilabe̱no̱ ná “120” ma mabo̱ngo̱ o ye epasi, o kalati ipe̱pe̱ yena bato ba lakisane̱no̱, ka Codex Alexandrinus ńa ebwe’a mbu e lo̱nde̱ dom na betanu na Codex Ambrosianus ńa ebwe’a mbu e lo̱nde̱ mutoba, e tilabe̱ nde ná “20 ma mabo̱ngo̱.” Ońola nje yen ebe mubied’a kalat’a Loba a po̱ngino̱ diwuse̱ o tila “120” e? O eyem’a Bonahebe̱r byala “ebwea” na “mabo̱ngo̱” ba wo̱n. Ye so̱ ná e be̱ ná mutiledi a tili nde “ebwea” o mulopo mwa tila “mabo̱ngo̱.”
Na mbale̱, niponda jeno̱ po̱ngo̱ miwe̱n o so̱ṅtane̱ ma mambo na bola beteledi be te̱nge̱n jombwea tempe̱l a Salomo, di mombwea nde tobotobo eyemban a nje ni tempe̱l ńeno̱—tempe̱l a mudī ninde̱ne̱. Di matimbise̱le̱ Yehova masoma ná a bele̱ baboledi bao be̱se̱ o jo̱we̱ mo̱ o ni tempe̱l!—Bon. 9:11-14; Bbī. 3:12; 7:9-17.
a Maki mō̱ ma mabola beteledi ná o “mbo̱m ma kalati mō̱ ma kwaṅ di malanga nde ‘120,’ ke̱ o mbo̱m ma kalati ipe̱pe̱ na betukwedi bō̱ di malanga nde ‘20 ma mabo̱ngo̱.’”