1. Nso ikanam Cain ebiere ndinam se mîfọnke, ndien nso ikedi utịp?

ENYENE se akanade Cain emek m̀mê ebiere. Akana enye ebiere m̀mê imọ iyakan idiọkn̄kpọ ubọk, m̀mê idikam iyak idiọkn̄kpọ akan imọ ubọk. Ekededi oro enye ebierede ndinam, ayanam n̄kpọ ọfọn m̀mê ọdiọk ye enye. Nnyịn imọdiọn̄ọ ke se Cain ekebierede ndinam ikọfọnke, enye ama ayak idiọkn̄kpọ akan enye ubọk. Emi akanam enye owot Abel eyeneka esie emi ekedide ata owo Abasi. N̄kpọ emi ama adian̄ade enye ye Abasi.​—Gen. 4:​3-16.

2. Ntak emi ọfọnde ifiọk ndibiere n̄kpọ ọfọn?

² Nnyịn n̄ko imenyene n̄kpọ ndimek m̀mê ndibiere. Idịghe kpukpru ini ke se ibierede esidi n̄kpọ n̄kpa ye uwem. Edi, ediwak n̄kpọ oro nnyịn imekde m̀mê ibierede ndinam ẹkeme ndinam n̄kpọ ọfọn m̀mê ọdiọk ye nnyịn. Ntem, edieke ifiọkde ndibiere n̄kpọ ọfọn, emi ekeme ndin̄wam nnyịn inyene emem inyụn̄ ibọhọ ndusụk mfịna.​—N̄ke 14:8.

3. (a) Nso idin̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ ọfọn? (b) Mme mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

³ Nso idin̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ ọfọn? Ana ibuọt idem ye Abasi inyụn̄ inịm ke enye eben̄e idem onyụn̄ ekeme ndin̄wam  nnyịn inyene ọniọn̄. Ana ibuọt idem ke Ikọ Abasi n̄ko, inyụn̄ inịm ke item emi odude ke N̄wed Abasi enen̄ede ọfọn ye nnyịn. (Kot James 1:​5-8.) Ke ini ikperede Abasi inyụn̄ imade Ikọ esie, iyama ndinam se ededi emi enye ọdọhọde inam. Emi ayan̄wam nnyịn isidụn̄ọde Ikọ Abasi mbemiso ibierede n̄kpọ. Edi nso idin̄wam nnyịn ifiọk ndibiere n̄kpọ ọfọn? Ndi imekeme ndikpụhọde n̄kpọ oro ima ikebebiere?

4. Nso ke Adam ekenyene ndibiere, ndien nso ikedi utịp?

⁴ Toto ke ini emi Abasi okobotde owo ke mme owo ẹketọn̄ọ ndibiere n̄kpọ. Ndusụk mmọ ẹkenyene ndibiere ata akpan n̄kpọ. Adam ekenyene ndibiere m̀mê idikop uyo Abasi m̀mê eke an̄wan imọ. Enye ekebiere ndikop uyo an̄wan esie. Edi, ndi se enye ekebierede oro ama ọfọn? N̄wan esie emi Satan ama akabian̄a, ama otụn enye usụn̄, anam enye ebiere ndinam n̄kpọ emi akanamde Abasi ebịn mmọ osio ke Paradise. Emi ama onyụn ada mmọ ibuot ke akpatre. Ikokụreke ke oro, nnyịn n̄ko ke itiene ibọ ufen ke ntak idiọk ubiere Adam.

5. Ntak emi ikpenemde esịt ke Jehovah ayak nnyịn ibiere n̄kpọ ke idem nnyịn?

⁵ Ndusụk owo ẹkere ke uwem ekpenem etieti edieke ẹkpebierede-biere kpukpru n̄kpọ ẹnọ mmimọ. Afo ekere didie? Jehovah ikobotke nnyịn nte masịn, sia masịn isikereke n̄kpọ, isinyụn̄ ibiereke n̄kpọ. Bible ekpep nnyịn nte ikpebierede n̄kpọ ọfọn. Jehovah ndiyom nnyịn ibiere n̄kpọ ke idem nnyịn akam ọfọn ye nnyịn. Se n̄kpọ ifan̄ emi anamde idọhọ ntre mi.

6, 7. Nso ke nditọ Israel ẹkenyene ndimek, ndien ntak emi ọkọsọn̄de mmọ ndimek se ifọnde? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁶ Ke nditọ Israel ẹma ẹkesịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, ama enyene ata akpan n̄kpọ emi akanade mmọ ẹbiere. Akana mmọ ẹbiere m̀mê idikpono Jehovah m̀mê idikpono abasi mme idụt. (Kot Joshua 24:15.) Emekeme ndikere ke isọn̄ke ndibiere n̄kpọ enye emi. Edi emi ekedi n̄kpọ n̄kpa ye uwem. Ke eyo mme Ebiereikpe, nditọ Israel ikesibiereke n̄kpọ ọfọn. Mmọ ẹma ẹsikpọn̄ Jehovah ẹketuak ibuot ẹnọ nsunsu abasi. (Judg. 2:​3, 11-23) Ke eyo Elijah n̄ko, nditọ Israel ẹma ẹnyene n̄kpọ emi akanade mmọ ẹbiere. Prọfet Elijah ama ọdọhọ mmọ ẹmek m̀mê mmọ ẹdituak ibuot inọ Jehovah, m̀mê ẹdituak ẹnọ Baal. (1 Ndi. 18:21) Elijah ikamaha nte mmọ ẹsọkde ukot edem iba. Emekeme ndikere ke ikpanaha ọsọn̄ owo ndomokiet ndimek ndikpono Jehovah, sia idụhe se ifọnde nte ndinam n̄kpọ Abasi. Emekeme ndikere n̄ko ke ikpanaha ọdiọn̄ọ-idem-owo ndomokiet ọkpọn̄ Jehovah okokpono Baal. Edi n̄kpọ emi ama ọsọn̄ nditọ Israel, sia Bible ọdọhọ ke mmọ ‘ẹkesọk ukot edem iba.’ Elijah ama ọdọhọ mmọ ke akpakam ọfọn mmọ ẹmek ndikpono ata Abasi.

⁷ Afo ekere ke nso ikanam ọsọn̄ nditọ Israel ndimek ndikpono Jehovah? Akpa, mmọ ikọbuọtke idem ye Jehovah ikonyụn̄ ikopke uyo esie. Mmọ ikenen̄ekede ifiọk Jehovah. Edieke mmọ ẹkpekenen̄erede ẹfiọk Jehovah, oro akpakan̄wam mmọ ẹbiere se ifọnde. (Ps. 25:12) Ọyọhọ iba, mmọ ẹkeyom ndinam se mbon en̄wen ẹnamde, mîdịghe ẹkeyak mbon en̄wen ẹbiere n̄kpọ ẹnọ mmọ. Mme okpono ndem emi ẹkedụn̄de ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, ẹma ẹnam nditọ Israel ẹtiene mmọ ẹnam se mmọ ẹkenamde. Jehovah ama ọdọdọhọ ke edieke mmọ mîkpemeke idem, ke emi eyetịbe.​—Ex. 23:2.

8. Nso ke mbụk nditọ Israel ekpep nnyịn aban̄a ndibiere n̄kpọ?

⁸ Uwụtn̄kpọ nditọ Israel emi ekpep nnyịn ediwak n̄kpọ. Se ikpepde edi ke nnyịn inyene ndibiere n̄kpọ nnọ idem nnyịn, ndien ke Ikọ Abasi edin̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ ọfọn. Galatia 6:5 ọdọhọ ete: “Owo kiet kiet oyobiom mbiomo idemesie.” Ikpanaha iyak mbon en̄wen ẹbiere n̄kpọ ẹnọ nnyịn. Utu ke oro, ana idụn̄ọde ifiọk se Abasi amade inyụn̄ inam oro.

9. Ntak emi mîfọnke iyak mbon en̄wen ẹbiere n̄kpọ ẹnọ nnyịn?

⁹ Didie ke ikeme ndiyak mbon en̄wen ẹbiere n̄kpọ ẹnọ nnyịn? Edieke iyakde ubọkn̄ka nnyịn ẹnam nnyịn ibiere ndinam n̄kpọ emi nnyịn mîkpamaha ndinam, ọwọrọ imayak mmọ ẹbiere n̄kpọ ẹnọ nnyịn. (N̄ke 1:​10, 15) Edi inamke n̄kpọ m̀mê mme owo ẹdomo didie ndinyịk nnyịn inam se mîfọnke, nnyịn ke idem nnyịn inyene ndibiere m̀mê idinam se ikpepde ke Bible, m̀mê idinam se mme owo ẹmade. Edieke isimade ndiyak mme owo ẹbiere n̄kpọ ẹnọ nnyịn, ọwọrọ nnyịn imebiere ‘nditiene mmọ.’ Emi osụk edi ndibiere n̄kpọ, edi utọ n̄kpọ emi ekeme ndisịn owo ke fehesan̄.

10. Nso ke apostle Paul akanam nditọete ke esop Galatia ẹfiọk?

¹⁰ Apostle Paul ama anam nditọete ke esop Galatia ẹfiọk ke ifọnke ndiyak mbon en̄wen ẹbiere n̄kpọ ẹnọ mmọ. (Kot Galatia 4:17.) Ndusụk nditọete ke esop Galatia ẹkeyom ndibiere n̄kpọ nnọ nditọete eken man ẹdian̄ade mmọ ẹkpọn̄ mme apostle. Ntak-a? Mmọ ẹkeyom ndidi mme ọwọrọiso owo ke esop. Edi mmọ ẹma ẹnam n̄kpọ ẹbe adan̄a ke ini mmọ ẹkedomode ndibiere n̄kpọ nnọ nditọete, utu ke ndiyak nditọete emi ẹbiere n̄kpọ ke idemmọ.

11. Didie ke ikeme ndin̄wam mbon en̄wen ẹbiere n̄kpọ ke idemmọ?

¹¹ Paul ama ayak nditọete esie ẹda ifụre oro mmọ ẹnyenede ẹbiere n̄kpọ; emi ekedi ata eti uwụtn̄kpọ. (Kot 2 Corinth 1:24.) Se mbiowo ẹkpenyụn̄ ẹnamde mfịn edi oro ke n̄kpọ ekededi emi anade enyene-idem ebiere. Mmọ ẹsiwụt nditọete mme itie N̄wed Abasi oro ẹkemede  ndin̄wam mmọ ẹbiere n̄kpọ. Edi, mmọ isibiereke n̄kpọ inọ nditọete mmọ, utu ke oro, mmọ ẹsiyak enyene-idem ebiere n̄kpọ ke idemesie. Ọfọn mmọ ẹnam ntem, sia enyene-idem ediyọ se ededi emi ubiere esie adade edi. Se emi ekpepde nnyịn edi: Nnyịn imekeme ndin̄wam nditọete nnyịn ẹfiọk nte ẹkpebierede n̄kpọ inyụn̄ iwụt mmọ mme itie N̄wed Abasi oro ẹdin̄wamde mmọ. Edi ana iti, ke mmọ ẹnyene ndibiere n̄kpọ nnọ idemmọ. Edieke mmọ ẹbierede n̄kpọ ọfọn, ọyọfọn ye mmọ. Emi owụt ke nnyịn ikpedehedei ikere ke imenyene unen ndibiere n̄kpọ nnọ nditọete nnyịn.

12, 13. Ntak emi mîfọnke itiene esịt nnyịn ke ini esịt ayatde nnyịn m̀mê ke ini idem ememde nnyịn?

¹² Mbon ererimbot ẹsima ndidọhọ: ‘Nam se esịt fo ọdọhọde.’ Ndinam se esịt nnyịn ọdọhọde ekeme ndisịn nnyịn ke mfịna. Bible idọhọke inam ntre. Bible akam odụri nnyịn utọn̄ ete ikûtiene esịt nnyịn ke ini iyomde ndibiere n̄kpọ. (N̄ke 28:26) Ediwak mbụk Bible ẹwụt se isitịbede ke ini owo etienede esịt esie. Ntak emi mîfọnke itiene esịt nnyịn edi ke “esịt abian̄a akan n̄kpọ efen ekededi onyụn̄ anam n̄kpọ ke mbrenyịn.” (Jer. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Ndi. 11:9) Ntem, nso ikeme nditịbe nnọ nnyịn ke ini itienede esịt nnyịn?

¹³ Se inemede emi iwọrọke ke esịt nnyịn inyeneke ufọn, koro Bible ọdọhọ ke inyene ndima Jehovah ke ofụri esịt nnyịn, nnyụn̄ mma mbọhọidụn̄ nnyịn nte idem nnyịn. (Matt. 22:​37-39) Edi, mme itie N̄wed Abasi oro isiakde ke ọyọhọ ikpehe 12 ẹwụt n̄ko ke ikpanaha inam se ededi emi esịt nnyịn ọdọhọde. Ke uwụtn̄kpọ, ekere ke nso iditịbe edieke ibierede n̄kpọ ke ini esịt ayatde nnyịn? Anaedi ọmọfiọk ibọrọ mbụme emi edieke edide ama ebiere n̄kpọ ke ini esịt akayatde fi. (N̄ke 14:17; 29:22) Mîdịghe, ndi emekere ke iyekeme ndibiere n̄kpọ ọfọn ke ini idem ememde nnyịn? (Num. 32:​6-12; N̄ke 24:10) Ikpanaha ifre ke Ikọ Abasi ọdọhọ ke ọfọn ‘idụk ufụn inọ ibet Abasi,’ oro edi, ọfọn isiyak Ikọ Abasi ada nnyịn usụn̄ ke se ededi oro iyomde ndibiere. (Rome 7:25) Ntem, ikpanaha itiene esịt nnyịn, m̀mê inam se ededi emi esịt nnyịn ọdọhọde ke ini iyomde ndibiere akpan n̄kpọ.

14. Isan̄a didie ifiọk ke idiọkke ndikpụhọde n̄kpọ emi ima ikebebiere?

¹⁴ Ọfọn ifiọk ndibiere n̄kpọ ọfọn. Edi emi iwọrọke ke nnyịn ikpokpụhọkede se ima ikebebiere. Ndusụk ini, n̄kpọ ekeme nditịbe emi ediyomde ifiak ikere se ikebierede mîdịghe ikpụhọde se ima ikebebiere. Ke uwụtn̄kpọ, se nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye mbon Nineveh ke eyo Jonah. Bible ọdọhọ ete: “Ndien ata Abasi okụt se mmọ ẹnamde, nte ke mmọ ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ idiọk usụn̄ mmọ; ntre ata Abasi okpụhọ ekikere ke nsobo oro enye ọkọdọhọde ete ke iyosobo mmọ; inyụn̄ isoboke mmọ aba.” (Jonah 3:10) Ke ini Jehovah okokụtde ke mbon Nineveh ẹkabade esịt, enye ama okpụhọ ekikere ete ke imọ idisoboke mmọ aba. Se Jehovah akanamde emi owụt ke enye osụhọde idem, esitua owo mbọm, esinyụn̄ enyịme ndikpụhọde se enye ama ekebiere edieke oyomde enye anam oro. Ke adianade do, Jehovah itiehe nte owo; enye esikekere n̄kpọ mbemiso ebiere idem ke ini esịt ayatde enye.

15. Nso ikeme ndinam nnyịn ikpụhọde se ima ikebebiere ndinam?

¹⁵ Enyene mme ini emi edifọnde ifiak  idụn̄ọde n̄kpọ emi ima ikebebiere. Emi esiwak nditịbe ke ini n̄kpọ okpụhọrede. Ndusụk ini, Jehovah ama esikpụhọ ekikere ke ini n̄kpọ okpụhọrede. (1 Ndi. 21:​20, 21, 27-29; 2 Ndi. 20:​1-5) Imekeme n̄ko ndikpụhọde se ikebierede ndinam ke ini idide idifiọk mme n̄kpọ en̄wen emi akpanamde ikpụhọde se ima ikebebiere ndinam. Ẹma ẹsu nsu ẹdori Mephibosheth eyeyen Saul, ẹnọ Edidem David. Edi, ke ini David ekedide edifiọk ke ẹkesu nsu ẹnọ imọ, enye ama afiak okpụhọde se enye ekebierede. (2 Sam. 16:​3, 4; 19:​24-29) Ndusụk ini, ọkpọfọn inam ntem n̄ko.

16. (a) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ ọfọn? (b) Nso ikeme ndinam ifiak idụn̄ọde se ima ikebebiere, ndien didie ke ikeme ndinam oro?

¹⁶ Ikọ Abasi odụri nnyịn utọn̄ ete ikûsubiere akpan n̄kpọ itọk itọk. (N̄ke 21:5) Edieke idade ini inen̄ede itie ikere se iyomde ndibiere, iyekeme ndibiere n̄kpọ ọfọn. (1 Thess. 5:21) Akpana mme ibuotufọk ẹsidụn̄ọde Ikọ Abasi ye mme n̄wed esop Abasi, ẹnyụn̄ ẹkop ekikere iban ye nditọ mmọ, mbemiso ẹbierede n̄kpọ. Kûfre ke Abasi ama ọdọhọ Abraham ete okop uyo an̄wan esie. (Gen. 21:​9-12) Akpana mbiowo n̄ko ẹsidụn̄ọde Ikọ Abasi ye mme n̄wed esop Abasi mbemiso ẹbierede n̄kpọ. Edieke mbiowo ẹsụhọrede idem, bụt idinamke mmọ ndikpụhọde se mmọ ẹma ẹkebebiere, ke ini mmọ ẹdide ẹdifiọk obufa n̄kpọ oro owụtde ke oyom mmọ ẹnam oro. Akpana mbiowo ẹsinyịme ndikpụhọde ekikere mmọ ye se mmọ ẹma ẹkebebiere ke ini oyomde mmọ ẹnam emi. Se kpukpru nnyịn ikponyụn̄ inamde edi emi. Emi ayanam emem odu ke esop, nditọete ẹyenyụn̄ ẹdiana kiet.​—Utom 6:​1-4.

17. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn inam se ikebierede?

¹⁷ Ndusụk n̄kpọ oro isibierede ẹsikpon ẹkan ndusụk. Ke ini iyomde ndibiere akpan n̄kpọ, ọfọn ida ini inen̄ede itie ikere inyụn̄ ibọn̄ akam iban̄a n̄kpọ emi. Nditọete nnyịn ẹsinyene akpan n̄kpọ ndibiere, utọ nte, m̀mê akpana idọ ndọ m̀mê anie ke ikponyụn̄ idọ. Akpan n̄kpọ en̄wen emi asan̄ade ye ediwak edidiọn̄, oro ndusụk nditọete nnyịn ẹsinyenede ndibiere edi m̀mê akpana idụk utom uyọhọ ini, ye m̀mê ini ewe ke ikpọtọn̄ọ? Ke ini iyomde ndibiere mme utọ akpan n̄kpọ emi, ọfọn inen̄ede inịm ke Jehovah ekeme ndinọ nnyịn ọniọn̄ nnyụn̄ nda nnyịn usụn̄. (N̄ke 1:5) Ntem, ọfọn idụn̄ọde Bible inyụn̄ ibọn̄ akam inọ Jehovah man ikeme ndibiere n̄kpọ ọfọn. Ọfọn iti ke Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn inyene mme edu oro edin̄wamde nnyịn ibiere n̄kpọ oro ekemde ye uduak esie. Ke ini iyomde ndibiere akpan n̄kpọ, ọfọn isibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi se mbierede ndinam emi owụt ke mmama Jehovah? Ndi emi ayanam emem ye inemesịt odu ke ubon mi? Ndi emi oyowụt ke mmenyene ime nnyụn̄ mfọn ido?’

18. Ntak emi Jehovah oyomde nnyịn ibiere n̄kpọ ke idem nnyịn?

¹⁸ Jehovah isinyịkke nnyịn ima imọ inyụn̄ inam n̄kpọ imọ. Nnyịn inyene ndibiere n̄kpọ emi. Enye oyom nnyịn ida ifụre oro imọ inọde nnyịn ‘imek ke idem nnyịn’ ndinam n̄kpọ esie. (Josh. 24:15; Eccl. 5:4) Edi edieke ikebierede n̄kpọ oro ekemde ye uduak esie, enye oyom nnyịn inam se ikebierede oro. Edieke iyakde Jehovah ada nnyịn usụn̄ inyụn̄ inamde se Ikọ esie ọdọhọde, emi ayan̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ ọfọn. Emi oyonyụn̄ owụt ke imọsọn̄ọ ida ke kpukpru usụn̄ nnyịn.​—Jas. 1:​5-8; 4:8.