1-2. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a ndusụk ndidem Israel?

 KE BIBLE, enyịn̄ ndidem emi ẹkekarade Israel ẹbe 40. a Bible etịn̄ se ndusụk mmọ ẹkenamde, idịpke inua. Nti ndidem ẹma ẹkam ẹnam ndiọi n̄kpọ ifan̄. Kop eke David emi ekedide eti edidem mi. Jehovah ọkọdọhọ ete: “David asan̄autom mi . . . [akasan̄a] ye ami ke ofụri esịt ke ndinam sụk se inende mi ke enyịn.” (1 Ndi. 14:8) Edi kpa David oro ekesịn efịbe ye n̄wan owo, ọwọn̄ọde okodiomi nte ẹdiwotde ebe mma oro ke ekọn̄.​—2 Sam. 11:4, 14, 15.

² Edi ediwak ndidem emi mîkọsọn̄ọke ida ye Abasi ẹma ẹnam nti n̄kpọ ifan̄. Kop eke Rehoboam. Ke enyịn Jehovah, Rehoboam ama “anam se idiọkde.” (2 Chron. 12:14) Edi ini Abasi ọkọdọhọde yak obio ubọn̄ esien Israel duop ẹbahade ẹda, Rehoboam ikafan̄ake. Ufọn en̄wen emi enye akanamde ọnọ ikọt esie ekedi enye ndinam mme obio ke idụt mmọ ẹsọn̄ idem, mbak mme asua.​—1 Ndi. 12:21-24; 2 Chron. 11:5-12.

3. Ewe akpan mbụme ke ana ẹbọrọ? Idineme nso ke ibuotikọ emi?

³ Se akpan mbụme emi anade ẹbọrọ mi: Ekpedi ndidem Israel ẹkedi ẹnam eti, ẹnam idiọk, nso ke Jehovah akada ebiere m̀mê edidem ọsọn̄ọ ada ye imọ? Ibọrọ mbụme oro ayan̄wam nnyịn idiọn̄ọ se Jehovah oyomde oto nnyịn. Imọn̄ ineme n̄kpọ ita emi Jehovah ekesidade ebiere m̀mê ndidem Israel ẹsọn̄ọ ẹda ye imọ. Mmọ ẹdi: m̀mê mmọ ẹma ẹma Jehovah ke ofụri esịt, m̀mê  mmọ ẹma ẹkabade esịt, m̀mê mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹka iso ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah nte enye oyomde.

MMỌ ẸMA ẸMA JEHOVAH KE OFỤRI ESỊT

4. Tịn̄ n̄kpọ kiet emi ndidem emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye Abasi ẹkedade ẹkpụhọde ye mbon emi mîkọsọn̄ọke ida ye enye.

⁴ Ndidem emi ẹkenamde se inemde Jehovah ẹketuak ibuot ẹnọ enye ke ofụri esịt. b Jehoshaphat emi ekedide eti edidem ama “[oyom] Jehovah ke ofụri esịt esie.” (2 Chron. 22:9) Bible etịn̄ ntem aban̄a Josiah: “Edidem ndomokiet emi ebietde enye ikebemke enye iso idu, emi akafiakde etiene Jehovah ke ofụri esịt esie.” (2 Ndi. 23:25) Nso ke ẹtịn̄ ẹban̄a Solomon emi akanamde ndiọi n̄kpọ ke eyo usọn̄? Bible ọdọhọ ke enye “[ikasan̄ake] aba ke ofụri esịt” ye Jehovah. (1 Ndi. 11:4) Edidem en̄wen emi mîkọsọn̄ọke ida ye Jehovah ekedi Abijam. Bible ọdọhọ ke enye “[ikasan̄ake] aba ke ofụri esịt ye Jehovah.”​—1 Ndi. 15:3.

5. Tịn̄ se owo ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah ke ofụri esịt ọwọrọde.

⁵ Owo ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah ke ofụri esịt ọwọrọ nso ndien? Owo emi anamde n̄kpọ ọnọ Jehovah ke ofụri esịt isidọhọke ‘yak n̄ka mbono esop do-o, yak n̄ka ukwọrọikọ do-o.’ Utu ke oro, enye anam n̄kpọ ọnọ Abasi ke ata ima ye ata ukpono. Ndien enye isioho urua ke ima ye ukpono oro ke ofụri eyouwem esie.

6. Nso idin̄wam nnyịn ika iso ima Jehovah ke ofụri esịt? (Mme N̄ke 4:23; Matthew 5:29, 30)

⁶ Nso idin̄wam nnyịn ikpebe ndidem emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye Jehovah inyụn̄ ika iso ima Jehovah ke ofụri esịt? Edi nnyịn ndikọhọde mme n̄kpọ emi ẹkemede ndibiat nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, fim, ikwọ, m̀mê n̄wed emi mîfọnke ekeme ndinam ikûma Jehovah ke ofụri esịt aba. Ndiọi nsan̄a ye ndida okụk ke akpan n̄kpọ n̄kan ke uwem ẹkeme ndinam nnyịn ukem oro. Ikpokụt ke enyene se inamde itọn̄ọ ndisio urua ke ima emi imade Jehovah, ẹyak isọsọp isio n̄kpọ oro unyọn̄.​—Kot Mme N̄ke 4:23; Matthew 5:29, 30.

7. Ntak emi enen̄erede ọfọn ikọhọde mme n̄kpọ emi ẹkemede ndibiat nnyịn?

⁷ Ana ikụt ete ke nnyịn iyakke n̄kpọ ndomokiet anam ikûma Jehovah ke ofụri esịt. Nnyịn mîkpemeke, imekeme ndibian̄a idem n̄kere ke ima inen̄ede isịn idem inam n̄kpọ Abasi ke ndiọi n̄kpọ idinyeneke odudu ke idem nnyịn. Yak inọ uwụtn̄kpọ. Yak idọhọ ke ọmọkpọri isọn̄, eduep ntọn̄, onyụn̄ ọkwọhọde isọn̄ enye asana. Nso ufọn ke edinam idemfo edieke ebererede window ye usụn̄ obon, ntọn̄ ẹfiak ẹdọn̄ọ ufọk? Nso ke in̄wana nditịn̄? Imen oro idomo ye nnyịn ndikpere Jehovah. Ọfọn inam nti n̄kpọ emi ẹnamde ikpere Jehovah, edi ikụreke ke oro. Ukem nte nnyịn mîdiberekede usụn̄ ye window inịm yak ntọn̄ ẹfiak ẹdiyọhọ ufọk, ana ikụt ite ke nnyịn iyakke n̄kpọ ekededi ke ererimbot emi anam ikûma Jehovah ke ofụri esịt aba.​—Eph. 2:2.

MMỌ ẸMA ẸKABADE ESỊT ẸKPỌN̄ NDIỌI N̄KPỌ MMỌ

8-9. Edidem David ye Edidem Hezekiah ẹkenam n̄kpọ didie ini ẹkesuade ẹnọ mmọ ke idiọkn̄kpọ mmọ? (Se ndise Enyọn̄-Ukpeme emi.)

⁸ Se ima iketetịn̄ owụt ke idiọkn̄kpọ Edidem David ama okpon. Edi ini prọfet Nathan anamde enye okụt nte n̄kpọ oro abiakde Jehovah, David ama osụhọde idem akabade esịt. (2 Sam. 12:13) Se enye eketịn̄de ke Psalm 51 owụt ke enye ama enen̄ede akabade esịt. David ama atua n̄kpọfiọk, edi ikedịghe n̄kpọ enyịn owo man abian̄a Nathan m̀mê man owo idinọ enye ufen.​—Ps. 51:3, 4, 17, ikọ enyọn̄ ibuotn̄wed.

 ⁹ Edidem Hezekiah n̄ko ama anam idiọkn̄kpọ adian Jehovah. Bible ọdọhọ ete: “Enye [ama] akabade eseri iseri ke esịt esie tutu Abasi ayat esịt ye enye onyụn̄ ayat esịt ye Judah ye Jerusalem.” (2 Chron. 32:25) Nso ikanam Hezekiah atan̄ idem? Ekeme ndidi nte enye okoforode, nte enye akakande mbon Assyria, m̀mê utịben̄kpọ emi Abasi akanamde ọkọk enye udọn̄ọ akanam. Ekeme ndidi ntan̄idem akanam enye owụt mbon Babylon inyene esie, ndien prọfet Isaiah asua ọnọ enye. (2 Ndi. 20:12-18) Edi Hezekiah ama osụhọde idem akabade esịt ukem nte David. (2 Chron. 32:26) Oro akanam Jehovah ada enye nte edidem emi ọsọn̄ọde ada ye imọ, emi akakade iso “anam se inende.”​—2 Ndi. 18:3.

10. Edidem Amaziah akanam n̄kpọ didie ini ẹkenen̄erede enye?

¹⁰ Edidem Amaziah emi akakarade Judah ikebietke David ye Hezekiah. Enye ama anam se inende, “edi . . . ikanamke ke ofụri esịt.” (2 Chron. 25:2) Nso ke enye mîkanamke ọfọn? Ke Jehovah ama akan̄wam enye akan mbon Edom, Amaziah ama obon edọn̄ ọnọ mme abasi Edom. c Ini prọfet Jehovah ekedidọhọde enye ke se enye akanamde ifọnke, edidem oro ama esịn ndida se prọfet oro eketịn̄de onyụn̄ ọdọhọ enye osion̄o idem ọkpọn̄ n̄kpọ oro.​—2 Chron. 25:14-16.

11. Udiana Corinth 7:9, 11 owụt ke ikpanam nso man Abasi efen ọnọ nnyịn? (Se mme ndise n̄ko.)

¹¹ Nso ke ikpep ito mme uwụtn̄kpọ emi? Se ikpepde edi ke ana ikabade esịt ikpọn̄ mme idiọkn̄kpọ nnyịn, inyụn̄ inam kpukpru se ikekeme ndikụt ete ke nnyịn ifiakke ikanam mmọ. Ikpanam didie edieke mbiowo esop nnyịn ẹnọde nnyịn item, idem ke n̄kpọ emi etiede nte inen̄ekede inyene se edide? Ẹyak ikûkere ke Jehovah imaha nnyịn aba m̀mê ke mbiowo ẹsasua nnyịn. Idem nti ndidem Israel ikokponke ibe se ẹnọde item ẹnyụn̄ ẹsuade ẹnọ. (Heb. 12:6) Ẹma ẹnen̄ede nnyịn, ẹyak (1) isụhọde idem inyịme, (2) ikpụhọde se anade nte ikpụhọde, inyụn̄ (3) ika iso inam n̄kpọ inọ Jehovah ke ofụri esịt. Ima ikabade esịt ke mme idiọkn̄kpọ nnyịn, Jehovah eyefen nnyịn.​—Kot 2 Corinth 7:9, 11.

MMỌ ẸMA ẸKA ISO ẸTUAK IBUOT ẸNỌ JEHOVAH NTE ENYE OYOMDE

12. Nso ke ndidem emi mîkọsọn̄ọke ida ye Abasi ẹkenen̄ede ẹda ẹkpụhọde ye mbon emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye?

¹² Ndidem emi ẹkekade iso ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah nte enye oyomde ke enye akada nte mbon emi ẹsọn̄ọde ẹda ye imọ. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹn̄wam ikọt mmọ ẹnam ukem oro. Oro iwọrọke ke mmọ ikesinamke ndudue-o. Ima ineneme enye oro. Edi mmọ ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah kpọt ẹnyụn̄ ẹtịme etieti ndikụt ete ke mmimọ imọkpọri mme abasi ubọk owo ke kpukpru itụn̄ ye inụk ke ebiet emi mmọ ẹkekarade. d

13. Nso ikanam Jehovah ọdọhọ ke Edidem Ahab ikọsọn̄ọke ida ye imọ?

¹³ Nso ke ikeme nditịn̄ mban̄a ndidem emi Jehovah ọkọdọhọde ke mmọ ikọsọn̄ọke ida ye imọ? Idịghe kpukpru se mmọ ẹkenamde ẹkediọk. Idem Edidem Ahab emi ekedide ibak ama osụhọde idem ekpri onyụn̄ atua n̄kpọfiọk ekpri ke se enye eketịpde esịn ke n̄kpa Naboth. (1 Ndi. 21:27-29) Enye n̄ko ama ọbọp mme obio onyụn̄ akan mme asua Israel ediwak ini. (1 Ndi. 20:21, 29; 22:39) Edi Ahab ekenen̄ede ọwọrọ etop ke ndinam mme owo ẹtuak  ibuot ẹnọ nsunsu abasi, ndien n̄wan esie okonụk enye esịn ke etịme oro. Amaedi idiọkn̄kpọ enye oro, Ahab ikakabakede esịt tutu enye akpa.​—1 Ndi. 21:25, 26.

14. (a) Ntak emi Jehovah akadade Edidem Rehoboam nte owo emi mîkọsọn̄ọke ida ye imọ? (b) Nso ke ndidem emi mîkọsọn̄ọke ida ye Jehovah ẹkesiwak ndinam?

¹⁴ Rehoboam edi edidem en̄wen emi mîkọsọn̄ọke ida ye Jehovah. Kop mbụk esie mi. Ima itetịn̄ nti n̄kpọ emi enye akanamde ke ini ukara esie. Edi ke ukara oro ama ọkọsọn̄ọ esịne enye ke ubọk, enye ama ọkpọn̄ Ibet Jehovah adaha ebịne mme abasi ubọkowo. (2 Chron. 12:1) Aka ko ekedidi, mfịn enye ete ikpatuak ibuot inọ Jehovah, n̄kpọn̄ enye ete ikpobon edọn̄ inọ mme abasi ubọkowo. (1 Ndi. 14:21-24) Idịghe Rehoboam ye Ahab kpọt ẹketre ndituak ibuot nnọ Jehovah. Se idude edi ke n̄wakn̄kan ndidem ke Israel emi mîkọsọn̄ọke ida ye Jehovah ẹma ẹsituak ibuot ẹnọ mme abasi ubọkowo, ẹnyụn̄ ẹdụri ikọt mmọ ẹsịn ke idiọk afan̄ oro. Imenen̄ede ikụt ke akpan n̄kpọ kiet emi Jehovah akadade ebiere m̀mê edidem ọfọn m̀mê ọdiọk ekedi m̀mê enye atuak ibuot ọnọ imọ nte imọ iyomde.

15. Nso inam Jehovah ada owo ndituak ibuot nnọ enye nte enye oyomde ke akpan n̄kpọ ntre?

¹⁵ Nso ikanam Jehovah ada n̄kpọ utuakibuot emi ke akpan n̄kpọ ntre? Ntak kiet edi ke ekedi utom ndidem ndin̄wam ikọt Abasi ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi nte enye oyomde. N̄kpọ efen edi ke mmọ ndikatuak ibuot nnọ nsunsu abasi ama esinam mmọ ẹnam ikpọ idiọkn̄kpọ, onyụn̄ anam mmọ ẹfiomo ẹnyụn̄ ẹtụk mme owo. (Hos. 4:1, 2) Efen edi ke ndidem oro ye ikọt mmọ ẹkedi mbon emi ẹma ẹkeyak ẹnọ Jehovah. Oro anam Bible esimen mmọ ndikatuak ibuot nnọ nsunsu abasi okodomo ye ndisịn efịbe. (Jer. 3:8, 9) Owo emi esịnde efịbe anam idiọkn̄kpọ adian n̄wan m̀mê ebe esie,  ndien edi idiọkn̄kpọ emi edibiakde n̄wan m̀mê ebe esie idụk ọkpọ. Ukem oro n̄ko, owo emi ama akayak idem ọnọ Jehovah ama akatuak ibuot ọnọ nsunsu abasi, enye anam idiọkn̄kpọ adian Jehovah ndien oro ayabiak Jehovah tutu tutu. e​—Deut. 4:23, 24.

16. Ke enyịn Jehovah, nso idi akpan n̄kpọ emi edinen owo adade okpụhọde ye idiọkowo?

¹⁶ Nso ye nso ke ikeme ndikpep? Imekpep ke ana inen̄ede ibiere ke nnyịn idisan̄ake n̄kpọ ye nsunsu utuakibuot ke usụn̄ ndomokiet. Edi ana ika iso ituak ibuot inọ Jehovah nte enye oyomde, inyụn̄ ika iso isịn idem inam ntre. Prọfet Malachi ama etịn̄ nnennen nnennen se inamde eti owo okpụhọde ye idiọkowo ke enyịn Jehovah. Enye ekewet ete: “Mbufo ẹyetọn̄ọ ntak ẹkụt ukpụhọde ke ufọt edinen owo ye idiọkowo, ye ke ufọt owo emi anamde n̄kpọ Abasi ye owo emi mînamke n̄kpọ esie.” (Mal. 3:18) Ntre, inaha iyak n̄kpọ ekededi m̀mê edi nte nnyịn mîfọnke ima m̀mê mme ndudue nnyịn anam idem emem nnyịn tutu nnyịn itre ndinam n̄kpọ nnọ Abasi. Owo ekpetre ndinam n̄kpọ Jehovah, enye oro kan̄a kan̄a edi akwa idiọkn̄kpọ.

17. Ntak emi ikpekpemede-kpeme owo emi imekde ndidọ?

¹⁷ Ekpedi udọhọ n̄wan m̀mê ebe kan̄a, ke onyụn̄ ekere ndidọ, ndi omokụt nte ikọ Malachi emi aban̄ade ndinam n̄kpọ nnọ Abasi ekemede ndin̄wam fi ọdiọn̄ọ utọ owo emi ekpemekde ndidọ? Owo ekeme ndinyene nti edu, edi enye mîtuakke ibuot inọ ata Abasi, ndi enye edi edinen owo ke enyịn Jehovah? (2 Cor. 6:14) Ọkpọdọ enye, ndi enye ayan̄wam fi aka iso atuak ibuot ọnọ Jehovah onyụn̄ ekpere enye? Kop n̄kpọ mi ise: Ekeme ndidi iban Edidem Solomon emi ẹkesikponode mme  nsunsu abasi ẹma ẹnyene nti edu. Edi mmọ ikatuakke ibuot inọ Jehovah ndien sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, mmọ ẹma ẹsio Solomon esịt ẹkpọn̄ Jehovah, enye onyụn̄ ọtọn̄ọ ndituak ibuot nnọ nsunsu abasi.​—1 Ndi. 11:1, 4.

18. Nso ke akpana mme ete ye eka ẹkpep nditọ mmọ?

¹⁸ Mme ete ye eka, ẹmekeme ndida mbụk ndidem ke Bible nnam enen̄ede ọdọn̄ nditọ mbufo ndituak ibuot nnọ Jehovah. Ẹn̄wam mmọ ẹkụt ke ndidem emi ẹketuakde ibuot ẹnọ Jehovah ke enye akada nte nti owo; mbon emi mîkatuakke ibuot inọ enye, enye ada nte ndiọi owo. Ẹkpep mmọ ke mme n̄kpọ emi ẹn̄wamde mbufo ẹka iso ẹkpere Jehovah utọ nte ndikot Bible, ndidụk mbono esop, ndinyụn̄ n̄ka ukwọrọikọ ẹdi akpa n̄kpọ ke uwem mbufo. Ẹnyụn̄ ẹnam mmọ ẹkokụt oro ke uwem mbufo. (Matt. 6:33) Mîdịghe ntre, ke esịt nditọ mbufo ndidi Ntiense Jehovah editie mmọ nte owo aka “ufọkabasi ete ye eka,” okụre ke oro. Oro ekeme ndinam mmọ idaha ndituak ibuot nnọ Jehovah nte akpa n̄kpọ ke uwem, mîdịghe anam mmọ ẹkpọn̄ esop.

19. Ndi idotenyịn osụk odu ọnọ owo ekededi emi ama eketre ndituak ibuot nnọ Jehovah? (Se n̄ko ekebe emi, “ Emekeme Ndifiak Nnyọn̄ Mbịne Jehovah!”)

¹⁹ Ndi owo emi ama eketre ndituak ibuot nnọ Jehovah atak idahaoro? Itakke-o, sia enye ekeme ndikabade esịt afiak ọtọn̄ọ ndituak ibuot nnọ Jehovah. Se ikemede ndin̄wam enye anam oro edi ndisụhọde idem nnyụn̄ nyak mbiowo ẹn̄wam enye. (Jas. 5:14) Inyeneke se enye ediyakde atak enye emi edikponde ikan enye ndinam se idin̄wamde enye afiak edi ufan Jehovah!

20. Ikpekpebe ndidem emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye Jehovah, Jehovah edida nnyịn didie?

²⁰ Nso ye nso ke ikpep ito ndidem Israel? Imekeme ndibiet ndidem emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye Jehovah edieke ikade iso inam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt. Ẹyak ikpep n̄kpọ ito mme ndudue nnyịn, ikabade esịt, inyụn̄ inen̄ede se anade nte inen̄ede. Ẹyak ikûfre ke edi ata akpan n̄kpọ nnyịn ndika iso ntuak ibuot nnọ Jehovah Abasi emi edide enye ikpọn̄ edi ata Abasi. Edieke ọsọn̄ọde ada ye Jehovah, enye ayada fi nte owo emi anamde se inende ke enyịn esie.