1, 2. Ke otu kpukpru se ẹsiode ẹdi ke ererimbot emi, ewe inam owo n̄kpọ ikan? Anie okosio enye edi?

SE ẸSION̄ODE ẹdi, utọ nte bulb ikan̄, moto, ekebe ntụhube, ye ediwak n̄kpọ eken ẹnam uwem enem. Mme n̄kpọ eken oro ẹsion̄ode ẹdi, utọ nte sika, ikan̄, bọmb emi ẹsibụkde ke isọn̄, bọmb atọm, ye ediwak eken ẹkam ẹnanam owo n̄kpọ. Edi enyene n̄kpọ emi ẹkesiode ẹdi mbemiso ẹdisio kpukpru se isiakde emi. Enye oro anam owo n̄kpọ akan. Nso idi oro? Nsu ke edi! Nsu edi owo nditịn̄ n̄kpọ emi enye ọfiọkde ke idịghe akpanikọ man abian̄a owo en̄wen. Anie okosio nsu edi? Jesus ọkọdọhọ ke ‘Devil edi ete nsu.’ (Kot John 8:44.) Ini ewe ke enye okosu akpa nsu?

² Ekedi ke ata ediwak isua ko ke In̄wan̄ Eden. Uwem ama enem Adam ye Eve emi ẹkedide akpa ete ye eka nnyịn ke Paradise emi Abasi okobotde mmọ esịn. Edi, Devil ama ada mfịna edi. Enye ama ọfiọk ke Abasi ọkọdọhọ Adam ye Eve ẹkûdia mfri “eto ifiọk eti ye idiọk” mbak mmọ idikpan̄a. Kpa ye oro, Satan ama ada urụkikọt ọdọhọ Eve ete: “Mbufo idikpaha.” Akpa nsu ekedi oro! Enye ama afiak ọdọhọ ete: “Abasi ọmọfiọk ete ke usen eke mbufo ẹdidiade, enyịn mbufo ayatara, mbufo ẹyenyụn̄ ẹtie nte Abasi, ẹfiọk eti ye idiọk.”​—Gen. 2:​15-17; 3:​1-5.

3. Nso inam nsu emi Satan okosude ke In̄wan̄ Eden edi ata ibak, nso ke nsu oro aman?

 ³ Nsu Satan oro ekedi ata ibak sia enye ama enen̄ede ọfiọk ke Eve okpokop uyo imọ adia mfri oro, ke enye ayakpa. Eve ye Adam ẹma ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah, ntre mmọ ẹma ẹkpan̄a ke akpatre. (Gen. 3:6; 5:5) Se idiọkde ikan oro edi ke idiọkn̄kpọ mmọ anam “n̄kpa atara esịm kpukpru owo.” Bible ọdọhọ ke “n̄kpa amakara nte edidem . . . , idem akarade mbon oro mîkanamke idiọkn̄kpọ emi ebietde eke Adam.” (Rome 5:​12, 14) Utu ke ndifọn mma nnyụn̄ ndu uwem ke nsinsi nte Abasi akaduakde, idahaemi owo edidu uwem ‘isua 70, ndien ata nsọn̄idem okpodu, isua 80.’ Kpa ye oro, “mmọ ẹyọhọ ye afanikọn̄ ye ọkpọsọn̄ ubiak.” (Ps. 90:10) Ọdiọk etieti! Nsu Satan esịn kpukpru oro.

4. (a) Mme mbụme ewe ke ana ibọrọ? (b) Psalm 15:​1, 2 ọdọhọ ke mmanie kpọt ẹkeme ndidi ufan Jehovah?

⁴ Jesus ama etịn̄ se ikanamde Devil osu utọ nsu oro. Jesus ọkọdọhọ ke John 8:44 ete: “Enye ikonyụn̄ isọn̄ọke ida ke akpanikọ, koro akpanikọ mîdụhe enye ke esịt.” Akpanikọ isụk idụhe Satan ke esịt sia enye ke aka iso ndida nsu esie ‘ntụn kpukpru mme andidụn̄ isọn̄ usụn̄.’ (Edi. 12:9) Nnyịn iyomke Devil otụn nnyịn usụn̄ man nnyịn idikpọn̄ Jehovah nte Adam ye Eve ẹkekpọn̄de. Ntre, ẹyak ineme mbụme ita emi: Didie ke Satan esitụn mme owo usụn̄? Nso isinam mme owo ẹwak ndisu nsu? Nso ke ikpanam man iwụt ke idi mbon akpanikọ?​—Kot Psalm 15:​1, 2.

5. Didie ke Satan otụn mme owo usụn̄ mfịn?

⁵ Apostle Paul ama ọfiọk ke imekeme nditre ndiyak Satan abian̄a nnyịn, sia ‘nnyịn inanake ifiọk iban̄a mme n̄kukan esie.’ (2 Cor. 2:11) Imọfiọk ke ofụri ererimbot esịne Devil ke ubọk. Emi esịne nsunsu ido ukpono, ndiọi mbon ukara, ye mme ọdiọkitọn̄ mbon ikpọ mbubehe. (1 John 5:19) Ntre ikpaha nnyịn idem nte Satan ye mme demon esie ẹnamde utọ mme owo emi ‘ẹsu nsu.’ (1 Tim. 4:​1, 2) Mbon ikpọ mbubehe ẹsisuan etop n̄kpọurua emi mmọ ẹfiọkde ke ifọnke, ẹnyụn̄ ẹsio nsio nsio usụn̄ ẹdi ndida mbian̄a mme owo mbọ okụk.

6, 7. (a) Nso inam nsu emi mme adaiso ido ukpono ẹsude enen̄ede ọdiọk? (b) Ewe nsu ke esikop mme adaiso ido ukpono ẹsude?

⁶ Nsu emi mme adaiso nsunsu ido ukpono ẹsude ọdiọk akan eke mbon ikpọ mbubehe ye eke mbon ukara. Edieke owo enịmde nsunsu ukpepn̄kpọ mmọ onyụn̄ anamde se Jehovah asuade, oro ekeme ndinam enye okûnyene nsinsi uwem. (Hos. 4:9) Jesus ama ọfiọk ke se mme adaiso ido ukpono eyo esie ẹnamde mme owo edi oro. Enye ama ọdọhọ mmọ iso ye iso ete: “Mbọm mbufo, mme scribe ye mme Pharisee, mbon mbubịk! koro mbufo ẹsan̄ade ẹkanade inyan̄ ye obot ndinam owo edi okpono Abasi ke ido mme Jew, ndien ke ini enye ama akakabade edi, mbufo ẹnam enye edi eyen Gehenna utịm ikaba akan nte mbufo ẹdide.” (Matt. 23:15) Jesus ama enen̄ede asua ọnọ mme adaiso ido ukpono oro. Mmọ ẹketo ‘Devil ete mmọ emi edide owotowo.’​—John 8:44.

⁷ Mme adaiso ido ukpono ẹwak etieti ke ererimbot emi, edide ẹkot mmọ pastọ, oku, rabbi, m̀mê enyịn̄ en̄wen ekededi. Mmọ ‘ẹbọbiọn̄ọ akpanikọ’ emi odude ke Bible ẹnyụn̄ ‘ẹkpụhọ akpanikọ Abasi ẹbọ nsu’ ukem nte mme adaiso ido ukpono eyo Jesus ẹkesinamde. (Rome 1:​18, 25) Mmọ ẹkpep ediwak nsu, utọ nte  ke ẹyetụhọde ndiọi owo ke ikan̄ hell, ke ukpọn̄ owo isikpaha, ke owo esifiak amana, ye ndisịme ukpepn̄kpọ emi ọdọhọde ke Abasi enyịme eren ọdọ eren, n̄wan onyụn̄ ọdọ n̄wan.

8. Ewe nsu ke idori enyịn ndikop mbon ukara ẹsude ke mîbịghike, edi nso ke ikpanam?

⁸ Mbon ukara ẹda nsu ẹtụn mme owo usụn̄ n̄ko. Kiet ke otu n̄kponn̄kan nsu emi mmọ ẹdisude edidi ndidọhọ ke mmimọ imanam “emem ye ifụre” odu ke ererimbot! Edi “adan̄aoro nsobo ayabuat mmọ.” Mmọ ẹdomo ndinam mme owo ẹkûkụt ke ererimbot emi abiara ama. Ẹyak ikûdedei unịm se mmọ ẹtịn̄de! ‘Imetịm ifiọk ke usen Jehovah edidi nte inọ ke okoneyo.’​—1 Thess. 5:​1-4.

9, 10. (a) Nso isinam mme owo ẹsu nsu, nso ke oro ada edi? (b) Nso ke nnyịn mîkpefreke iban̄a Jehovah?

⁹ Ke ini ẹkụtde ke mme owo ẹma obufa n̄kpọ emi ẹsiode ẹdi, mme andikosio n̄kpọ oro ẹsisio enen̄ede awak. Ntre ke edi ye nsu. Idịghe mme adaiso ido ukpono ye mbon ukara kpọt ẹsisu nsu. Ata ediwak owo ẹsu nsu idahaemi tutu. Ete kiet emi ekerede Y. Bhattacharjee ekewet ke n̄wed kiet ete ke nsu esesịne mme owo ke iyịp. Mme owo ẹsiwak ndisu nsu mbak owo idinam mmọ n̄kpọ, man ẹwụt ke imedi n̄kpọ, man ẹdịp idiọkn̄kpọ m̀mê ndudue mmọ, man ẹdia okụk, mîdịghe ẹn̄wam idemmọ. N̄wed oro ọkọdọhọ ke enyene mbon emi mîsisọn̄ke mmọ ndisu nsu, ke mmọ ẹsisu nsu ke ikpọ ye n̄kpri n̄kpọ ẹnọ isenowo, mbon itieutom mmọ, mme ufan mmọ, ye mbonubon mmọ.

¹⁰ Nso ke kpukpru nsu emi ada edi? Emi iyakke mme owo ẹnịm se owo etịn̄de aba, adian̄ade ufan, onyụn̄ asuan ndọ. Kere nte ekemede ndibiak owo ke ini ebe m̀mê n̄wan esie esịnde efịbe onyụn̄ osude nsu mbak enye idifiọk. Mîdịghe, kere nte ekpetiede edieke owo esidiọkde uwem ye n̄wan ye nditọ esie ke ufọk, edi ke iso owo enye anam nte imama mmọ ikpa. Ikpanaha ifre ke utọ mbon abian̄a oro ikemeke ndidịp Jehovah n̄kpọ ndomokiet sia “kpukpru n̄kpọ ẹna iferi ẹnyụn̄ ẹna in̄wan̄-in̄wan̄” ke enyịn esie.​—Heb. 4:13.

11. Nso ke mbụk Ananias ye Sapphira ekpep nnyịn? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹¹ Bible etịn̄ nte Satan akanamde Ananias ye Sapphira an̄wan esie emi ẹkedide mme Christian ẹnyene esịt ẹsu nsu ẹnọ Abasi. Mmọ ẹma ẹdiomi ndibian̄a mme apostle. Mmọ ẹma ẹnyam inyene mmọ ẹnyụn̄ ẹmen ubak okụk ẹsọk mme apostle. Mmọ ẹkeyom nditọete ẹda ke mmimọ imọfọn tutu, ke kpukpru okụk emi inyamde in̄wan̄ mmimọ ke imen idinọ oro. Edi Jehovah ama okụt se mmọ ẹkenamde, ama onyụn̄ ọnọ mmọ utịp.​—Utom 5:​1-10.

12. Nso ke Jehovah edinam mbon oro ẹkade iso ndisu nsu, ntak emi enye edinamde ntre?

¹² Jehovah ada didie mbon oro ẹsude nsu? Enye oyotop Satan ye kpukpru mbon oro ẹkade iso ndisu nsu ọdọn̄ ke “n̄kpọdiọhọ ikan̄.” (Edi. 20:10; 21:8; Ps. 5:6) Nso idinam enye anam ntre? Jehovah ada utọ mbon nsu oro ukem ukem nte “mme ebua,” oro edi, mbon oro ẹnamde se Jehovah adade ke mbubiam.​—Edi. 22:15.

13. Nso ke ifiọk iban̄a Jehovah, nso ke oro anam nnyịn inam?

¹³ Imọfiọk ke Jehovah “idịghe owo eke okposude nsu.” Enye “ikemeke ndisu nsu.” (Num. 23:19; Heb. 6:18) ‘Jehovah asasua edeme nsu.’ (N̄ke 6:​16, 17) Edieke iyomde enye ama nnyịn, ana isitịn̄  akpanikọ. Oro esinam ‘ikûsu nsu unọ kiet eken.’​—Col. 3:9.

14. (a) Didie ke ikpụhọde ye mbon nsunsu ido ukpono? (b) Nam se Jesus eketịn̄de ke Luke 6:45 an̄wan̄a.

¹⁴ Nso idi usụn̄ kiet emi ata mme Christian ẹkpụhọrede ye mbon nsunsu ido ukpono? Nnyịn ‘isitịn̄ akpanikọ.’ (Kot Zechariah 8:​16, 17.) Paul ọkọdọhọ ete: “Imowụt ke idi mme asan̄autom Abasi, . . . ke ikọ akpanikọ.” (2 Cor. 6:​4, 7) Jesus ọkọdọhọ ke “oto ke uyọhọ esịt inua etịn̄ ikọ.” (Luke 6:45) Ntre sia eti owo esitịn̄de akpanikọ ke isọn̄esịt esie, se ededi emi ediwọrọde enye ke inua edi akpanikọ. Enye eyetịn̄ akpanikọ ke n̄kpri ye ikpọ n̄kpọ ọnọ isenowo, mbon itieutom esie, mme ufan esie, ye mbonubon esie. Yak ineme ndusụk usụn̄ emi ikemede ndiwụt ke idi mbon akpanikọ.

15. (a) Ntak emi edide ndisịme ndidomo ndidu uwem esịt iba? (b) Nso ikeme ndin̄wam mme uyen ẹkûtiene ubọkn̄ka mmọ unam se mîfọnke? (Se ikọ idakisọn̄.)

¹⁵ Nso ke akpanam ekpedi edi uyen, ndien esidọn̄ fi ndinam se mme ubọkn̄ka fo ẹnamde? Kụt ete ke udụhe uwem esịt iba nte ndusụk uyen ẹsidude. Mmọ ẹsinam nte idi ata nti nditọ ini mmọ ẹdude ye mbonubon mmọ ye nditọete, edi ẹforo n̄kpọ en̄wen ini ẹdude ye mme uyen emi mîkponoke Jehovah ye ini ẹnemede nneme ke Intanet. Mmọ ẹkeme nditịn̄ se mîkpetịn̄ke, ẹsịne ọfọn̄ emi mîkpanaha owo Abasi esịne, ẹbre ndiọi ikwọ, ẹn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn ẹkaha mîdịghe ẹda n̄kpọsọn̄ ibọk, ẹdịbe ẹma owo, ẹnyụn̄ ẹnam se idiọkde ikan se ibatde emi. Mmọ inamke akpanikọ inọ Jehovah, mme ete ye eka mmọ, ye nditọete mmọ. (Ps. 26:​4, 5) Jehovah ọfiọk ini ‘ikponode enye ke n̄kpọkinua kpọt, edi esịt nnyịn ada nsannsan ye enye.’ (Mark 7:6) Akpakam ọfọn inam se Mme N̄ke 23:17 ọdọhọde ete: “Kûyak esịt fo efịbe mme anamidiọk ufụp, edi bak Jehovah kpukpru usen.” *

16. Ntak emi ọfọnde itịn̄ akpanikọ ke ini isịnde n̄wed iyom nditọn̄ọ utom uyọhọ ini?

¹⁶ Nso ke akpanam ke ini oyomde ndiwet n̄kpọ ke fọm nyom nditọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini m̀mê ndinam san̄asan̄a utom emi ẹnamde ofụri ini ẹnọ Abasi, utọ nte utom Bethel? Ke ini ọbọrọde  mme mbụme oro ẹbụpde ke fọm oro, ọfọn etịn̄ ofụri akpanikọ ke ini ọbọrọde m̀mê emenyene udọn̄ọ m̀mê unyeneke, utọ n̄kpọ emi afo esidade enem idem esịt, ye nte afo esidude uwem. (Heb. 13:18) Nso ke akpanam ekpedi ama anam idiọkn̄kpọ utịn̄ke unọ mbiowo? Tịn̄ nọ mmọ man ẹn̄wam fi, man esịt ekeme ndina fi sụn̄ ini edinamde se oyomde ndinam nnọ Abasi.​—Rome 9:1; Gal. 6:1.

17. Nso ke ikpanam ke ini mbon oro ẹkọbọde nnyịn ẹbụpde nnyịn n̄kpọ ẹban̄a nditọete nnyịn?

¹⁷ Nso ke akpanam edieke ukara idụt mbufo mîyakke mbufo ẹnam n̄kpọ Abasi nte ẹkpenamde, ndien mmọ ẹkot fi ẹbụp n̄kpọ ẹban̄a nditọete nnyịn? Ndi akpana ọdọhọ mmọ kpukpru se ọfiọkde? Nso ke Jesus akanam ini Pilate okobụpde enye mbụme? Jesus akanam item N̄wed Abasi emi ọdọhọde ke enyene “ini eke ẹdopde uyo ye ini eke ẹtịn̄de ikọ.” Jesus ikọbọrọke enye n̄kpọ ndomokiet ndusụk ini! (Eccl. 3:​1, 7; Matt. 27:​11-14) Edieke utọ n̄kpọ oro etịbede, ọkpọfọn inam n̄kpọ ye mbufiọk mbak nnyịn idisịn nditọete nnyịn ke mfịna.​—N̄ke 10:19; 11:12.

18. Nso ke ikpanam ke ini mbiowo ẹbụpde nnyịn n̄kpọ ẹban̄a eyenete?

¹⁸ Nso ke akpanam edieke ọfiọkde ke eyenete anam akwa idiọkn̄kpọ? Mbiowo ẹkeme ndibụp fi se iketịbede sia edi utom mmọ ndinịm esop Abasi asana. Nso ke edinam, akpan akpan ekpedi ata ufan fo m̀mê owo mbufo akanam idiọkn̄kpọ oro? Mme N̄ke 12:17 ọdọhọ ke “owo eke etịn̄de akpanikọ eyetịn̄ se inende.” (N̄ke 21:28) Ntre tịn̄ ofụri akpanikọ nọ mbiowo, kûdịp mmọ n̄kpọ ndomokiet. Mmọ ẹnyene unen ndifiọk ofụri se iketịbede man ẹfiọk nte ẹdin̄wamde eyenete oro akanamde idiọkn̄kpọ do afiak edi ufan Jehovah.​—Jas. 5:​14, 15.

19. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi etienede?

¹⁹ David emi eketienede ewet Psalm ọkọdọhọ Jehovah ete: “Afo amama akpanikọ emi otode ọwọn̄esịt.” (Ps. 51:6) David ama ọfiọk ke se isịnede owo ke esịt esinam enye etịn̄ akpanikọ. Ata mme Christian ‘ẹsitịn̄ akpanikọ ẹnọ kiet eken.’ Usụn̄ en̄wen emi iwụtde ke imokpụhọde ye mbon ererimbot edi ndikpep mme owo akpanikọ emi odude ke Bible. Iyeneme nte ikemede ndinam emi ke ibuotikọ oro etienede.