Toto ke eset, mme owo ke nsio nsio itie ke ofụri ererimbot ẹda Bible nte n̄wed akpanikọ. Mfịn, ediwak owo ẹdu uwem nte Bible ọdọhọde. Edi ndusụk owo ẹdọhọ ke Bible inyeneke ufọn, ndusụk ẹkere ke enye edi n̄wed ekọn̄-n̄ke. Afo ada Bible didie? Ndi Bible edi n̄wed akpanikọ?

Nso ikeme ndinam enịm ke se Bible etịn̄de edi akpanikọ? Yak inọ uwụtn̄kpọ ise: Edieke enyenede ufan emi esitịn̄de akpanikọ ọnọ fi kpukpru ini, anaedi eyesinịm se enye etịn̄de. Kpasụk ntre, ndi enyene mme n̄kpọ emi akpanamde inịm se Bible etịn̄de? Yak ineme ndusụk.

Mbon Akpanikọ Ẹkewet Bible

Mbon oro ẹkewetde Bible ẹkewet nnennen se iketịbede. Mmọ ẹma ẹsikam ẹwet ndudue emi mmọ ẹkenamde. Ke uwụtn̄kpọ, prọfet Jonah ama ewet nte enye ọkọsọn̄de ibuot ye Abasi. (Jonah 1:1-3) Ke utịt mbụk esie, enye ama ewet nte Jehovah akasuade ọnọ imọ, edi itịn̄ke nte ikakabarede esịt. (Jonah 4:1, 4, 10, 11) Nte mme andiwet Bible mîkedịpke ndudue mmọ owụt ke mmọ ẹkedi mbon akpanikọ.

Item Bible An̄wam Ediwak Owo

Ndi item Bible esin̄wam mme owo? Ih, esin̄wam. Ke uwụtn̄kpọ, yak ise nte Bible ọdọhọde inam n̄kpọ ye mme owo: “Kpukpru n̄kpọ eke mbufo ẹyomde mme owo ẹnam ye mbufo, ana mbufo n̄ko ẹnam kpasụk ntre ye mmọ.” (Matthew 7:12) “Sụn̄sụn̄ ibọrọ osụk ifụtesịt, edi uyat uyat ikọ edemede iyatesịt.” (Mme N̄ke 15:1) Item Bible aka iso ndin̄wam mme owo mfịn kpa nte akan̄wamde ke eset.

 Mbụkeset Oro Odude ke Bible Edi Akpanikọ

Ediwak se ntaifiọk oro ẹsidọkde isọn̄ ẹyom n̄kpọeset ẹkụtde owụt ke mme owo ye mme itie oro Bible etịn̄de aban̄a ẹma ẹdu, n̄ko ke mme n̄kpọ oro ẹsiakde ke Bible ẹma ẹtịbe. Yak ida ata ekpri n̄kpọ kiet inọ uwụtn̄kpọ. Bible ọdọhọ ke mbon Tyre (mbon Phoenicia oro ẹketode Tyre) oro ẹkedụn̄de ke Jerusalem ke eyo Nehemiah ‘ẹma ẹsimen iyak ye kpukpru orụk n̄kpọurua ẹdinyam.’—Nehemiah 13:16.

Ndi n̄kpọ ndomokiet odu ndiwụt ke se itien̄wed emi etịn̄de edi akpanikọ? Ih, n̄kpọ odu. Ntaifiọk emi ẹsidọkde isọn̄ ẹyom n̄kpọeset ẹkụt ediwak n̄kpọurua mbon Phoenicia ke Israel, ndien oro owụt ke mmọ ẹma ẹsimen n̄kpọ ẹkenyam ke Israel. N̄ko, ẹkụt ọkpọ iyak Inyan̄ Mediterranean ke Jerusalem. Ntaifiọk emi ẹsidọkde isọn̄ ẹyom n̄kpọeset ẹdọhọ ke mme owo ẹkesimen iyak oro ẹto esụk emi odude oyom usụn̄ ẹdinyam do. Ke ataifiọk kiet ama okodụn̄ọde se ẹkekụtde oro, enye ama ọdọhọ ete: “Etie nte mbon Tyre ẹma ẹsimen iyak ẹkenyam ke Jerusalem nte Neh[emiah] 13:16 etịn̄de.”

Se Bible Etịn̄de Aban̄a N̄kpọ-Obot Edi Akpanikọ

Bible edi n̄wed ikọ Abasi. Enye etịn̄ n̄ko se iketịbede ke eset. Edi ke ini enye etịn̄de aban̄a n̄kpọ-obot, se enye etịn̄de enen onyụn̄ ekem ye se ntaifiọk ẹdụn̄ọrede ẹkụt. Yak inọ uwụtn̄kpọ kiet.

N̄kpọ nte isua 3,500 emi ekebede, Bible ama ọdọdọhọ ke isọn̄ idoroke ke n̄kpọ ndomokiet. (Job 26:7) Emi ama enen̄ede okpụhọde ye se mme owo ẹkenịmde ini oro. Ndusụk owo ẹkedọhọ ke isọn̄ emi ọfiọrọ ke enyọn̄ mmọn̄, ndusụk ẹdọhọ ke odoro ke enyọn̄ akamba ikụt. N̄kpọ nte isua 1,100 ke ẹma ẹkewet n̄wed Job ẹma, mme owo ẹkesụk ẹnenịm ke isọn̄ odoro ke n̄kpọ, ikọn̄ọke ufụm. Edi ke n̄kpọ nte isua 300 emi ekebede, oro edi ke 1687, ataifiọk emi ekekerede Isaac Newton ama ewet ndụn̄ọde oro enye akanamde aban̄a odudu emi esidụride n̄kpọ aka isọn̄ onyụn̄ ọdọhọ ke odudu emi omụm isọn̄ akama ke itie esie. Se ntaifiọk ẹkedide ẹdifiọk emi owụt ke se Bible eketịn̄de n̄kpọ nte isua 3,500 emi ekebede edi akpanikọ!