Ndidọn̄ Mbon Ẹdọn̄ọde Udọn̄ọ N̄kpa Esịt

“Eketie mi nte n̄kpọ ndap ke ini n̄kọfiọkde ke eka mi ọdọn̄ọ udọn̄ọ n̄kpa. Mma nnen̄ede mfụhọ, ndien ama ọsọn̄ mi ndinịm ke edima eka mi ọmọn̄ akpa.”—Grace, Canada.

KE INI ubon ye mme ufan ẹfiọkde ke owo oro mmimọ imade ọdọn̄ọ udọn̄ọ n̄kpa, mmọ ẹsinen̄ede ẹfụhọ, ndien ekeme ndisọn̄ mmọ ndifiọk se ẹkpenamde. Ndusụk owo ẹkeme ndikere m̀mê mmimọ ikpenyene ndinam owo udọn̄ọ ọfiọk ofụri se iban̄ade udọn̄ọ esie. Mbon eken ẹsikere ke mmimọ idikemeke nditie n̄kụt owo oro mmimọ imade ọbọde ufen onyụn̄ ananade ukpono ke ntak udọn̄ọ esie. Esifịna ediwak owo nte ke mmimọ idifiọkke se iditịn̄de m̀mê idinamde ke ini owo udọn̄ọ oyomde ndikpa.

Nso ke akpanam ke ini okopde utọ idiọk mbụk oro? Ndien didie ke afo ekeme ndidi ‘ata ufan,’ onyụn̄ ọnọ ndọn̄esịt ye un̄wam ke ini nnanenyịn emi?—Mme N̄ke 17:17.

Ndammana N̄kpọ

Edi ndammana n̄kpọ ndifụhọ ke ini owo oro afo amade ọdọn̄ọde idiọk udọn̄ọ. Mbiausọbọ ẹsikam ẹkop editịmede esịt ke ini mmọ ẹfiọkde se owo emi ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa oyomde—mmọ isinyụn̄ ifiọkke se ẹkpenamde—kpa ye oro mmọ ẹsikụtde mme owo ẹkpan̄ade kpukpru ini, ẹsinyụn̄ ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a n̄kpa ye mbon udọn̄ọ.

Ekeme ndidi esisọn̄ fi n̄ko ndifiọk se akpanamde ke ini okụtde nte owo fo ọbọde ufen. Hosa emi odụn̄de ke Brazil, emi eyeneka esie an̄wan ọkọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ọdọhọ ete, “Idịghe ekpri n̄kpọ ndikụt owo oro afo enen̄erede ama okopde ubiak kpukpru ini.” Ke ini owo Abasi oro Moses okokụtde ẹtọde eyeneka  esie akpamfia, enye ama eseme ete: “Mbọk, Abasi, nam udọn̄ọ okụre enye ndien.”—Numbers 12:12, 13.

Sia ẹkebotde nnyịn ke mbiet Jehovah, kpa Abasi mbọm, nnyịn imesifụhọ ke ini owo oro nnyịn imade ọdọn̄ọde. (Genesis 1:27; Isaiah 63:9) Didie ke Jehovah ese ndutụhọ oro mme owo ẹbọde? Kere ban̄a nte Jesus akanamde n̄kpọ. Enye ekenen̄ede anam n̄kpọ nte Ete esie. (John 14:9) Ke ini Jesus okokụtde mbon udọn̄ọ, enye “ama atua mmọ mbọm.” (Matthew 20:29-34; Mark 1:40, 41) Nte ibuotikọ oro ekebemde iso owụtde, ke ini Lazarus ufan Jesus akakpade, enye onyụn̄ okụtde nte ubon ye mme ufan Lazarus ẹtuan̄ade, n̄kpọ oro ama enen̄ede afịna enye tutu enye n̄ko “atua eyet.” (John 11:32-35) Ke akpanikọ, Bible ọdọhọ ke n̄kpa edi asua onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ nte ke ibịghike ke udọn̄ọ ye n̄kpa ididụhe aba.—1 Corinth 15:26; Ediyarade 21:3, 4.

Edi akpanikọ ke ekeme ndidọn̄ fi ndiduọhọ owo ekededi ke ini ẹsiande fi ke owo fo ọdọn̄ọ udọn̄ọ n̄kpa. Nte ededi, Dr. Marta Ortiz, emi ekewetde nte ẹkpesede ẹban̄a mbon oro ẹdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ọkọnọ item emi ete: “Kûduọhọ mbon en̄wen, kûduọhọ mbiausọbọ, mme nurse, m̀mê idemfo. Emi ayanam n̄kpọ enen̄ede ọsọn̄, idinyụn̄ iyakke ẹnọ ntịn̄enyịn ke ata akpan n̄kpọ—oro edi, mme n̄kpọ oro owo udọn̄ọ oyomde.” Nso ke ekeme ndinam man an̄wam owo oro afo amade ọyọ udọn̄ọ esie kpa ye oro enye ọfiọkde ke imekeme ndikpa?

Nyene Udọn̄ ke Idemesie Utu ke Ndiwụk Ntịn̄enyịn ke Udọn̄ọ Esie

Akpa n̄kpọ oro enyenede ndinam edi ndinyene udọn̄ ke idem owo oro utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke ndo oro udọn̄ọ obiomode enye. Didie ke ekeme ndinam oro? Sarah emi edide nurse ọdọhọ ete: “Mmesida ini nse ndise owo udọn̄ọ ke ini enye okosụk okopde nsọn̄idem. Mmesinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ ke ini enye asiande mi mme n̄kpọ oro enye ekesinamde mbemiso  ọduọde udọn̄ọ. Emi esin̄wam mi nti nte enye ekesidude uwem ye mme n̄kpọ oro enye ekesinamde utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke udọn̄ọ esie.”

Anne-Catherine emi edide nurse n̄ko ọdọhọ ke imọ isiwụkke ntịn̄enyịn ke udọn̄ọ. Enye ọdọhọ ete: “Mmesise owo udọn̄ọ nnyụn̄ nsịn ukeme nnam se n̄kemede man idem ọsọn̄ enye.” N̄wed oro The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter ọdọhọ ete: “Edi ọsọ n̄kpọ ndinen̄ede mfụhọ ke ini okụtde nte udọn̄ọ m̀mê mbabuat n̄kpọntịbe obiomode owo oro afo amade ndo. Mfọnn̄kan n̄kpọ oro ekemede ndinam ke mme utọ idaha oro edi ndinen̄ede nnyene udọn̄ ke idem esie inamke n̄kpọ m̀mê nso ibiak enye.”

Ke akpanikọ, oyom owo enyene mfara ke idem ye iwụk mbemiso enye ekeme ndinam utọ n̄kpọ emi. Georges, kpa ebiowo esop Christian, emi esikade kpukpru ini ekese mbon emi ẹdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ọdọhọ ete, “Edieke inen̄erede ima owo, nnyịn idiyakke mfụhọ oro ikopde ke ntak udọn̄ọ esie anam itre ndin̄wam enye.” Edieke owụkde ntịn̄enyịn ke owo oro utu ke udọn̄ọ esie, emi ọyọfọn ye afo onyụn̄ ọfọn ye enye. Yvonne emi ekesede aban̄a nditọwọn̄ emi ẹdọn̄ọde kansa ọdọhọ ete, “Ndifiọk ke imekeme ndin̄wam mbon udọn̄ọ ẹka iso ẹnyene ukpono ayan̄wam fi ọyọ udọn̄ọ mmọ.”

Ben̄e Idem Ndikpan̄ Utọn̄

Mme owo ẹkeme ndimen̄e ndika n̄kese owo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa okposụkedi mmọ ẹnen̄erede ẹma enye. Ntak-a? Mmọ ẹsikere ke mmimọ ifiọkke se iditịn̄de. Nte ededi, Anne-Catherine emi ekesede aban̄a ufan esie emi ọkọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ke ndondo emi ọdọhọ ke esifọn ẹdop uyo ndusụk ini. Enye ọdọhọ ete: “Idịghe se nnyịn itịn̄de kpọt esidọn̄ owo esịt, edi edi nte nnyịn inamde n̄kpọ n̄ko. Ndidụri n̄kpọitie ntie n̄kpere enye nnyụn̄ mmụm enye ubọk, nnyụn̄ ntua ke ini eyet ọdọn̄de nnyịn—kpukpru emi ẹwụt ke nnyịn imekere iban̄a enye.”

Ekeme ndidi owo fo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa oyoyom nditịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ nte etiede imọ ke idem. Nte ededi, ediwak ini, owo udọn̄ọ esifiọk ke mbon oro ẹmade imọ ẹsitịmede esịt, ntre mmọ isimaha nditịn̄ n̄kpọ mban̄a udọn̄ọ mmọ. Nti ufan ye mbonubon ẹkeme n̄ko nditre nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ oro ẹbehede owo udọn̄ọ, idem ẹtrede ndisian enye ndusụk n̄kpọ mban̄a udọn̄ọ esie. Nso isidi utịp? Abiausọbọ oro esisede aban̄a mbon oro ẹdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ọdọhọ ke ndidịp owo udọn̄ọ akpanikọ “isiyakke ẹnọ ntịn̄enyịn ke se inen̄erede idi akpan n̄kpọ—oro edi, ndiyak enye etịn̄ nte etiede enye ke idem, nnyụn̄ nyọ udọn̄ọ esie.” Ke ntre, edieke owo udọn̄ọ oyomde nditịn̄ nte etiede imọ ke idem in̄wan̄-in̄wan̄ m̀mê nditịn̄ ke imọ imekeme ndikpa, owo ikpenyeneke ndikpan enye.

Ke ini mme asan̄autom Abasi ke eset ẹkefiọkde ke mmimọ imọn̄ ikpan̄a, mmọ ikemen̄eke nditịn̄ nte ẹketiede mmọ ke idem nnọ Jehovah Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Edidem Hezekiah emi ekedide isua 39 ọkọfiọkde ke imọn̄ ikpa, enye ama eseme ọnọ Jehovah. (Isaiah 38:9-12, 18-20) Ukem ntre, owo ikpenyeneke ndikpan mbon emi ẹdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa nditịn̄ ke abiak mmimọ ndifiọk ke imọn̄ ikpa n̄kpa nsek. Ekeme ndibiak mmọ sia mmọ mîkemeke ndika isan̄, ndinyene ubon, ndikụt nditọ nditọ mmọ ẹkọride ẹkponi, m̀mê ndinam n̄kpọ Abasi ọyọhọ ọyọhọ. Ekeme ndidi mmọ ẹkere ke mme ufan ye mbonubon mmimọ ẹyesọn mmimọ sia mmọ mîfiọkke se ẹkpenamde. (Job 19:16-18) Mmọ ndifiọk ke iyọbọ ufen, ke ndido idem mmimọ idinamke aba utom edifọn edifọn, m̀mê ke imọn̄ ikpa, ekeme ndifịna mmọ.

Anne-Catherine ọdọhọ ete: “Eyenen̄ede  ọfọn ayak owo fo etịn̄ nte etiede enye ke idem ye unana edisịbe ndụk, ndibiere n̄kpọ nnọ enye, m̀mê ndidọhọ ke ufọn idụhe enye ndikop ndịk. Emi edi mfọnn̄kan usụn̄ ndifiọk se inen̄erede isịne enye ke esịt ndinyụn̄ mfiọk se enye oyomde, se itịmerede enye esịt, ye se enye odoride enyịn aban̄a.”

Ndifiọk Akpan N̄kpọ Oro Owo Udọn̄ọ Oyomde

Eyedi ọkpọsọn̄ usọbọ ye utịp utọ usọbọ oro ẹkeme ndinam idem etetịm ọdiọk owo fo, ndien emi ekeme ndifịna fi tutu afo efre se ikam idide ata akpan n̄kpọ, oro edi, ndiyak enye anam ubiere idemesie.

Ke ndusụk obio, ubon ẹkeme ndikere ke ikpeme owo udọn̄ọ ke nditre ndisian enye ndusụk n̄kpọ mban̄a udọn̄ọ esie, m̀mê ndiyak enye ebiere usọbọ oro enye edibọde. Ke mme obio en̄wen, mfịna efen ekeme ndidu. Ke uwụtn̄kpọ, Jerry emi edide nurse ọdọhọ ete, “Ndusụk ini, mbon oro ẹkade ẹkese owo udọn̄ọ ẹsida ke mben bed esie etịn̄ ikọ ẹban̄a enye nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke enye ikopke.” Mme utọ edu emi ẹwụt ke owo inọhọ owo udọn̄ọ ukpono.

Akpan n̄kpọ en̄wen oro ẹkemede ndinam nnọ owo udọn̄ọ edi ndinam n̄kpọ oro ọnọde enye idotenyịn. Ke mme idụt oro ẹnyenede nti ibọkusọbọ, mme owo ẹsinyene idotenyịn ke ini ẹkụtde eti ibọkusọbọ. Michelle emi akan̄wamde eka esie utịm ikata oro enye ọkọdọn̄ọde kansa ọdọhọ ete: “Mmesin̄wam eka mi nnam ndụn̄ọde ke ini enye oyomde ndibọ usọbọ en̄wen m̀mê ndisobo abiausọbọ en̄wen. Mmedifiọk ke udọn̄ọ idikụreke eka mi ke mbuari edi ke nnyene ndisitịn̄ ikọ ke usụn̄ oro mîdinamke idem emem enye.”

Nso edieke idotenyịn mîdụhe ke udọn̄ọ oro oyokụre? Ti ete ke oyom owo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ aban̄a n̄kpa. Georges, kpa ebiowo oro ikebemde iso itịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “Edi ata akpan n̄kpọ ndinam owo emi ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ọfiọk ke imọn̄ ikpa. Emi ọyọnọ enye ufan̄ ndinam ndutịm oro oyomde nnyụn̄ mben̄e idem nnọ n̄kpa.” Utọ ntịmidem oro ayanam owo udọn̄ọ okop uyụhọ, esịt esie oyonyụn̄ ana sụn̄ ndifiọk ke imọ idịghe mbiomo ndomokiet inọ owo.

Nte ededi, esisọn̄ ndineme mme n̄kpọ emi. Edi nditịn̄ ikọ in̄wan̄-in̄wan̄ ekeme ndinọ fi ifet nditịn̄ nte enen̄ede etie fi ke idem. Owo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa mi ekeme ndiyom ndibiere utọk emi enye ekenyenede, nditua n̄kpọfiọk, m̀mê ndiyom edifen nnọ. Mme n̄kpọ emi ẹkeme ndinam fi etetịm ekpere enye idem.

Ndidọn̄ Owo Udọn̄ọ Oro Oyomde Ndikpa Esịt

Didie ke afo ekeme ndidọn̄ owo oro oyomde ndikpa esịt? Dr. Ortiz oro ikebemde iso itịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “Yak owo udọn̄ọ emi anam akpatre eben̄e esie. Nen̄ede kpan̄ utọn̄. Edieke ekemede, domo ndinam se enye eben̄ede. Edieke mûkemeke, sian enye.”

Owo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ekeme ndiyom ndinyene nneme ye mbon oro ẹnen̄erede ẹkpere enye idem. Georges ọdọhọ ete, “N̄wam owo udọn̄ọ eneme nneme ye mbon oro ẹkperede enye idem, ọkpọkọm nneme oro edi ibio ibio ke ntak oro enye mîkopke odudu.” Ekpedi enye enyene nneme emi ke urụk ukopikọ, emi ọyọdọn̄ mmọ mbiba esịt onyụn̄ ọnọ mmọ ifet ndibọn̄ akam ọtọkiet. N̄wan Canada kiet emi ekerede Christina, emi akatabade mbonima esie ita ke adiana ke adiana ọdọhọ ete, “Adan̄a nte ini n̄kpa mmọ ekenen̄erede ekpere, ntre ke mmọ ẹkenen̄ede ẹberi edem ke akam oro ekemmọ mme Christian ẹkebọn̄de.”

Ndi akpana okop ndịk ndida ke iso owo fo ntua eyet? Baba-o. Edieke afo atuade, afo ke akpanikọ ọnọ owo ima fo oro oyomde ndikpa mi ifet ndidọn̄ fi esịt. N̄wed oro The Needs of the Dying ọdọhọ ete: “Esinen̄ede otụk owo ndikụt owo emi oyomde ndikpa ọdọn̄de owo en̄wen esịt, ndien emi esinen̄ede an̄wam enye.” Ke ini owo udọn̄ọ ọdọn̄de mbon en̄wen esịt, emi esinam enye ọfiọk ke imọ idi ete m̀mê eka ye ufan oro ekerede aban̄a mbon en̄wen n̄ko.

Edi akpanikọ nte ke ndusụk ini, n̄kpọ ekeme  nditịbe anamde afo ukemeke ndidu ye owo fo ke ini enye oyomde ndikpa. Nte ededi, edieke afo ekemede ndidu ye enye ke ufọkibọk m̀mê ke ufọk esie, domo ndimụm enye ubọk tutu enye akpa. Mme akpatre ini emi ọyọnọ fi ifet ndiwụt nte etiede fi ke idem sia mûkenyeneke ifet ndinam ntre. Edieke owo emi oyomde ndikpa mi mîkemeke nditịn̄ ikọ ndomokiet, kûyak oro akpan fi ndikọm enye nnyụn̄ ntịn̄ nte amade enye ye nte odoride enyịn ndifiak n̄kụt enye ke ediset ke n̄kpa.—Job 14:14, 15; Utom 24:15.

Edieke adade akpatre ini emi anam n̄kpọ nte ọfọnde, eyedi afo udutuaha n̄kpọfiọk nte ini akade. Ke nditịm ntịn̄, ini oro afo enen̄erede owụt nte etiede fi ke idem mi ekeme ndidọn̄ fi esịt ke ini iso. Emi oyowụt ke afo edi ata ufan ke “ini nnan-enyịn.”—Mme N̄ke 17:17.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 27]

Edieke owụkde ntịn̄enyịn ke owo oro utu ke udọn̄ọ esie, emi ọyọfọn ye afo onyụn̄ ọfọn ye enye

[Ekebe/Ndise ke page 29]

Usụn̄ Ndikpono Owo Udọn̄ọ

Ke ediwak idụt, ke ẹsịn ukeme ndinam mme owo ẹfiọk ke owo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa enyene unen ndikpa ukpono ukpono ye ke ifụre. Edieke owo oro ọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa ekewetde se enye oyomde enịm, emi ayan̄wam mme owo ẹnam se enye ekewetde ẹnyụn̄ ẹyak enye akpa ke ufọk esie m̀mê ke ebiet emi ẹsisede ẹban̄a mbon udọn̄ọ.

Ndausụn̄ oro ẹwetde ẹnịm ayayak:

• Mbiausọbọ ye mme iman ẹfiọk se ẹkpenamde

• Owo udọn̄ọ ebiere orụk usọbọ oro imọ idibọde utu ke ndiyak mbiomo emi nnọ ubon esie

• Ẹfep usọbọidem oro mînyeneke ufọn onyụn̄ ọsọn̄de urua

Man ndausụn̄ oro ẹwetde ẹnịm enyene ufọn, akpana ewet:

• Enyịn̄ owo emi afo ọnọde odudu ndibiere orụk usọbọ oro edibọde

• Usọbọ emi afo edinyịmede m̀mê edisịnde edieke idaha fo osụk ọdiọkde-diọk

• Enyịn̄ abiausọbọ emi ọfiọkde orụk usọbọ emi oyomde, edieke ekemede

[Ndise ke page 26]

Tịn̄ ban̄a nte enye ekesidude uwem ye mme n̄kpọ oro enye ekesinamde utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke udọn̄ọ esie