Kpebe Mbuọtidem Mmọ

Enye Ama Aka Iso Anam N̄kpọ Abasi kpa ye Afanikọn̄

NTUAN̄A emi okodude ke Shiloh ama otụk Samuel. Iwakke ufọk emi owo mîkatuaha eyet. Iban ye nditọwọn̄ ẹma ẹtuan̄a mbonima mmọ emi ẹkewotde ke ekọn̄—oro edi, mme ete, mme ebe, nditọiren, ye nditọeka mmọ iren. Ibịghike ẹkewot mbonekọn̄ Israel 4,000 ke ekọn̄, idahaemi mbonekọn̄ Philistia n̄ko ẹkan nditọ Israel ẹnyụn̄ ẹwot mbonekọn̄ mmọ 30,000.—1 Samuel 4:1, 2, 10.

Kiet ke otu n̄kpọ mmọn̄eyet emi ọkọwọrọde nditọ Israel edi emi. Hophni ye Phinehas, ndiọi nditọ Eli emi ekedide akwa oku, ẹma ẹmen edisana ekebe ediomi ke Shiloh ẹka ekọn̄. Ẹkesinịm ekebe emi ke ebiet emi ẹkotde edisana ke ataya emi ekebietde tent, ndien ọsọn̄urua ekebe emi okowụt ke Abasi odu do. Mmọ ẹma ẹmen ekebe emi ẹka ekọn̄ sia mmọ ẹkedade enye nte n̄kpọ n̄kpemeidem emi edinamde mmimọ ikan ke ekọn̄. Edi mbon Philistia ẹma ẹbọ mmọ Ekebe oro ẹnyụn̄ ẹwot Hophni ye Phinehas.—1 Samuel 4:3-11.

Ekebe ediomi emi okodu ke ataya Shiloh ke ata ediwak isua. Edi idụhe aba idahaemi. Ke ini Eli emi ekedide isua 98 okokopde mbụk emi, enye ama ebehede edem edem ke akpakaha ọduọ atuak itọn̄ akpa. N̄wan eyen esie, emi ebe akakpade kpa usen oro, akpa ke ama akaman eyen. Edi mbemiso enye akpade, enye ama ọdọhọ ete: “Ubọn̄ amadaha ọkpọn̄ Israel aka ntan̄mfep.” Tutu amama, Shiloh iditiehe aba nte eketiede.—1 Samuel 4:12-22.

Samuel edinam didie iyọ kpukpru emi? Ndi enye eyenyene mbuọtidem ekem ndin̄wam mbon emi Jehovah mînọhọ aba ukpeme mi? Esinyene mme ini emi kpukpru nnyịn isisobode afanikọn̄ emi anamde ọsọn̄ nnyịn ndika iso mbuọt idem ye Abasi, ntre ẹyak ise se ikemede ndikpep nto Samuel.

‘Anam Se Inende’

Mbụk emi ọwọn̄ọde ọkpọn̄ Samuel, akabade owụt nte mbon Philistia ẹkebọde ufen ke ntak ekebe ediomi emi mmọ ẹkemende tutu edidi se mmọ ẹfehe ntịm ntịm ẹmen Ekebe mbon ẹkeyak. N̄kpọ nte isua 20 ẹbe mbemiso ẹfiakde ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a Samuel. (1 Samuel 7:2) Nso ke enye akanam ofụri ini oro? Idịghe se itetie ikere.

Bible ọdọhọ ke mbemiso ini emi, ke “uyo Samuel [ama aka iso] esịm ofụri Israel.” (1 Samuel 4:1) Ke oro ebede, Bible ọdọhọ ke Samuel ama esisan̄a akanade obio ita ke Israel ke isua ke isua, ekpe ikpe mme owo onyụn̄ ọbọrọ mme mbụme mmọ. Ekem enye ọnyọn̄ aka Ramah obio emana esie. (1 Samuel 7:15-17) Emi enen̄ede owụt ke Samuel ikawan̄ke-wan̄ ubọk itie ke ofụri isua 20 emi owo mîtịn̄ke n̄kpọ iban̄a enye mi.

Oburobụt ido nditọ Eli ama abiat mbuọtidem ediwak owo. Etie nte emi ama anam ediwak owo ẹka ẹkekpono ndem. Edi ke Samuel ama akada ofụri isua 20 enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ mmọ, enye ama edidọhọ mmọ ete: “Edieke edide mbufo ẹfiak ẹtiene Jehovah ke ofụri esịt, ẹsion̄o kpukpru isen abasi ke otu mbufo ẹduọn̄ọ, ọkọrọ ye mme mbiet Ashtoreth, ẹnyụn̄ ẹyak ofụri esịt mbufo ẹnọ Jehovah,  ẹkûnyụn̄ ẹsehede, ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye ikpọn̄-ikpọn̄, ndien enye ayanyan̄a mbufo osio mbon Philistia ke ubọk.”—1 Samuel 7:3.

Mbon Philistia ẹma ẹsọn̄ ubọk ẹkan nditọ Israel. Ke mbon Philistia ẹma ẹkekụt ke imakan, emi ama anam mmọ ẹtetịm ẹfịk ikọt Abasi ẹnyụn̄ ẹkere ke inyeneke se iditịbede. Edi Samuel ama ọdọhọ nditọ Israel ke edieke mmọ ẹfiakde ẹtiene Jehovah, ke n̄kpọ ọyọtọn̄ọ ntak ọfọn ye mmọ. Ndi mmọ ẹma ẹnyịme ndinam oro? Esịt ama enem Samuel etieti ke ini mmọ ẹkeduọn̄ọde mme abasi mmọ “ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄.” Ndien Samuel ama anam ofụri Israel ẹsop idem ọtọkiet ke Mizpah, obot obot obio ke n̄kan̄ edere edere Jerusalem. Mmọ ẹma ẹsop idem, ẹtre udia, ẹnyụn̄ ẹkabade esịt ẹkpọn̄ ukpono ndem.—1 Samuel 7:4-6.

Edi mbon Philistia ẹma ẹkop ẹban̄a akwa mbono emi ẹnyụn̄ ẹda oro nte ifet ndika n̄kan̄wana ye mmọ. Mmọ ẹma ẹdọn̄ mbonekọn̄ mmọ ẹka Mizpah ẹkesobo ikọt Jehovah emi. Nditọ Israel ẹma ẹkop ke mbon Philistia ke ẹdi ndin̄wana ye mmimọ. Ndịk ama anam mmọ, ntre mmọ ẹma ẹdọhọ Samuel esịn mmimọ ke akam. Enye ama anam oro onyụn̄ awa uwa n̄ko. Nte Samuel okosụk anamde emi, mbonekọn̄ Philistia ẹma ẹda ekọn̄ ẹbịne nditọ Israel ke Mizpah. Jehovah ama ọbọrọ akam Samuel. Enye ama “anam ọkpọsọn̄ obuma otop ke usen oro,” man owụt mbon Philistia iyatesịt esie.—1 Samuel 7:7-10.

Ndi mbon Philistia emi ẹketie nte n̄kpri nditọ emi obuma ekpekemede ndinam mmọ ẹfehe ẹkedịbe ke edem eka mmọ? Baba, mmọ ẹkedi ikpọ okopodudu mbonekọn̄. Edi ntre, ọwọrọ ke akanam mmọ ikopke utọ obuma enye oro. Ndi uyom obuma oro akanam mmọ ndịk? Ndi mmọ ẹkekop uyom obuma emi nnennen nnennen ke ikpaenyọn̄, mîdịghe ndi ẹkekop enye asiahade ebe ke ikpọ obot? Se idiọn̄ọde edi nte ke obuma emi ama esịn mbon Philistia ke ndutịme. Ndutịme emi ama anam mmọ ẹfen̄e ndien nditọ Israel ẹkekabade ẹsobo mmọ. Nditọ Israel ẹma ẹbụmede ẹwọrọ ke Mizpah, ẹbịne mmọ tutu ke usụk usụk n̄kan̄ usoputịn Jerusalem ẹnyụn̄ ẹkan mmọ.—1 Samuel 7:11.

Ekọn̄ oro ama enen̄ede okpụhọde n̄kpọ. Mbon Philistia ikafiakke ika ekọn̄ aba ye Israel ke ofụri ini emi Samuel ekedide ebiereikpe. Nditọ Israel ẹma ẹfiak ẹbọ mbon Philistia kpukpru obio emi mmọ ẹkebọde mmọ.—1 Samuel 7:13, 14.

Apostle Paul ama asiak Samuel esịn ke otu mme ebiereikpe ye mme prọfet oro ‘ẹkenamde se inende.’ (Mme Hebrew 11:32, 33) Samuel ama an̄wam mme owo ẹkpụhọde ẹnyụn̄ ẹnam se ifọnde ke enyịn Abasi. Se ikanamde enye aka iso anam n̄kpọ Abasi kpa ye emi nditọ Israel mîkanamke se akpanade mmọ ẹnam edi nte ke enye ama ọfiọk ke ini Abasi edi eti. Enye ekedi owo esịtekọm n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, ke mmọ ẹma ẹkekan mbon Philistia ke Mizpah, Samuel ama owụk itiat man ẹkpeda ẹti nte Jehovah akanyan̄ade ikọt esie.—1 Samuel 7:12.

 Ndi omoyom ‘ndinam se inende’? Edieke edide ntre, me ime, sụhọde idem, nyụn̄ nyene esịtekọm nte Samuel. Anie ke otu nnyịn ekpekere ke ufọn idụhe ndinyene mme edu emi? Ama ọfọn nte Samuel ọkọtọn̄ọde ke uyen enyene mme edu emi sia enye ama osobo nsio nsio afanikọn̄ ke uwem.

“Nditọ Fo Isan̄ake ke Usụn̄ Fo”

Ini en̄wen emi ẹfiakde ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a Samuel edi ke enye “ama ọkọsọn̄.” Samuel ama enyene ikpọ nditọ iba ini oro, Joel ye Abijah, ntre enye ama ọdọhọ mmọ ẹn̄wam imọ ẹkpe ikpe. Edi nditọ emi ẹma ẹsuene enye. Okposụkedi emi Samuel ekedide eti owo onyụn̄ anamde akpanikọ, nditọ esie ẹma ẹsidia idiọk udori, ẹbọ ubọkedem, ẹnyụn̄ ẹkwan̄a ikpe.—1 Samuel 8:1-3.

Usen kiet, mbiowo Israel ẹma ẹka ẹketịn̄ ẹnọ akanieren prọfet emi se nditọ esie ẹnamde, ẹte: “Nditọ fo isan̄ake ke usụn̄ fo.” (1 Samuel 8:4, 5) Ndi Samuel ama ọdiọn̄ọ se nditọ esie ẹkenamde? Bible itịn̄ke. Edi Samuel iketiehe nte Eli. Jehovah ama asua ọnọ Eli onyụn̄ amia enye ufen sia enye mîkasuaha inọ nditọ esie, edi okponode mmọ akan Abasi. (1 Samuel 2:27-29) Edi Jehovah ikasuaha inọ Samuel ntre.

Bible itịn̄ke adan̄a nte bụt akanamde Samuel ye nte esịt eketịmerede enye ke ini enye okokopde oburobụt ido nditọ esie. Edi ediwak ete ye eka ẹkeme ndifiọk nte eketiede enye ke idem. Nditọ idiọk ererimbot emi ẹsọn̄ ibuot etieti, imaha ndibọ item, inyụn̄ isụkke ibuot inọ ete ye eka. (2 Timothy 3:1-5) Mme ete ye eka emi ẹnyenede utọ nditọ emi ẹkeme ndikop ndọn̄esịt nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ nto Samuel. Enye ikayakke ndiọi edinam nditọ esie akpan enye ndinam n̄kpọ Abasi. Fiọk ete ke idem edieke ikọ ye ntụnọ mînamke eyen itụn okpụhọrede, ke uwụtn̄kpọ ete ye eka esie ekeme ndikpụhọde enye. N̄ko, mme ete ye eka ẹsinyene ifet ndinam esịt enem Jehovah Abasi, kpa Ete mmọ eke heaven, ukem nte Samuel akanamde.

“Mek Edidem Nọ Nnyịn”

Nditọ Samuel ikọdiọn̄ọke utọ afanikọn̄ emi idiọkitọn̄ ye ibụk mmọ edidade idi. Mbiowo Israel ẹma ẹka iso ẹdọhọ Samuel ete: “Mek  edidem nọ nnyịn man enye ekpe ikpe nnyịn kpa nte kpukpru mme idụt eken.” Ndi ikọ mmọ ọkọwọrọ ke mmọ ikoyomke Samuel ekpe ikpe mmimọ aba? N̄kọ enye akada ke ibuot Jehovah ekpe ikpe mmọ ke ediwak isua emi ẹkebede. Edi idahaemi, mmọ iyomke ikpîkpu prọfet nte Samuel ekpe ikpe mmimọ, edi ẹyom edidem ekpe. Mme idụt oro ẹkedude ẹkpere nditọ Israel ẹma ẹnyene ndidem, ntre nditọ Israel ẹkenyụn̄ ẹyom nditie nte mmọ. Nso ke Samuel akanam? Bible ọdọhọ ke ‘n̄kpọ emi ikenemke Samuel ke utọn̄.’—1 Samuel 8:5, 6.

Kop se Jehovah ọkọbọrọde mi ke ini Samuel ekemende n̄kpọ emi ebịne enye ke akam: “Kop kpukpru se mmọ ẹdọhọde fi; koro mîdịghe afo ke mmọ ẹsịn, edi ami ke mmọ ẹsịn nte edidem mmọ.” Emi ama enen̄ede ọdọn̄ Samuel esịt, edi se nditọ Israel ẹkenamde emi ekedi ndisọn̄ọ enyịn ye Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Jehovah ama ọdọhọ prọfet emi etịn̄ ọnọ nditọ Israel se iditakde mmọ ke ndinyene edidem. Ke ini Samuel eketịn̄de n̄kpọ emi ọnọ mmọ, mmọ ẹma ẹyịre ẹdọhọ ẹte: “Ihih, nnyịn isụk iyom edidem akara nnyịn.” Samuel ama okop uyo Abasi nte enye esisụk okopde, ada aran ekeyet owo emi Jehovah ekemekde edidem.—1 Samuel 8:7-19.

Didie ke Samuel okokop uyo Jehovah? Ndi enye okokop ke iyatesịt, m̀mê okonyụn̄ okop sia ẹkedọhọde ẹkop uyo Abasi? Ndi enye ama ayak se nditọ Israel ẹkenamde emi ọdiọk enye esịt? Se ediwak owo ẹkpenamde edi oro, edi Samuel ikanamke oro. Enye ama aka ekeyet Saul aran onyụn̄ ọdọhọ ke Jehovah emek enye edidem. Samuel ama etịm Saul inua ndiwụt ke imadara inyụn̄ isụk ibuot inọ enye nte obufa edidem. Ekem Samuel ama ọdọhọ nditọ Israel ete: “Nte mbufo ẹmekụt owo emi Jehovah emekde, nte ke idụhe owo eke ebietde enye ke otu kpukpru owo?”—1 Samuel 10:1, 24.

Samuel ikoyomke ndudue ke idem owo emi Jehovah emekde mi, edi akakam oyom eti n̄kpọ. Utu ke ndinam n̄kpọ man nditọ Israel emi mîkenyeneke iwụk mi ẹma imọ, Samuel akakam etịn̄ nte ikọsọn̄ọde ida ye Abasi. (1 Samuel 12:1-4) Enye ama aka iso ke utom esie, eteme mme owo ete ẹka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah, mîdịghe ntre ke mmọ ẹyesobo afanikọn̄. Item esie ama otụk mmọ, ndien mmọ ẹma ẹkpe enye ubọk ẹte ọbọn̄ akam ke ibuot mmimọ. Enye ama ọbọrọ ke usụn̄ oro owụtde ke ekpedi idiọkn̄kpọ nditre ndinam oro, ete: “Nsa mi-o! ndinamke idiọkn̄kpọ ndue Jehovah ke nditre ndibọn̄ akam ke ibuot mbufo; ndien nyeteme mbufo eti ye edinen usụn̄.”—1 Samuel 12:21-24.

Ndi enyene ini emi ẹkenọde owo ifetutom ndien esịt ọdiọk fi? Uwụtn̄kpọ Samuel enen̄ede owụt ke inaha nnyịn iyak ufụp ye idiọkesịt adia nnyịn idem. Abasi ọnọ mme anam-akpanikọ asan̄autom esie kiet kiet nti utom emi ẹnọde uyụhọ.

“Adan̄a Didie ke Afo Edifụhọ Saul?”

Ama ọfọn nte Samuel okoyomde nti n̄kpọ ke idem Saul, koro Saul ekedi ata n̄wọrọnda owo. Enye ama ọniọn̄, eye, enyene uko ye ikike, onyụn̄ osụhọde idem. (1 Samuel 10:22, 23, 27) Ke adianade ye emi, enye ama enyene ọsọn̄urua enọ en̄wen—oro edi, ifụre ndimek se enye akpanamde, nnyụn̄ mbiere n̄kpọ nnọ idemesie. (Deuteronomy 30:19) Ndi enye ama ada ifụre emi anam n̄kpọ ke eti usụn̄?

Edi n̄kpọ mfụhọ ndifiọk nte ke ẹma ẹnọnọ owo odudu, idiọn̄ọke aba se ẹkotde nsụhọdeidem. Ikebịghike, Saul ama ọtọn̄ọ ntan̄idem. Enye ama esịn ndinam se Jehovah ọkọdọhọde Samuel ọdọhọ enye. Ini kiet, Saul ama anana ime tutu aka ọkọfọp uwa ke ini edide Samuel kpọt ekenyene unen ndifọp uwa. Samuel ama enen̄ede asua ọnọ enye onyụn̄ ọdọhọ enye ke ubọn̄ Israel ọyọkpọn̄ ubon esie. Saul ikọbọhọ ntụnọ oro, edi ama akam etetịm ọsọn̄ ibuot.—1 Samuel 13:8, 9, 13, 14.

Jehovah ama ọdọn̄ Samuel ọkọdọhọ enye akan̄wana ye mbon Amalek. Jehovah ọkọdọhọ enye owot Agag, idiọk edidem Amalek. Edi  Saul ama enịm Agag uwem onyụn̄ atan̄ mbụme emi enye okpokosobode. Ke ini Samuel ekedide ndisua nnọ enye, se Saul eketịn̄de ama owụt nte enye akabiarade eketre. Utu ke ndinyịme nsuannọ, enye ama odomo nditịn̄ ikọ nnyan̄a idem, ndiwụt ke se ikanamde ama ọfọn, ọkpọn̄ se ẹkenemede akabade ọduọhọ mbon en̄wen. Ke ini Saul mîkamaha ndibọ ntụnọ, edi ọdọhọde ke ikakam iyom ndida ndusụk unam emi n̄wa uwa nnọ Jehovah, Samuel ama etịn̄ ikọ emi imehede mi ete: “Sese! N̄kopuyo ọfọn akan uwa.” Samuel ama asua ọnọ Saul uko uko onyụn̄ etịn̄ se Jehovah ekebierede ndinam, oro edi, ndiwai ubọn̄ Israel nsio Saul ke ubọk nnyụn̄ nda enye nnọ owo efen emi ọfọnde akan enye.—1 Samuel 15:1-33.

Samuel ama enen̄ede ofụhọ aban̄a se Saul akanamde. Enye ama ada ofụri okoneyo eseme ọnọ Jehovah aban̄a n̄kpọ emi, onyụn̄ ofụhọ Saul ke anyan ini. Samuel ama okụt ke Saul enyene ekese ukeme ndinam n̄kpọ Abasi, edi nte Saul akanamde n̄kpọ ama anam idotenyịn esie akpa mfụhọ. Saul idịghe aba Saul emi enye ọkọfiọkde—enye inyeneke aba nti edu emi enye ekesinyenede, edisọsọn̄ ibuot ye Jehovah. Samuel ikamaha aba ndikụt Saul. Edi nte ini akakade, Jehovah ama obụp Samuel ete: “Adan̄a didie ke afo edifụhọ Saul, ke ini edide mmesịn enye ndikara nte edidem Israel? Sịn aran ke nnụk fo yọhọ da ka. Nyọdọn̄ fi utom ke ọtọ Jesse owo Bethlehem, koro mmosio edidem ke otu nditọiren esie nnọ idemmi.”—1 Samuel 15:34, 35; 16:1.

Uduak Jehovah edisụk isosu edide mme anana-mfọnmma owo ẹsọn̄ọ ẹda ye enye m̀mê isọn̄ọke ida. Edieke owo kiet etrede ndinam akpanikọ nnọ Jehovah, enye esiyom owo en̄wen ada anam uduak esie. Ke ntre, Samuel ikatuaha Saul aba. Enye ama adaha aka ufọk Jesse ke Bethlehem nte Jehovah eketemede enye, okokụt ndiye nditọiren Jesse. Edi Jehovah ama ọtọn̄ọ ke akpan Jesse eti Samuel ete: “Kûse nte enye eyede ye nte enye okon̄de ke idaha . . . Koro Abasi mîsehe nte owo esede, koro owo ese se enye okụtde ke enyịn; edi Jehovah ese esịt.” (1 Samuel 16:7) Ke akpatre, Samuel ama okụt David, ekperedem eyen Jesse, ndien enye ke Jehovah ekemek!

Ke utịt utịt isua uwem Samuel, enye ama okụt ke ama ọfọn nte Jehovah akanamde David ada itie Saul. Saul ama akabade owo mfiakedem, efịbe David, onyụn̄ oyom enye ndiwot. David ama enyene ata nti edu, oro edi, uko, nsọn̄ọnda, mbuọtidem, onyụn̄ anam akpanikọ. Nte Samuel ọkọsọn̄de, ntre ke mbuọtidem esie eketetịm ọsọn̄. Enye ama okụt ke idụhe afanikọn̄ emi ọsọn̄de akan Jehovah, ye nte ke Jehovah ekeme ndinam afanikọn̄ ekededi akabade edidiọn̄. Samuel ama aka iso anam n̄kpọ Abasi ke ofụri eyouwem esie emi ekedide n̄kpọ nte isua ikie. Ofụri Israel ẹtua owo Abasi emi ke ini enye akpade—ndien emi ikpaha nnyịn idem! Akpana mme asan̄autom Jehovah mfịn ẹbụp idemmọ ẹte, ‘Ndi nyekpebe mbuọtidem Samuel?’

[Ndise ke page 25]

Nso ke Samuel akanam ndin̄wam nditọ Israel ke ini afanikọn̄?

[Ndise ke page 26]

Didie ke Samuel ọkọyọ esuene nditọ esie?