1, 2. (a) N̄kpọ eketie didie ye mbon edem mme Elijah? (b) Mme andibiọn̄ọ ewe ke Elijah okosobo ke Obot Carmel?

ELIJAH ke ekese nte otuowo ẹsan̄ade mba mba ẹdọk Obot Carmel. Kpa ye oro eyo mîtịmke in̄wan̄a, enye ama okụt ke mmọ ẹdi ubuene inyụn̄ inyeneke se ẹdiade. Uwem ama enen̄ede ọsọn̄ ye mmọ ke ntak emi edịm mîkedepke ke ofụri isua ita ye ubak.

² Mme prọfet Baal 450 ẹma ẹsan̄a ye mmọ; mme prọfet emi ẹkesan̄a ntan̄idem ntan̄idem ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹsua Elijah emi ekedide prọfet Jehovah. Ọbọn̄ an̄wan Jezebel ama owot ediwak mme asan̄autom Jehovah, edi Elijah okosụk an̄wan̄wana man ẹtre utuakibuot Baal. Ndi enye eyekeme ndin̄wana nsịm utịt? Etie nte mme oku Baal ẹma ẹkere ke eren kiet emi idikemke ubọk ye mmimọ. (1 Ndi. 18:4, 19, 20) Edidem Ahab ama edi n̄ko, enye akawat ke chariot ubọn̄ esie. Enye n̄ko ikamaha Elijah.

3, 4. (a) Ntak emi ndịk akanamde Elijah nte akpan usen oro ekedide edisịm? (b) Mme mbụme ewe ke idineme?

³ Prọfet Elijah idifreke se iketịbede usen oro. Nte enye okosụk esede nte mme owo ẹdọkde Obot Carmel, enye ama ọfiọk ke ibịghike mmọ ẹyekụt n̄kpọ emi akanam mîtịbeke, emi ediwụtde ke Abasi enyene odudu akan mme idiọkowo. Eketie Elijah didie ke idem ke eyo ama akan̄wan̄a? Enye ama okop ndịk sia enye ekedi “owo emi n̄kpọ esitụkde nte nnyịn.” (Kot James 5:17.) Nnyịn imekere ke anaedi Elijah ama ekere ke imọ inyeneke owo ke ini nditọ Israel emi mînyeneke mbuọtidem, ye ama mfiakedem edidem mmọ, ọkọrọ ye ndiọi oku eken ẹkekande enye ẹkụk.—1 Ndi. 18:22.

⁴ Nso ikada Israel idisịn ke utọ nnanenyịn emi? N̄ko, nso ke afo ekeme ndikpep nto mbụk emi? Ẹyak ise nte Elijah ekenyenede mbuọtidem ye nte emi enyenede ufọn ọnọ nnyịn mfịn.

5, 6. (a) Nso iketịbe ke Israel? (b) Didie ke Edidem Ahab ekenen̄ede ayat Jehovah esịt?

⁵ Elijah ama okụt nte ẹkpọnọrede utuakibuot Jehovah ẹnịm n̄kan̄ kiet ke ediwak isua, edi enye ikekemeke ndinyan̄a. Ke ata ediwak  isua, nditọ Israel ẹma ẹkpọn̄ ido ukpono akpanikọ ẹka nsunsu ido ukpono, ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ ndituak ibuot nnọ Jehovah Abasi ẹketuak ibuot ẹnọ mme nsunsu abasi mme idụt oro ẹkekande Israel ẹkụk. Nsunsu utuakibuot ama enen̄ede ọsọn̄ odudu ke eyo Elijah.

⁶ Edidem Ahab ama enen̄ede ayat Jehovah esịt. Enye ọkọdọ Jezebel, eyen edidem Sidon. Jezebel ama ebiere ndinam mme owo ke ofụri itụn̄ ye inụk Israel ẹtuak ibuot ẹnọ Baal, utu ke ndituak nnọ Jehovah. Ahab ama ọsọsọp ayak Jezebel akara enye. Ahab ama akam ọbọp temple ye itieuwa ọnọ Baal onyụn̄ ada usụn̄ ke ndituak ibuot nnọ nsunsu abasi emi.—1 Ndi. 16:30-33.

7. (a) Ntak emi ndituak ibuot nnọ Baal ekenen̄erede ọdiọk? (b) Ntak emi ikemede ndinịm ke se Bible etịn̄de aban̄a udomo ini emi edịm mîkedepke ke eyo Elijah enen? (Tịn̄ se idude ke ekebe.)

⁷ Ntak emi ndituak ibuot nnọ Baal ekenen̄erede ọdiọk? Utuakibuot Baal ama anam ediwak nditọ Israel ẹkpọn̄ ata Abasi. Enye n̄ko ekedi ndek ndek ido ukpono oro ẹkesiwotde owo. Iren ye iban akpara temple ẹma ẹsidu, ẹma ẹsinyụn̄ ẹnam idat idat usọrọ idan̄, ẹsinyụn̄ ẹwa nditọwọn̄. Jehovah ama osio Elijah ọdọn̄ ete akasian Ahab ke edịm ididepke tutu prọfet Abasi emi ọdọhọ edịm edep. (1 Ndi. 17:1) Isua ifan̄ ẹma ẹbe mbemiso Elijah okowụtde Ahab idem, onyụn̄ ọdọhọde enye anam nditọ Israel ye mme prọfet Baal ẹsop idem ke Obot Carmel. *

8. Didie ke mbụk emi aban̄ade edituak ibuot nnọ Baal ebehe nnyịn mfịn?

⁸ Didie ke kpukpru emi ebehe nnyịn? Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ ke mbụk Baal ibeheke nnyịn mfịn, sia mme temple ye mme itieuwa Baal mîdụhe ke edem nnyịn. Edi mbụk emi idịghe ikpîkpu mbụk eset. (Rome 15:4) “Baal” ọwọrọ “andinyene” m̀mê “eteufọk.” Jehovah ọkọdọhọ ikọt esiemmọ ete ẹda imọ nte “baal” mmọ m̀mê ebe mmọ. (Isa. 54:5) Mme owo ke ẹdụk ufụn ẹnọ nsio nsio n̄kpọ oro mmọ ẹdade nte eteufọk mmọ utu ke ndidụk nnọ Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Edide mme owo ẹsịn idem ẹyom okụk, ubọkọkọ, unọ idem inemesịt, ndiyụhọ udọn̄ idan̄, m̀mê ẹnam n̄kpọ ẹnọ mme abasi efen, utu ke ndinam nnọ Jehovah, eteufọk mmọ edi oro. (Matt. 6:24; kot Rome 6:16.) Mmọdo, mme owo ke ẹnanam mme n̄kpọ oro mme andikatuak ibuot nnọ Baal ẹkesinamde. Nditie n̄kere se iketịbede ke eset oro, emi okowụtde ke Jehovah edi ata Abasi idịghe Baal, ekeme ndin̄wam nnyịn imek enye emi idituakde ibuot inọ.

9. (a) Nso ikanam Obot Carmel edi mfọnn̄kan itie ndida n̄wụt ke Baal idịghe ata Abasi? (Se n̄ko ikọ idakisọn̄.) (b) Nso ke Elijah eketịn̄ ye mbon oro ẹkesopde idem?

⁹ Ẹma ẹsikeme ndida ke etịn̄e Obot Carmel n̄kụt ebiet ekededi ke Israel—tọn̄ọde ke Itịghede Kishon sịm Akwa Inyan̄ (Inyan̄ Mediterranean) oro okodude ekpere, tutu ekesịm mme obot Lebanon oro ẹdude ko ke edere edere. * Nte eyo okosụk an̄wan̄ade ke akpan usen oro, ẹma ẹkeme ndikụt ke isọn̄ oro enyene mbọm. Ediye isọn̄ oro Jehovah ọkọnọde nditọ Abraham mi ikọwọrọke aba usiene. Anainai eyo ye ndisịme ido ikọt Abasi ẹkebiat isọn̄ emi! Ke mme owo emi ẹma ẹkesop idem, Elijah ama asan̄a ekpere mmọ onyụn̄ obụp ete:  “Adan̄a didie ke mbufo ẹdisọk ukot edem mbiba? Edieke Jehovah edide ata Abasi, mbufo ẹtiene enye; onyụn̄ edieke edide Baal, ẹtiene enye.”—1 Ndi. 18:21.

10. Didie ke mbon edem mme Elijah ‘ẹkesọk ukot edem mbiba,’ ndien nso akpan n̄kpọ ke mmọ ẹkefre?

¹⁰ Nso ke Elijah ndikọdọhọ ‘mbufo ẹsọk ukot edem mbiba’ ọkọwọrọ? Nte ededi, nditọ Israel ikọfiọkke ke mmimọ inyene ndimek m̀mê idikpono Jehovah m̀mê Baal. Mmọ ẹkekere ke imekeme ndikpono Jehovah ye Baal—oro edi, ke imekeme ndisịn idem ke oburobụt edinam oro enemde Baal esịt, edi isụk idori enyịn ke Jehovah Abasi ayan̄wam mmimọ. Ekeme ndidi mmọ ẹkekere ke Baal edinam ufene ye se mmimọ itọde ẹsene, ke adan̄aemi “Jehovah mme udịm” edikpemede mmimọ ke ekọn̄. (1 Sam. 17:45) Edi ama odu ata akpan n̄kpọ oro mmọ ẹkefrede—emi ediwak owo mîsụk ifiọkke mfịn—nte ke Jehovah iyomke ẹnyene abasi efen ẹkọrọ ye imọ. Enye odot onyụn̄ oyom ẹtuak ibuot ẹnọ imọ ikpọn̄-ikpọn̄. Enye iyomke owo atuak ibuot ọnọ imọ ke adan̄aemi osụk atuakde ibuot ọnọ owo m̀mê n̄kpọ en̄wen. Utọ utuakibuot oro esiyayat enye esịt!—Kot Exodus 20:5.

11. Didie ke se Elijah eketịn̄de ke Obot Carmel ekeme ndin̄wam nnyịn ifiak idụn̄ọde se idade nte ata akpan n̄kpọ ye nte ituakde ibuot inọ Abasi?

¹¹ Ntem, nditọ Israel oro ẹkenam n̄kpọ nte owo oro odomode ndisan̄a ke usụn̄ iba ini kiet. Ediwak owo mfịn ẹnam ukem ndudue oro, ẹda ini ye odudu mmọ ẹnam mme n̄kpọ en̄wen, ẹnyụn̄ ẹfre ẹban̄a n̄kpọ Abasi! Ndinam in̄wan̄-in̄wan̄ item oro Elijah ọkọnọde mi ekeme ndin̄wam nnyịn ifiak idụn̄ọde se idade nte ata akpan n̄kpọ, ye nte ituakde ibuot inọ Abasi.

12, 13. (a) Nso ke Elijah ọkọdọhọ ẹnam? (b) Didie ke ikeme ndibuọt idem ke Jehovah nte Elijah ọkọbuọtde?

¹² Ekem Elijah ama ọdọhọ ẹdomo ẹse m̀mê anie edi ata Abasi. Udomo emi ikọsọn̄ke. Enye ọkọdọhọ mme oku Baal ẹdiọn̄ itieuwa ẹnyụn̄ ẹdori unam, ekem ẹbọn̄ akam ẹdọhọ abasi mmọ anam ikan̄ obụbede ata uwa oro. Elijah ekenyene ndinam kpasụk ntre. Enye ọkọdọhọ ke “Abasi emi edidade ikan̄ ọbọrọ edi ata Abasi.” Elijah ama etịm ọfiọk enye emi edide ata Abasi. Enye ama enen̄ede enyene mbuọtidem tutu ayak mmọ ẹnam se ededi emi mmọ ẹkekemede man ẹwụt ke abasi mmimọ edi ata Abasi. Enye ama ọdọhọ mme prọfet Baal oro ẹbem iso ẹtọn̄ọ. Mmọ ẹma ẹmek enan̄ oro mmọ ẹdidade ẹnam uwa, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndibọn̄ akam nnọ Baal. *—1 Ndi. 18:24, 25.

 ¹³ Idịghe eyo utịben̄kpọ edi emi. Edi Jehovah ikpụhọkede. Imekeme ndisụk mbuọt idem ye Jehovah nte Elijah ọkọbuọtde. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini mme owo ẹfan̄ade se Bible ekpepde, ikpanaha ikop ndịk ndiyak mmọ ẹbem iso ẹtịn̄ ekikere mmọ. Ukem nte Elijah, imekeme ndiyak mfịna oro nsịn ata Abasi ke ubọk. Nnyịn inam emi ke ndiyak Ikọ Abasi eke odudu spirit oro ẹkewetde man ẹda ‘ẹnen̄ede mme n̄kpọ,’ ada nnyịn usụn̄ ke ini idomode ndinen̄ede ekikere owo utu ke ndiberi edem ke asian nnyịn.—2 Tim. 3:16.

14. Didie ke Elijah akasak mme prọfet Baal, ndien ntak-a?

¹⁴ Mme prọfet Baal ẹma ẹdiọn̄ uwa mmọ ẹnyụn̄ ẹfiori ediwak ini ẹkot abasi mmọ ẹte: “O Baal, yere nnyịn.” Mmọ ẹma ẹfiori ke anyan ini, edi Bible ọdọhọ ke ‘owo ikokopke baba uyo kiet, baba owo kiet ikonyụn̄ iyereke.’ Edikem ke ufọt uwemeyo, Elijah ọtọn̄ọ ndisak mmọ nte ke anaedi Baal inyeneke ini ndibọrọ mmọ, nte ke ekeme ndidi enye aka ufọk ekwe, mîdịghe ke ekeme ndidi enye edede, ndien ke oyom ẹkedemede enye. Elijah ama ọdọhọ mme prọfet abian̄a oro ete: “Mbufo ẹfiori ẹkot ke ọkpọsọn̄ uyo.” Ke akpanikọ, Elijah ama ọfiọk ke Baal idịghe ata Abasi, enye okonyụn̄ oyom ikọt Abasi ẹfiọk emi.—1 Ndi. 18:26, 27.

15. Didie ke se iketịbede inọ mme prọfet Baal owụt ke owo ndikpọn̄ Jehovah n̄kemek eteufọk efen ọwọrọ ndisịme?

¹⁵ Emi ama anam mme oku Baal ẹnen̄ede ẹdama idat, “mmọ [ẹma] ẹfiori ẹkot enye ke ọkpọsọn̄ uyo ẹnyụn̄ ẹda ikwa ye eduat ẹkpi ẹnyụn̄ ẹkịm idemmọ nte ido mmọ edide, tutu iyịp ọwọrọ.” Edi ufọn ikodụhe! ‘Owo ikokopke baba uyo kiet, owo baba kiet ikeyereke, ikonyụn̄ idụhe owo eke akpan̄de utọn̄ ọnọ mmọ.’ (1 Ndi. 18:28, 29) Ke akpanikọ, Baal ikodụhe. Satan akanam mme owo ẹkere ke Baal edi ata Abasi man adian̄ade mme owo ọkpọn̄ Jehovah. Se idude edi, ndimek eteufọk efen ke mîbọhọke Jehovah esida ntakurua ye bụt edi.—Kot Psalm 25:3; 115:4-8.

16. (a) Elijah ndidiọn̄ itieuwa Jehovah oro okodude ke Obot Carmel eketi mme owo nso? (b) Nso en̄wen ke Elijah akanam ndiwụt ke imọbuọt idem ye Abasi imọ?

¹⁶ Ini emi akanade Elijah awa uwa ama edikem ndien ke mbubreyo. Enye ama ọdiọn̄ itieuwa Jehovah oro etiede nte mme asua Abasi ẹkewụri. Enye akada itiat 12 anam emi, ekeme ndidi man eti ediwak mbon esien Israel 10 nte ke mmọ ẹkenyene ndisụk nnịm  Ibet oro ẹkenọde esien Israel 12. Ekem enye ama odori uwa esie ke itieuwa onyụn̄ ọdọhọ ẹkoi mmọn̄, eyedi mmọn̄ Inyan̄ Mediterranean oro okodude ekpere, ẹdin̄wan̄a ẹdọn̄ ke itieuwa oro. Enye ama etịbi ukpe akan itieuwa oro okụk, onyụn̄ ọdọhọ ẹdọn̄ mmọn̄ ẹyọhọ. Elijah ama ayak mme prọfet Baal ẹnam se ededi oro edinamde ikan̄ obụbede asak ke itieuwa mmọ, edi enye akanam esie ke usụn̄ oro edisọn̄de ikan̄ ndibụbede nsak, sia enye ama enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi esie.—1 Ndi. 18:30-35.

17. Didie ke akam Elijah okowụt se idide ata akpan n̄kpọ inọ enye, ndien didie ke ikeme ndikpebe uwụtn̄kpọ esie ke ini ibọn̄de akam?

¹⁷ Elijah ama ọbọn̄ akam ke ẹma ẹkekụre kpukpru se enye ọkọdọhọde ẹnam. Akam esie ikawakke n̄kukọhọ, edi ama anam mme owo ẹfiọk se ikenen̄erede idi akpan n̄kpọ inọ enye. Akpa kan̄a, enye okoyom mme owo ẹfiọk ke Jehovah edi “Abasi ke Israel,” idịghe Baal. Ọyọhọ iba, enye okoyom kpukpru owo ẹfiọk ke imọ idi asan̄autom Jehovah, ndien ke ẹkpenyene ndinọ Abasi kpukpru ubọn̄ ye itoro. Ke akpatre, enye ama owụt ke isụk imama ikọt mmimọ, sia ama ọdọn̄ enye ndikụt nte Jehovah ‘ọwọn̄ọrede mmọ esịt.’ (1 Ndi. 18:36, 37) Kpa ye kpukpru afanikọn̄ oro unana edinam akpanikọ mmọ akadade edi, Elijah okosụk amama mmọ. Ndi nnyịn n̄ko imekeme nditoro enyịn̄ Abasi ke akam nnyịn, isụhọde idem, inyụn̄ iwụt ke imekere iban̄a mbon oro ẹyomde un̄wam?

18, 19. (a) Didie ke Jehovah ọkọbọrọ akam Elijah? (b) Nso ke Elijah ọkọdọhọ mme owo ẹnam, ndien ntak emi mîkodotke ẹtua mme prọfet Baal mbọm?

¹⁸ Mbemiso Elijah ọkọbọn̄de akam, anaedi otuowo ẹma ẹkere m̀mê Jehovah eyetre ndibọrọ akam Elijah nte Baal eketrede ndibọrọ akam ikọt esie. Edi ke Elijah ama ọkọbọn̄ akam ama, ibọrọ ama ana in̄wan̄-in̄wan̄. Bible ọdọhọ ete: “Ndien ikan̄ Jehovah osụhọde edita edifọp uwa oro ye mme ifia ye mme itiat ye ntan, onyụn̄ anam mmọn̄ emi okodude ke ukpe oro asat.” (1 Ndi. 18:38) Jehovah ama enen̄ede ọbọrọ akam Elijah! Mme owo ẹkenam n̄kpọ didie?

¹⁹ Kpukpru mmọ ẹma ẹfiori ẹte: “Jehovah edi ata Abasi! Jehovah edi ata Abasi!” (1 Ndi. 18:39) Mmọ ẹma ẹdifiọk akpanikọ ke akpatre. Edi mmọ ikowụtke kan̄a ke imenyene mbuọtidem. Ke akpanikọ, ndikenyịme ke Jehovah edi ata Abasi ke ẹma ẹkekụt Abasi ọbọrọde akam Elijah onyụn̄ anamde ikan̄ oto heaven edita uwa esie ikowụtke ke mmọ ẹnyene ata mbuọtidem. Elijah ama ọdọhọ  mmọ ẹnanam n̄kpọ ẹwụt ke imenyene mbuọtidem. Enye ama ọdọhọ mmọ ẹnam se mmọ ẹkpekenamde anyan ini ko, oro edi, ẹnịm Ibet Jehovah. Ibet Abasi ọkọdọhọ ẹwot kpukpru mme prọfet nsu ye mme okpono ndem. (Deut. 13:5-9) Mme prọfet Baal emi ẹkedi ata mme asua Jehovah Abasi, emi ẹkesikoide-koi ẹbiọn̄ọ uduak Abasi. Ndi ọkpọkọfọn ẹtua utọ mbon oro mbọm? Ufọn ikodụhe nditua mmọ mbọm sia mbọm nseknditọ oro mmọ ẹkesifọpde ke ikan̄ ẹnọ Baal ikesinamke mmọ. (Kot Mme N̄ke 21:13; Jer. 19:5) Ikpokodotke ẹtua mmọ mbọm ke usụn̄ ndomokiet! Ntre Elijah ama ọnọ uyo ete ẹwot kpukpru mmọ, ẹma ẹnyụn̄ ẹwot mmọ.—1 Ndi. 18:40.

20. Ntak emi se mme okụt ndudue ẹtịn̄de ẹban̄a Elijah ndiwot mme prọfet Baal mînenke?

²⁰ Mbon nsụkuyo ẹkeme ndidọhọ ke ikpakanaha ẹwot mme prọfet nsu ye mme oku Baal oro. Ndusụk owo ẹdọhọ ke emi ekeme ndinam mbon ido ukpono oro ẹnyenede ukwan̄ ifiopesịt ẹdọhọ ke itiene uwụtn̄kpọ Elijah. Edi n̄kpọ mbọm nditịn̄ ke ediwak mbon ido ukpono oro ẹsinamde n̄kpọ afai afai ẹdu mfịn. Edi Elijah ikedịghe owo afai. Enye akanam nnennen n̄kpọ oro Jehovah ọkọdọhọde ẹnam. N̄ko-n̄ko, ata mme Christian ẹfiọk ke mmimọ ikemeke ndiwot ndiọi owo nte Elijah akanamde. Utu ke oro, mmọ ẹsinam item oro Christ ọkọnọde kpukpru mbet esie ke ini enye ọkọdọhọde Peter ete: “Sịn akan̄kan̄ fo ke itie esie, koro kpukpru owo eke ẹmende akan̄kan̄ ẹdikpa ke akan̄kan̄.” (Matt. 26:52) Jehovah ayada Eyen esie ekpe edinen ikpe ke ini iso.

21. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Elijah ekenịm ọnọ ata mme Christian mfịn?

²¹ Se ẹyomde ata mme Christian ẹnam edi mmọ ndinyene mbuọtidem. (John 3:16) Usụn̄ kiet oro ikemede ndinam emi edi ndikpebe uwụtn̄kpọ mme anam-akpanikọ iren nte Elijah. Enye okokpono Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄ onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mbon en̄wen ẹnam ntre. Enye ama ada uko ayarade ido ukpono oro Satan akadade anam mme owo ẹdian̄ade ẹkpọn̄ Jehovah. Enye ama esiyak Jehovah eteme enye se akpanamde, utu ke ndinam nte enye akpamade. Ke akpanikọ, Elijah ama ọsọn̄ọ ada ye ata Abasi. Nnyịn ikpakam ikpebe uwụtn̄kpọ mbuọtidem esie!