ΠΟΣΟΥΣ εγκεφάλους έχετε; Αν απαντήσατε «έναν», έχετε δίκιο. Ωστόσο, το σώμα σας έχει και άλλα νευρικά συστήματα. Υπάρχει ένα δίκτυο νευρώνων τόσο εκτεταμένο ώστε μερικοί επιστήμονες το έχουν αποκαλέσει «δεύτερο εγκέφαλο». Πρόκειται για το εντερικό νευρικό σύστημα (ΕΝΣ), το οποίο δεν βρίσκεται στο κεφάλι σας, αλλά ως επί το πλείστον μέσα στην κοιλιά σας.

Για να μετατρέψει το σώμα την τροφή σε ενέργεια, απαιτείται φοβερός συντονισμός και προσπάθεια. Επομένως, είναι κατάλληλο που ο εγκέφαλος έχει σχεδιαστεί ώστε να αναθέτει, σαν να λέγαμε, τον έλεγχο της πέψης σχεδόν εξ ολοκλήρου στο ΕΝΣ.

Αν και το ΕΝΣ είναι πολύ πιο απλό από τον εγκέφαλο, είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Στους ανθρώπους, υπολογίζεται ότι αποτελείται από 200 έως 600 εκατομμύρια νευρώνες. Αυτό το πολύπλοκο δίκτυο νευρώνων είναι ενσωματωμένο στο πεπτικό σύστημα. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι, αν η λειτουργία του ΕΝΣ γινόταν στον εγκέφαλο, τα νεύρα που θα χρειάζονταν θα είχαν πολύ μεγάλο πάχος. «Γι’ αυτόν τον λόγο», αναφέρει το βιβλίο Ο Δεύτερος Εγκέφαλος (The Second Brain), «είναι πιο ασφαλές και πιο εξυπηρετικό να φροντίζει [το πεπτικό σύστημα] τον εαυτό του».

Για να γίνει η πέψη της τροφής, χρειάζονται διάφορα πολύ ακριβή χημικά μείγματα, τα οποία πρέπει να παραχθούν τη σωστή στιγμή και να απελευθερωθούν στα σωστά σημεία. Ο καθηγητής Γκάρι Μο περιγράφει εύστοχα το πεπτικό σύστημα ως «χημικό εργαστήριο». Αυτή η χημική διαδικασία είναι ασύλληπτα περίπλοκη. Λόγου χάρη, το τοίχωμα του εντέρου είναι επενδυμένο με εξειδικευμένα κύτταρα που λειτουργούν ως χημικοί ανιχνευτές, ή αλλιώς υποδοχείς γεύσης, και αναγνωρίζουν τις χημικές ουσίες οι οποίες υπάρχουν στις τροφές που τρώτε. Χάρη σε αυτές τις πληροφορίες, το ΕΝΣ επιστρατεύει τα κατάλληλα πεπτικά ένζυμα προκειμένου να διασπάσει την τροφή σε μόρια που μπορούν να απορροφηθούν από το σώμα. Επίσης, το ΕΝΣ παίζει ζωτικό ρόλο καθώς ελέγχει την οξύτητα και άλλες χημικές ιδιότητες των μορίων της τροφής και προσαρμόζει ανάλογα τα πεπτικά ένζυμα.

Ο πεπτικός σωλήνας μοιάζει με γραμμή παραγωγής σε ένα εργοστάσιο που διευθύνεται κατά βάση από το ΕΝΣ. Ο «δεύτερος εγκέφαλός» σας μετακινεί την τροφή μέσα στο πεπτικό σύστημα δίνοντας εντολή στους μυς κατά μήκος του τοιχώματος του πεπτικού σωλήνα να συσπαστούν. Το ΕΝΣ μεταβάλλει την ένταση και τη συχνότητα αυτών των συσπάσεων όσο χρειάζεται για να λειτουργεί το σύστημα σαν ιμάντας μεταφοράς.

Επιπρόσθετα, το ΕΝΣ επιβλέπει τους μηχανισμούς προστασίας. Η τροφή που καταναλώνετε πιθανόν να περιέχει εν δυνάμει επιβλαβή βακτήρια. Διόλου παράξενο που γύρω στο 70 με 80 τοις εκατό των λεμφοκυττάρων του σώματός σας—ενός ζωτικού συστατικού του ανοσοποιητικού σας συστήματος—βρίσκονται στην κοιλιά σας! Αν καταπιείτε μεγάλη ποσότητα επιβλαβών ουσιών, το ΕΝΣ προστατεύει το σώμα προξενώντας δυνατές συσπάσεις που αποβάλλουν το μεγαλύτερο μέρος της τοξικής ουσίας μέσω εμετού ή διάρροιας.

Αν και το ΕΝΣ φαίνεται να λειτουργεί ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο, αυτά τα δύο νευρικά  κέντρα βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία. Για παράδειγμα, το ΕΝΣ συμβάλλει στη ρύθμιση των ορμονών που πληροφορούν τον εγκέφαλο πότε και πόσο πρέπει να φάτε. Τα νευρικά κύτταρα του ΕΝΣ δίνουν σήμα στον εγκέφαλο όταν έχετε χορτάσει και είναι πιθανό να προκαλέσουν ναυτία αν φάτε πάρα πολύ.

Ακόμη και προτού διαβάσετε αυτό το άρθρο, ίσως είχε περάσει από το μυαλό σας ότι ο πεπτικός σωλήνας και ο εγκέφαλός σας επικοινωνούν. Για παράδειγμα, έχετε προσέξει ότι όταν τρώτε ορισμένες τροφές πλούσιες σε λιπαρά φαίνεται να βελτιώνεται η διάθεσή σας; Σύμφωνα με έρευνες, αυτό συμβαίνει όταν το ΕΝΣ στέλνει “χαρούμενα σήματα” στον εγκέφαλό σας, πυροδοτώντας μια αλυσιδωτή αντίδραση που σας κάνει να νιώθετε καλύτερα. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί οι άνθρωποι τείνουν να τρώνε τις λεγόμενες παρηγορητικές τροφές όταν νιώθουν αγχωμένοι. Οι επιστήμονες ερευνούν την πιθανότητα τεχνητής διέγερσης του ΕΝΣ ως μέθοδο θεραπείας της κατάθλιψης.

Ένα άλλο παράδειγμα της επικοινωνίας ανάμεσα στον εγκέφαλο και στο πεπτικό σύστημα είναι ο λεγόμενος «κόμπος στο στομάχι». Αυτό το συναίσθημα ίσως προκαλείται επειδή το ΕΝΣ διοχετεύει το αίμα μακριά από το στομάχι όταν ο εγκέφαλος νιώσει ένταση ή άγχος. Επίσης, μπορεί να προκληθεί ναυτία, καθώς σε στρεσογόνες καταστάσεις ο εγκέφαλος αναγκάζει το ΕΝΣ να αλλάξει τις φυσιολογικές συσπάσεις του εντέρου. Σύμφωνα με ειδικούς, η σύνδεση εγκεφάλου-εντέρου μπορεί επίσης να αποτελεί τη βάση για αυτό που αποκαλείται στην αγγλική γλώσσα «gut instincts» («ένστικτο του εντέρου»).

Παρότι το ΕΝΣ είναι πιθανό να δημιουργεί τέτοια αισθήματα, δεν μπορεί ούτε να σκεφτεί ούτε να κατευθύνει τις αποφάσεις σας. Με άλλα λόγια, το ΕΝΣ στην ουσία δεν είναι εγκέφαλος. Δεν μπορεί να σας βοηθήσει να συνθέσετε ένα τραγούδι, να διαχειριστείτε τον τραπεζικό σας λογαριασμό ή να κάνετε τις σχολικές σας εργασίες. Και όμως, αυτό το εκπληκτικό σύστημα συνεχίζει να αφήνει άφωνους τους επιστήμονες με την πολυπλοκότητά του—το εύρος της οποίας ενδεχομένως παραμένει ανεξερεύνητο. Έτσι λοιπόν, πριν από το επόμενο γεύμα σας, σταθείτε για λίγο και σκεφτείτε όλο τον έλεγχο, την επεξεργασία πληροφοριών, τον συντονισμό και την επικοινωνία που πρόκειται να λάβουν χώρα στο πεπτικό σας σύστημα!