Οι Φιλόπονοι Καθαριστές Ρούχων του Αμπιτζάν

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΚΤΗ ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΟΥ

ΤΑΞΙΔΕΥΑΜΕ προς τα δυτικά από το Αμπιτζάν, στην Ακτή Ελεφαντοστού, απολαμβάνοντας τα αξιοθέατα και τους ήχους αυτής της πολύβουης δυτικοαφρικανικής πόλης, όταν ξαφνικά τράβηξε την προσοχή μας μια εντυπωσιακή εικόνα. Σε κάποια τεράστια έκταση με γρασίδι ήταν απλωμένα χιλιάδες λαμπερόχρωμα ρούχα. Για ποιο λόγο είχε στηθεί αυτό το πολύχρωμο σκηνικό; Οι ντόπιοι φίλοι μας ήταν πρόθυμοι να μας εξηγήσουν. Επρόκειτο για την εργασία των φάνικο.

Οι φάνικο είναι μια ομάδα φιλόπονων καθαριστών ρούχων. Από την αυγή μέχρι το σούρουπο, εκατοντάδες άντρες και μερικές σκληραγωγημένες γυναίκες βγάζουν τα προς το ζην πλένοντας ρούχα στο χέρι στον ποταμό Μπάνκο. Το όνομά τους είναι συνδυασμός δύο λέξεων της γλώσσας ντιούλα, ή αλλιώς τζούλα ​—φάνι, που σημαίνει «ύφασμα» ή «ρούχα», και κο, που σημαίνει «πλένω». Έτσι λοιπόν, η λέξη φάνικο στη γλώσσα ντιούλα σημαίνει «αυτός που πλένει ρούχα».

Το Έργο του Καθαριστή Ρούχων

Επισκεφτήκαμε πρωί πρωί τους φάνικο στον τόπο της εργασίας τους για να μάθουμε περισσότερα σχετικά με τον ενδιαφέροντα τρόπο με τον οποίο εξασφαλίζουν τα αναγκαία. Τι έντονη δραστηριότητα! Η εργασία είχε ήδη αρχίσει. Ο κάπως θολός ποταμός Μπάνκο ήταν «σκεπασμένος» με τεράστια ελαστικά οχημάτων μέσα στα οποία είχαν τοποθετηθεί πέτρες. Ένας καθαριστής ρούχων στεκόταν δίπλα σε κάθε ελαστικό με το νερό να φτάνει μέχρι τους μηρούς του, ή ως και τη μέση του, και εργαζόταν εντατικά κάνοντας σαπουνάδα, καθώς επίσης χτυπώντας και τρίβοντας τα ρούχα.

Πολύ πριν ανατείλει ο ήλιος, ο καθαριστής φάνικο πηγαίνει από πόρτα σε πόρτα για να περισυλλέξει την εργασία της ημέρας του. Μερικοί από τους πελάτες του μένουν ως και τρία χιλιόμετρα μακριά από το «πλυντήριο». Βάζει όλα τα ρούχα σε ένα ξύλινο καρότσι το οποίο σέρνει ή τα μεταφέρει σε έναν τεράστιο μπόγο στο κεφάλι του. Έπειτα, ο φάνικο κατευθύνεται προς τον ποταμό Μπάνκο. Όταν φτάνει, τον υποδέχονται εν χορώ με χαιρετισμούς σε πολλές γλώσσες, εφόσον οι φάνικο που εργάζονται εδώ προέρχονται από πολλά μέρη της Αφρικής. Μερικοί βρίσκονται σε αυτή την περιοχή επί δεκαετίες, όπως ο κ. Μπράμα, ένας γεροδεμένος καθαριστής ο οποίος είναι τώρα πάνω από 60 χρονών. Εκτός από τρεις ημέρες του χρόνου, η εργασία συνεχίζεται αδιάκοπα.

Αυτό καθαυτό το πλύσιμο των ρούχων είναι τεράστιο έργο. Παρατηρήσαμε κάποιον καθαριστή ο οποίος ακούμπησε κάτω το φορτίο του με τα ρούχα, μια ποσότητα που θα έκανε τη μέση νοικοκυρά να σαστίσει. Έλυσε τον μπόγο και άρχισε μουλιάζοντας κάθε ρούχο στο νερό. Έπειτα, έκανε σαπουνάδα με μια μεγάλη πλάκα σαπούνι από φοινικέλαιο και άρχισε να χτυπάει ένα ένα τα ρούχα σε μια πέτρα. Μερικές φορές χρησιμοποιούσε βούρτσα για να αφαιρέσει κάποιον επίμονο λεκέ. Πόσο κοστίζει το πλύσιμο των ρούχων; Πέντε λεπτά του ευρώ για ένα πουκάμισο και ίσως 10 λεπτά για ένα σεντόνι. Αυτό εξηγεί γιατί οι φάνικο πρέπει να πλένουν τόσο μεγάλες ποσότητες για να βγάζουν τα προς το ζην.

Αν βλέπατε τον τεράστιο όγκο των ρούχων που πλένουν, ίσως αναρωτιόσασταν: “Πώς είναι δυνατόν να θυμούνται σε ποιον ανήκει το κάθε ρούχο;” Σκεφτήκαμε μήπως χρησιμοποιούσαν σύστημα παρόμοιο με εκείνο μιας ομάδας καθαριστών ρούχων στην Ινδία οι οποίοι έχουν έναν μυστικό κώδικα σήμανσης. Το σύστημα που χρησιμοποιούν οι φάνικο είναι πολύ διαφορετικό από αυτό των Ινδών συναδέλφων τους, αλλά εξίσου αποτελεσματικό.

Ο καλά ενημερωμένος οδηγός μας προσπάθησε να μας εξηγήσει τη μέθοδο των φάνικο. Πρώτα από όλα, όταν ο καθαριστής συγκεντρώνει τα ρούχα, παρατηρεί το μέγεθος του σώματος κάθε μέλους της οικογένειας και έτσι θυμάται σε ποιον ανήκει το κάθε ρούχο. Δεν σημαδεύει ούτε βάζει ετικέτες. Έπειτα κάνει έναν κόμπο στο ίδιο σημείο κάθε ρούχου της ίδιας οικογένειας​—χρησιμοποιώντας, λόγου χάρη, το αριστερό μανίκι, το δεξί μανίκι, το γιακά ή το ζωνάρι. Όταν τα πλένει, προσέχει πάντα να έχει μαζί τα ρούχα της ίδιας οικογένειας. Και πάλι, μας φάνηκε ότι είναι πολύ δύσκολο να τα θυμάται. Ρωτήσαμε, λοιπόν, έναν φάνικο αν είχε χάσει ή μπερδέψει ποτέ τα ρούχα κάποιου. Η έκπληξη στο πρόσωπό του έδειξε καθαρά τι σκεφτόταν: “Όχι. Ένας φάνικο ποτέ δεν χάνει ρούχο!”

Μπορεί να έρθει οποιοσδήποτε στον ποταμό Μπάνκο και να αρχίσει να πλένει ρούχα; Ασφαλώς όχι! Πρέπει να τηρηθεί μια αυστηρή διαδικασία. Στον επίδοξο φάνικο δίνεται μια τρίμηνη δοκιμαστική περίοδος, στη διάρκεια της οποίας εκπαιδεύεται από κάποιον έμπειρο. Σε αυτό το χρονικό διάστημα μαθαίνει την εξειδικευμένη μέθοδο εκπαίδευσης της μνήμης. Αν αποτύχει σε αυτό, θα πρέπει να βρει εργασία κάπου αλλού. Ωστόσο, αν ο καινούριος  φάνικο είναι επιδέξιος, τότε πληρώνει ένα μικρό ποσό και του παραχωρείται το αποκλειστικά δικό του πόστο με το ελαστικό και τις πέτρες, το οποίο δεν θα χρησιμοποιεί κανένας άλλος.

Σαπούνι από Φοινικέλαιο

Το σαπούνι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το έργο του καθαριστή ρούχων. Ο αρχάριος, λοιπόν, εκπαιδεύεται και στην κατάλληλη χρήση του σαπουνιού από φοινικέλαιο. Χρησιμοποιούνται τρεις διαφορετικοί τύποι σαπουνιού οι οποίοι ξεχωρίζουν από το χρώμα τους. Το λευκό και το κίτρινο σαπούνι χρησιμοποιούνται για ελαφρώς λερωμένα ρούχα, ενώ το μαύρο σαπούνι χρησιμοποιείται για εκείνα που είναι πολύ βρώμικα. Το χρώμα είναι σκούρο λόγω του φοινικέλαιου, το οποίο είναι το βασικό συστατικό. Εφόσον ο κάθε φάνικο χρησιμοποιεί τουλάχιστον δέκα πλάκες σαπούνι καθημερινά, οι κοντινοί σαπωνοποιοί τούς τροφοδοτούν συνεχώς.

Επισκεφτήκαμε τις απλές εγκαταστάσεις σαπωνοποιίας που βρίσκονται στη λοφοπλαγιά δίπλα από το «πλυντήριο». Η σημαντική εργασία της σαπωνοποίησης αρχίζει στις έξι το πρωί. Οι εργάτριες έχουν ήδη αγοράσει τα απαιτούμενα υλικά από την τοπική αγορά​—συμπυκνωμένο φοινικέλαιο, ποτάσα, αλάτι, χυμό από γκουανάμπανα, λάδι κοκκοφοίνικα και βούτυρο κακάο, ουσίες που είναι όλες βιοδιασπάσιμες. Βράζουν αυτά τα συστατικά μαζί σε ένα τεράστιο μεταλλικό καζάνι που είναι τοποθετημένο πάνω σε φωτιά με ξύλα. Ύστερα από έξι περίπου ώρες βρασμού, χύνουν το μείγμα του σαπουνιού σε τσίγκινους δίσκους και δοχεία και περιμένουν να στερεοποιηθεί. Μερικές ώρες αργότερα κόβουν το σαπούνι σε μεγάλες πλάκες.

Έπειτα, η σαπωνοποιός κατηφορίζει το λόφο μεταφέροντας στο κεφάλι της ένα δοχείο γεμάτο με σαπούνια για να τα πάει στους φάνικο. Πώς παραδίδει το σαπούνι στους καθαριστές ρούχων εφόσον αυτοί είναι απασχολημένοι με το πλύσιμο μέσα στο νερό; Απλούστατα, μπαίνει ως τη μέση στο νερό, έχοντας τα σαπούνια μέσα σε ένα πλαστικό δοχείο που επιπλέει, και τα παραδίδει σε όποιον τα χρειάζεται.

Η Εργάσιμη Ημέρα Τελειώνει

Όταν ο φάνικο τελειώσει όλο το πλύσιμο, πηγαίνει στην κοντινή λοφοπλαγιά και απλώνει τα φρεσκοπλυμένα ρούχα σε σειρές πάνω στο γρασίδι ή τα κρεμάει σε σχοινιά τα οποία έχουν στερεώσει πρόχειρα. Το αποτέλεσμα είναι το πολύχρωμο σκηνικό που τράβηξε αρχικά την προσοχή μας. Τώρα είναι επίσης καιρός για να πάρει ο φιλόπονος καθαριστής ρούχων μια ανάσα από τις υποχρεώσεις της ημέρας. Αργά το απόγευμα, όταν έχουν στεγνώσει όλα τα ρούχα, διπλώνει προσεκτικά το καθένα, ίσως σιδερώνοντας μερικά με ένα σίδερο που ζεσταίνεται με κάρβουνο. Καθώς η ημέρα φτάνει στο τέλος της, τακτοποιεί σε μπόγο όλα τα καθαρά, σιδερωμένα ρούχα και τα παραδίδει στους κατόχους τους.

Όταν πρωτοείδαμε τις ατέλειωτες σειρές ρούχων που ήταν απλωμένα για να στεγνώσουν, δεν φανταζόμασταν πόσο πολλή εργασία προηγούνταν. Είμαστε, λοιπόν, πολύ χαρούμενοι που επισκεφτήκαμε τους φάνικο του Αμπιτζάν, καθώς τώρα καταλαβαίνουμε και εκτιμούμε περισσότερο το έργο όλων των καθαριστών ρούχων παντού στη γη.

[Χάρτης στη σελίδα 10]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΚΤΗ ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΟΥ

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Σαπωνοποιός πουλάει σαπούνια

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 10]

PhotriMicroStock™/​C. Cecil