Εκεί Όπου ο Ποταμός Ρέει Αντίστροφα

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΑΜΠΟΤΖΗ

ΕΧΕΤΕ δει ποτέ ποταμό να ρέει αντίστροφα; Ή δάσος βυθισμένο στο νερό έξι μήνες το χρόνο; Ξέρετε ότι υπάρχουν άνθρωποι που ζουν σε πλωτά σπίτια τα οποία πρέπει να μετακινούν επειδή το νερό εξαφανίζεται; Μήπως λέτε: «Αδύνατον»; Αν ναι, πιθανόν να αλλάξετε γνώμη έπειτα από μια επίσκεψη στην Καμπότζη κατά τη διάρκεια των μουσώνων, δηλαδή στην περίοδο των βροχών.

Καθημερινά, από τα μέσα Μαΐου μέχρι τον Οκτώβριο, ο καθαρός πρωινός ουρανός σκοτεινιάζει και μετά το μεσημέρι αρχίζει να πέφτει δυνατή βροχή. Το νερό κυλάει με ορμή πάνω στο μέχρι πρότινος ξερό και σκονισμένο έδαφος, και τα ποτάμια ξεχειλίζουν.

Γιατί Αντίστροφα;

Κοιτάξτε το συνοδευτικό χάρτη. Παρατηρήστε το σημείο όπου ο μεγαλοπρεπής ποταμός Μεκόνγκ συναντάει τον ποταμό Τόνλε Σαπ. Τα νερά τους ενώνονται και σύντομα διακλαδίζονται στον κυρίως ποταμό Μεκόνγκ και στον ποταμό Μπασάκ. Κατόπιν συνεχίζουν να ρέουν προς τα νότια διασχίζοντας το Βιετνάμ, όπου σχηματίζουν το τεράστιο Δέλτα του Μεκόνγκ.

Λίγο καιρό μετά την έναρξη της περιόδου των βροχών, οι χαμηλότερες περιοχές του δέλτα πλημμυρίζουν. Τα φουσκωμένα νερά κατακλύζουν τους εποχιακά ξερούς παραπόταμους. Καθώς οι μουσώνες συνεχίζονται, ο ποταμός Τόνλε Σαπ αναστρέφεται και αρχίζει να ρέει προς τα βόρεια, αντί να ακολουθεί τη φυσιολογική πορεία του προς το νότο. Με αυτόν τον τρόπο, ο πλημμυρισμένος ποταμός ρέει αντίστροφα ωσότου χυθεί στη λίμνη Τόνλε Σαπ.

Αυτή η λίμνη βρίσκεται σε μια χαμηλή πεδιάδα, περίπου 100 χιλιόμετρα από την Πνομ Πενχ, την πρωτεύουσα της Καμπότζης. Την περίοδο της ξηρασίας, η επιφάνεια της λίμνης έχει έκταση περίπου 3.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ωστόσο, κατά την περίοδο των βροχών το νερό τετραπλασιάζει ή πενταπλασιάζει τη συνήθη έκταση της λίμνης, καθιστώντας την το μεγαλύτερο όγκο γλυκού νερού στη Νοτιοανατολική Ασία.

Περιοχές όπου προηγουμένως υπήρχαν ορυζώνες, δρόμοι, δέντρα και χωριά σκεπάζονται τώρα από νερό. Οι ψαράδες, που έπλεαν με τα πλοιάριά τους σε νερό βάθους μόλις ενός μέτρου, γλιστρούν τώρα στο νερό πάνω από κορυφές δέντρων που φτάνουν σε ύψος τα 10 μέτρα! Σε άλλα μέρη, τέτοιες εκτεταμένες πλημμύρες θεωρούνται συνήθως καταστροφή. Εντούτοις, για το λαό της Καμπότζης, αποτελούν συχνά ευλογία. Γιατί;

Όταν οι Πλημμύρες Είναι Ευλογία

Η αντίστροφη ροή του ποταμού Τόνλε Σαπ έχει ως αποτέλεσμα την εναπόθεση πλούσιων αλλουβιακών υλικών στη γύρω περιοχή. Επιπλέον, τεράστιες ποσότητες ψαριών εισέρχονται στη λίμνη από τον ποταμό Μεκόνγκ και πολλαπλασιάζονται στο πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, η λίμνη Τόνλε Σαπ είναι μια από τις πλουσιότερες πηγές ψαριών γλυκού νερού στον κόσμο. Έπειτα από την περίοδο των βροχών, η λίμνη αδειάζει τόσο γρήγορα ώστε έχει αναφερθεί ότι ψαράδες μαζεύουν παγιδευμένα ψάρια από τα δέντρα!

Αυτές οι ετήσιες πλημμύρες δημιουργούν ένα δυναμικό οικοσύστημα. Τα δέντρα και η υπόλοιπη βλάστηση μέσα στην πεδιάδα που πλημμυρίζει ακολουθούν διαφορετικό κύκλο ανάπτυξης από τα φυτά των περιοχών που δεν πλημμυρίζουν. Συνήθως, τα τροπικά δέντρα αναπτύσσονται αργά, ρίχνοντας τα φύλλα τους την περίοδο της ξηρασίας και κατόπιν βλαστάνοντας ξανά την εποχή των βροχών. Αντιθέτως, τα δέντρα στην περιοχή Τόνλε Σαπ ρίχνουν τα φύλλα τους μόνο όταν καλυφτούν από τα νερά της βροχής. Και αντί ο ρυθμός ανάπτυξης να αυξάνεται κατά την περίοδο των βροχών, επιβραδύνεται. Μόλις τα νερά υποχωρούν και αρχίζει η περίοδος της ξηρασίας, τα κλαδιά βλαστάνουν και τα φύλλα αναπτύσσονται γρήγορα. Όταν η λίμνη αδειάζει, το έδαφος καλύπτεται από ένα στρώμα αποσυντιθέμενων φύλλων το οποίο παρέχει θρεπτικά συστατικά στα δέντρα και στην υπόλοιπη φυτική ζωή κατά την επακόλουθη περίοδο της ξηρασίας.

Σπίτια Πάνω σε Πασσάλους και Πλωτές Εξέδρες

Αλλά τι θα λεχθεί για τους ανθρώπους; Μερικοί κάτοικοι της λίμνης φτιάχνουν τα μικρά τους σπίτια  πάνω σε πασσάλους. Την περίοδο της ξηρασίας, αυτά τα σπίτια βρίσκονται ως και έξι μέτρα πάνω από το έδαφος. Αλλά όταν τα νερά φτάνουν στο μέγιστο ύψος τους, τα αλιευτικά πλοιάρια και οι μεγάλες μεταλλικές σκάφες που μερικές φορές χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά των παιδιών αράζουν ακριβώς μπροστά στο κατώφλι του σπιτιού.

Άλλοι κάτοικοι της λίμνης φτιάχνουν τα σπίτια τους πάνω σε πλωτές εξέδρες. Όταν η οικογένεια αυξάνεται, προστίθεται και άλλη πλωτή εξέδρα, και έτσι το σπίτι επεκτείνεται. Υπάρχουν γύρω στα 170 πλωτά χωριά στη λίμνη.

Στη διάρκεια της ημέρας, μικροί και μεγάλοι βρίσκονται στο νερό χρησιμοποιώντας αλιευτικές παγίδες και δίχτυα. Καθώς η στάθμη του νερού ανεβαίνει ή κατεβαίνει, σπίτια ή και ολόκληρα χωριά μπορεί να μετακινηθούν σε απόσταση αρκετών χιλιομέτρων ώστε να παραμείνουν κοντά στην καινούρια ακτογραμμή ή σε πιο παραγωγικούς ψαρότοπους.

Μακρόστενα κανό μετατρέπονται σε μανάβικα ή σε πλωτές αγορές για την κάλυψη των διαφόρων καθημερινών αναγκών της κοινότητας ή χρησιμοποιούνται ακόμη και ως δημόσια «λεωφορεία». Τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα σε πλωτά σχολεία. Τα πάντα, από τα φυτά μέχρι τους ανθρώπους, κινούνται στο ρυθμό των νερών εκεί όπου ο ποταμός ρέει αντίστροφα.

[Χάρτης στη σελίδα 23]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Περίοδος ξηρασίας

Περίοδος βροχών

ΚΑΜΠΟΤΖΗ

Λίμνη Τόνλε Σαπ

Ποταμός Τόνλε Σαπ

Ποταμός Μεκόνγκ

ΠΝΟΜ ΠΕΝΧ

Ποταμός Μπασάκ

Δέλτα του Μεκόνγκ

ΒΙΕΤΝΑΜ

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Αγόρι κωπηλατεί στον ποταμό Τόνλε Σαπ

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Φωτογραφίες του ίδιου χωριού​—την περίοδο της ξηρασίας και την περίοδο των βροχών

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 23]

Map: Based on NASA/​Visible Earth imagery; village photos: FAO/​Gordon Sharpless