Τα Μυρμήγκια του Μελιού​—Μια Λιχουδιά της Ερήμου

Η ΓΙΟΥΜΙΝΙΑ, μια Αβοριγινή φίλη μας, θέλει να μας αποκαλύψει ένα από τα μυστικά της ερήμου. Την ακολουθούμε σε έναν άνυδρο θαμνότοπο βόρεια της πόλης Άλις Σπρινγκς, στην κεντρική Αυστραλία, όπου αρχίζει να περιεργάζεται το αμμώδες έδαφος. Κάποια στιγμή, εντοπίζει κάτω από μερικές ακακίες του είδους Acacia aneura τα μικροσκοπικά πλασματάκια που θα μας οδηγήσουν σε μια γλυκιά ανταμοιβή. Είναι τα μυρμήγκια του μελιού.

Η Γιουμίνια αρχίζει να σκάβει γρήγορα, ακολουθώντας τις σήραγγες που έχουν ανοίξει τα μυρμήγκια βαθιά στην άμμο. Δεν αργεί να ανοίξει έναν λάκκο βαθύτερο από ένα μέτρο και με πλάτος αρκετό για να καθήσει κανείς. «Μπορείς να σκάψεις για να βρεις αυτά τα μυρμήγκια οποιαδήποτε εποχή, αλλά το χειμώνα είναι καλύτερα γιατί το καλοκαίρι κάνει ανυπόφορη ζέστη», μας λέει μέσα από το λάκκο. Μένουμε εκεί να την παρατηρούμε καθώς εξετάζει προσεκτικά τις σήραγγες με το μάτι του ειδικού. «Χρειάζεται να ξέρεις ποια θα ακολουθήσεις», μας εξηγεί.

Η Γιουμίνια δεν αργεί να ανακαλύψει τη φωλιά, στην οποία βλέπουμε τουλάχιστον 20 μυρμήγκια του μελιού. Οι φουσκωμένες  κοιλίτσες τους θυμίζουν ρώγες από σταφύλι καθώς είναι γεμάτες με ένα υγρό στο χρώμα του κεχριμπαριού. Τα μυρμήγκια κρέμονται από τη χωμάτινη οροφή της φωλιάς, ανήμπορα να κουνηθούν από το φούσκωμα. Μέσα σε λίγα λεπτά, η Γιουμίνια μαζεύει πάνω από εκατό μυρμήγκια από διάφορα διαμερίσματα. «Το μέλι τους είναι από τις πιο γλυκές φυσικές γεύσεις του τόπου μας», μας λέει.

Ζωντανά Βαζάκια Μελιού

Ανάμεσα στα 10.000 και πλέον είδη μυρμηγκιού που είναι γνωστά μέχρι στιγμής, τα μυρμήγκια του μελιού είναι από τα πιο ασυνήθιστα. Ανόμοια με τις μέλισσες που αποθηκεύουν μέλι στις κηρήθρες, τα μυρμήγκια του μελιού αποθηκεύουν νέκταρ μέσα στα ζωντανά σώματα εργατριών της αποικίας, οι οποίες ονομάζονται ταμιευτήρες. Αυτά τα ζωντανά «βαζάκια μελιού» λειτουργούν ως απόθεμα για τα υπόλοιπα μέλη της αποικίας σε καιρούς ανέχειας.

Όταν ένα μυρμήγκι θέλει να αποθέσει ή να αντλήσει τροφή, «πληκτρολογεί» με τις κεραίες του το σωστό κωδικό στις κεραίες του μυρμηγκιού-ταμιευτήρα. Τότε εκείνο ανοίγει το στόμα του για να ξεσφραγίσει το «βάζο». Μια ειδική στομαχική βαλβίδα, αποτελούμενη από τέσσερις γλωττίδες, ελέγχει την εισροή ή την εκροή του μελιού. Στη διάρκεια των μηνών που ζει ο κάθε ταμιευτήρας, προφανώς αδειάζει και γεμίζει κάμποσες φορές.

Οι ταμιευτήρες κάνουν μεν καθιστική ζωή κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, αλλά εκεί είναι προφυλαγμένοι από την ξηρασία, τη ζέστη και τα αρπακτικά. Σε αυτόν το σκοτεινό υπόγειο κόσμο, κρατάνε μακριά τα βακτήρια και τους μύκητες αλείφοντας το σώμα τους με ένα αντιβιοτικό υγρό που εκκρίνεται από έναν ειδικό αδένα.

Από πού προέρχεται το «μέλι»; Η τροφική αλυσίδα αρχίζει με τους χυμούς και το νέκταρ της ακακίας. Στη συνέχεια, κάποια μικροσκοπικά έντομα, οι μελίγκρες, τρέφονται από αυτούς τους φυσικούς χυμούς. Τα μυρμήγκια-εργάτριες αρμέγουν τις μελίγκρες για να πάρουν λίγη από την περίσσια ζάχαρη, το λεγόμενο μελίτωμα, ή συλλέγουν νέκταρ κατευθείαν από τα δέντρα. Τελικά, ταΐζουν τους ταμιευτήρες με το υγρό που συνέλεξαν. Επειδή αυτοί βρίσκονται σε αδράνεια και έχουν ελάχιστες διατροφικές ανάγκες, εξυπακούεται ότι το περισσότερο μελίτωμα παραμένει στο «κελάρι»!

Τι γίνεται όμως με τις μελίγκρες; Μήπως είναι οι χαμένοι της υπόθεσης; Καθόλου. Αφενός, τα μυρμήγκια αφήνουν σε αυτές αρκετό νέκταρ. Αφετέρου, τις προστατεύουν από τα παράσιτα και τα αρπακτικά. Επομένως, βγαίνουν αμφότεροι κερδισμένοι από αυτή τη συμβιωτική σχέση που ονομάζεται αμοιβαιότητα.

«Πήγαινε στο μυρμήγκι», λέει η Αγία Γραφή, «παρατήρησε τις ενέργειές του και γίνε σοφός. Αν και δεν έχει διοικητή, επόπτη ή άρχοντα, ετοιμάζει την τροφή του το καλοκαίρι· μαζεύει τα τρόφιμά του κατά το θερισμό». (Παροιμίες 6:6-8) Πόσο αληθινή είναι αυτή η δήλωση, διότι τα μυρμήγκια είναι όντως συνεργατικά πλάσματα που διακρίνονται για την οργάνωση και τη φιλοπονία τους! Και πόσο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι αυτοί οι σκληραγωγημένοι κάτοικοι της ερήμου καταφέρνουν να παράγουν μια τόσο γλυκιά λιχουδιά σε ένα τόσο αφιλόξενο περιβάλλον!

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Η φουσκωμένη κοιλίτσα αυτού του μυρμηγκιού είναι γεμάτη με ένα γλυκύτατο νέκταρ

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 11]

Pages 10, 11, top: M Gillam/photographersdirect.com; page 11: © Wayne Lynch/age fotostock