Ο ΑΝΙΛ ένιωθε εντελώς εξουθενωμένος. Είχε πάει σε αυτή την καινούρια δουλειά επειδή του πρόσφερε μεγαλύτερο κύρος και υψηλότερες αποδοχές. Τώρα, όμως, ήταν αναγκασμένος να δουλεύει μέχρι αργά το βράδυ καθώς και τα σαββατοκύριακα, μερικές φορές ως και 80 ώρες την εβδομάδα. Ο ίδιος λέει: «Η κατάσταση στη δουλειά ήταν χαοτική, και όλη η ευθύνη έπεφτε πάνω μου. Σκεφτόμουν: “Τι πήγα και έκανα; Αν δεν αλλάξω κάτι, είμαι τελειωμένος”». Ο Ανίλ όδευε ολοταχώς προς την ολοκληρωτική εξάντληση.

Η ολοκληρωτική εξάντληση στο χώρο εργασίας είναι κάτι παραπάνω από απλή κόπωση, και δεν περιορίζεται στο συνηθισμένο στρες της καθημερινής δουλειάς. Χαρακτηρίζεται από χρόνια εξουθένωση και από έντονα αισθήματα απογοήτευσης και ατονίας. Οι πάσχοντες αποστασιοποιούνται συναισθηματικά από την εργασία τους, χάνουν το κίνητρο να συνεχίσουν και γίνονται λιγότερο παραγωγικοί. Μελέτες συνδέουν την ολοκληρωτική εξάντληση με αρκετά συναισθηματικά και σωματικά προβλήματα.

Τι προκαλεί αυτή την κατάσταση; Ένας συνηθισμένος παράγοντας είναι ο υπερβολικός φόρτος εργασίας. Εξαιτίας της οικονομικής πίεσης, μερικοί εργοδότες απαιτούν από τους εργαζομένους να δουλεύουν περισσότερες ώρες, ενίοτε για λιγότερα χρήματα. Η σύγχρονη τεχνολογία κρατάει κάποιους σε συνεχή επαφή με την εργασία τους, πράγμα που τους δυσκολεύει να διαχωρίσουν τη δουλειά από την ιδιωτική τους ζωή. Για άλλους, η επαγγελματική ανασφάλεια, η έλλειψη ελέγχου επί της εργασίας τους ή η αίσθηση ότι αδικούνται είναι παράγοντες που συντελούν στην ολοκληρωτική εξάντληση. Παρόμοια επίδραση μπορεί να έχουν και οι ασαφείς προτεραιότητες ή οι συγκρούσεις με τους συνεργάτες.

Βέβαια, την ολοκληρωτική εξάντληση μπορεί να την επιφέρει και το ίδιο το άτομο στον εαυτό του. Κυνηγώντας καριέρα και χρήματα, μερικοί προσπαθούν να χωρέσουν όλο και περισσότερη δουλειά στη ζωή τους. Αυτά τα άτομα μπορεί να αφοσιωθούν υπέρ το δέον στη δουλειά τους και να γίνουν υποψήφια θύματα της ολοκληρωτικής εξάντλησης.

Αν έχετε οδηγηθεί στην ολοκληρωτική εξάντληση λόγω της εργασίας σας, πώς μπορείτε να συνέλθετε; Ομολογουμένως, ίσως φαίνεται ανέφικτο να κάνετε αλλαγές αν νιώθετε ότι έχετε παγιδευτεί σε καταστάσεις πέρα από τον έλεγχό σας. Ωστόσο, εξετάστε τα ακόλουθα τέσσερα βήματα για την αντιμετώπιση της ολοκληρωτικής εξάντλησης. Ίσως τελικά να έχετε περισσότερες επιλογές από όσες νομίζετε.

Τι είναι πιο σημαντικό για εσάς; Πολλοί πιθανότατα θα τοποθετούσαν ψηλά στον κατάλογό τους τις οικογενειακές σχέσεις και την καλή υγεία. Αυτά είναι πράγματα που ενδεχομένως θα ζημιωθούν αν πάθετε ολοκληρωτική εξάντληση.

Ξεκαθαρίζοντας τις προτεραιότητές σας, προετοιμάζεστε για να πάρετε δύσκολες αποφάσεις και να αποδεχτείτε κάποιες αναγκαίες αλλαγές. Για παράδειγμα, ίσως διακρίνετε ότι η εργασία σας σάς οδηγεί στην ολοκληρωτική εξάντληση. Εντούτοις, ίσως σκέφτεστε: «Δεν μπορώ να αλλάξω δουλειά ή να εργάζομαι λιγότερο. Χρειάζομαι αυτά τα χρήματα!» Ναι, όλοι χρειάζονται χρήματα, αλλά το θέμα είναι πόσα χρειάζεστε και ποιο θα είναι το κόστος για τα πράγματα που θεωρείτε πιο πολύτιμα.

Αντισταθείτε στην πίεση να υιοθετήσετε τις προτεραιότητες των γύρω σας. Οι προτεραιότητες του εργοδότη σας πιθανότατα διαφέρουν από τις δικές σας. Άλλοι ίσως επιλέγουν να βάλουν τη δουλειά πρώτη στη ζωή τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να κάνετε και εσείς το ίδιο.

Για να μειώσετε το στρες και να εξοικονομήσετε χρόνο για ό,τι θεωρείτε αληθινά πολύτιμο, ίσως θα μπορούσατε να εξετάσετε το ενδεχόμενο να δουλεύετε λιγότερες ώρες, ίσως καταφέρετε να πείσετε τον εργοδότη σας να σας απαλλάξει από κάποιες ευθύνες ή ίσως κρίνετε ότι πρέπει να αλλάξετε εργασία. Ό,τι και αν αποφασίσετε, πιθανότατα θα χρειαστεί να προσαρμόσετε την οικονομική σας κατάσταση και να κάνετε αλλαγές στον τρόπο ζωής σας. Αλλά αυτό δεν είναι ανέφικτο—μπορεί μάλιστα να μην είναι τόσο δύσκολο όσο φαντάζεστε.

Σε πολλές χώρες, η καταναλωτική κοινωνία μεταδίδει το μήνυμα ότι η ευτυχία ορίζεται από το ύψος του εισοδήματος και τα αποκτήματα. Αλλά αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Μια πιο απλή ζωή μπορεί να φέρει μεγαλύτερη ελευθερία και βαθύτερη ικανοποίηση. Προκειμένου να προετοιμαστείτε για μια τέτοια αλλαγή, μειώστε τα έξοδά σας και εξοικονομήστε χρήματα. Προσπαθήστε να μειώσετε τα χρέη σας ή να απαλλαγείτε εντελώς από αυτά. Συζητήστε με την οικογένειά σας την ανάγκη για αλλαγές και ζητήστε την υποστήριξή τους.

Αν αντιμετωπίζετε εξωπραγματικό φόρτο εργασίας ή κάποιο άλλο επίμονο πρόβλημα στη δουλειά σας, συζητήστε την κατάσταση με τον εργοδότη σας. Όποτε είναι δυνατόν, προτείνετε λύσεις που καλύπτουν και τις δικές σας ανάγκες και τις δικές του. Διαβεβαιώστε τον ότι παίρνετε στα σοβαρά την εργασία σας και εξηγήστε τι είστε διατεθειμένοι να κάνετε. Αλλά να είστε σαφείς και σταθεροί όσον αφορά το τι δεν μπορείτε να κάνετε.

Να είστε προνοητικοί και ρεαλιστές. Αν θέλετε να δουλεύετε λιγότερο, ο εργοδότης σας ίσως αναμένει να δεχτείτε τη μείωση των αποδοχών σας. Προβλέψτε κινδύνους όπως η απειλή απόλυσης και προετοιμάστε τις αντιδράσεις σας. Να θυμάστε ότι οι προοπτικές σας να βρείτε άλλη εργασία είναι καλύτερες ενόσω έχετε ακόμα την τωρινή σας δουλειά.

Ακόμα και αν καταλήξετε με τον εργοδότη σας σε μια συμφωνία που ικανοποιεί και τους δυο σας, είναι πιθανό ότι δεν θα λείψουν οι πιέσεις για περισσότερη δουλειά. Τι μπορεί να σας βοηθήσει να μείνετε σταθεροί; Τηρήστε τις δεσμεύσεις που έχετε αναλάβει. Αυτό μπορεί να σας δώσει την παρρησία να ζητήσετε από τον εργοδότη σας να κάνει και εκείνος το ίδιο, κρατώντας μεταξύ άλλων το φόρτο εργασίας στα συμφωνημένα όρια.

Ακόμα και αν η δουλειά σας αυτή καθαυτή δεν σας δημιουργεί σοβαρά προβλήματα, μπορεί παρ’ όλα αυτά να ταλαιπωρείστε από στρες, δύσκολους ανθρώπους και δυσάρεστες καταστάσεις. Γι’ αυτό, να βρίσκετε χρόνο για επαρκή ανάπαυση και ισορροπημένη αναψυχή. Και να θυμάστε ότι δεν χρειάζεται να είναι δαπανηρή η αναψυχή για να αναζωογονεί εσάς και την οικογένειά σας.

Καλλιεργήστε ενδιαφέροντα και φιλίες έξω από την εργασία σας, και μην επιτρέπετε στο είδος και στον όγκο της να ορίζουν την ταυτότητά σας. Γιατί; Το βιβλίο Τα Λεφτά σου ή τη Ζωή Σου (Your Money or Your Life) κάνει την εξής παρατήρηση: «Το ποιος είστε έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από το πώς βγάζετε τα προς το ζην». Αν η ταυτότητά σας και η αυτοεκτίμησή σας πηγάζουν πρωτίστως από την εργασία σας, τότε θα δυσκολευτείτε να περιορίσετε το ρόλο που παίζει η δουλειά στη ζωή σας.

Μπορείτε να κάνετε τις αναγκαίες αλλαγές για να αντιμετωπίσετε την ολοκληρωτική εξάντληση; Ναι, μπορείτε. Ο Ανίλ, ο οποίος αναφέρθηκε στην αρχή του άρθρου, τα κατάφερε. Ο ίδιος λέει: «Επικοινώνησα με τον προηγούμενο εργοδότη μου και τον ρώτησα αν ήθελε να με προσλάβει ξανά, και εκείνος δέχτηκε. Ντρεπόμουν να αντικρίσω τους πρώην συναδέλφους μου, αφού τους είχα πει ότι έφευγα “για να ανοίξω τα φτερά μου”. Όσο δε για το μισθό μου, υπέστη γενναία μείωση. Όμως εγώ ηρέμησα, και πλέον είχα περισσότερο χρόνο για την οικογένειά μου και για αυτά που θεωρώ πραγματικά πολύτιμα».