Abim bôr be ne bune naa é môr a nga bo besikôlô a ye yalane naa « évolution », é môr ki a wume Nzame a ye yalane naa « avelé ».

Ve s’éyong ase.

Nlang ô ne naa, é bôr be nga bo besikôlô​—ye beyem mam​—baa simane ki naa Évolution é de é ne ve ayili ya aval éning é nga sum.

Nñonghane éfônan Gérard, n’yeghle entomologie (entomología), a nga yeghle a sikôlô naa bôr ba so betsit. « Éyong me mbe mé yalane minsili, me mbe mé ve biyalane beyeghle bam be mbe bé kôme wokh​—ve ébe ma, é mbe ki été ».

Amu dzé abim bôr be nga bo besikôlô ba yen fe nzukh a yebe naa éning da so ye évolution ? Naa bi yalane nsili té, nsilighane minsili mibèè mia ndeghle beyem mam : (1) Aval avé éning é nga sum ? ye (2) Aval avé é biôm bise bi bele éning bi nga ke bia sanghlane nsôn ?

É DZAM ABUIÑ BÔR BA DZÔ. Éning é nga sia so ébe dzôm é ne keghe éning.

AMU DZÉ ABUIÑ BÔR BAA YEBE KI ÉYALANE TÉ ? Beyem mam be nga yem-hang abuiñ nfakh chimie (química) ye structure moléculaire (estructura molecular ) aval da be ki tare boban, ve ba be ki tugha ve ayili aval éning é nga so. Môra ébèñ é ntoo é zang é dzôm é ne keghe éning y’a é dzôm da ning ane cellule (célula).

Beyem mam ba dzô anyu-anyu aval si é mbe bizukh melu ô mvus. Ézang deba ba tugha ki woghane ane éning é nga sum​—éfônan, a volcan(volcán) nge ki aman été. Ayeghle éfe é ne naa, é mam me bele éning me nga tare sum vôm afe ôyap adzôp été, ane é nga so a si, a môra akokh été. Ve dzam té da yalane ki nsili wa tsinan atarga éning ; be ne va tsine éyalane ye nsili té ôyap.

Beyem mam be ne va dzô anyu-anyu naa bemolécule (bemolécula) be nga tare so y’a matériel génétique (material genético) aval bia yem ému. Ba bunu naa bemolécule bete be nga sia so ébe é dzôm é ne keghe éning ye kabane émyéñ étam. Ve, beyem mam ba be ki lere aval molécule té a ne, ye keghe yem kule aval molécule te a sughlane a nda biveghle bieba.

É biôm bise bi bele éning bi ne ngura aval étam nfakh ya baghle ye wule b’information (b’información). Becellule ba kalane, ba ve ayili ye bo éman me ne ntsilane e code génétique (código genético) weba. Beyem mam m’ézing ba fônane code génétique a ne e logiciel informatique (software informático), structure chimique (estructura química) ya cellule ane mam me ya informatique. Ve évolution é se ki tu évôm b’information be te ba so.

Bemolécule protéine (Bemoléculas de proteína) be ne éban naa cellule a yem wule. Molécule protéine a bele mintet b’acides aminés (aminoácidos) mine nlarane bebièñ bebièñ. Édi avokh, molecule protéine a yiane nyighbane bitun bilal naa a bo éban. Beyem mam m’ézing ba simane naa, naa molécule protéine mbokh a bobane da sili foghe akengha nnen. « Amu cellule fonctionnelle (célula funcional) mbokh a sili betoyin be protéines mindzang mindzang », éde physicien (físico) Paul Davies a tsile. A bera dzô naa : « é se ki bo sôsôe naa biôm bite bi bobane étam ».

AKIGHE BES. Beyem mam be bo-hang mindzeng tan mewom mimbu minfakh mise mi ya science, ve keghe yen naa éning da so vom nfe.

É DZAM ABUIÑ BÔR BA DZÔ. Éning ôsua é nga vem étam ve fuiñ é biôm bise bivokh, ane moan môr, ba luè de naa mutation aléatoire (mutaciones aleatorias) ye sélection naturelle (seleccion natural).

AMU DZÉ ABUIÑ BÔR BA YEBE KI ÉYALANE TÉ ? Becellule b’ézing be bele abuiñ biôm e lôr éba bevokh. Dzam afe éne naa, becellule be ne keghe abuiñ biôm be ne veghane ane éba be bele biôm abuiñ, « dzam té é ne nzukh a wokh nté mbokh ane aval éning é nga sum ».

Beyem mam be nga yen naa cellule ase a bele ayôm b’éngine be bele été bemolécule de protéine ba bo bisèñ bi ne nzukh fufule. Bisèñ bi te bi ne : nlerane ye nkoghgane bidzi bia soo ngul, nkômane becellule ye nwulan b’information a cellule ngura.Ye mutation aléatoire ye sélection naturelle ébe be ne ve naa bemolécule be bo aval nzukh ésèñ te ? Abuiñ bôr ba yen nzukh a yebe de.

Betsit ba be bôr ba so aki daa. Embryon (embrión) été, becellule ba fuiñ mindzang mindzang ye ñong môr ase ésèñ a yiane bo, e bo naa bikila bi nyôl bi kuiñ. Évolution é se ki tu é dzôm da ve naa cellule ase a « yem » é dzam a ye sughlan y’a é vôm a ye kaa ke.

Beyem mam be nga yem-hang abong di naa e bo naa ndzang tsit ô veghan e ndzang tsit mbokh, da sili naa mintsenane mi mam mi lôr a cellule été, nfakh bemolécule. Abong beyem mam be bo-hang keghe kule é ndem da lere naa évolution é ne bo cellule « a bele ki abuiñ biôm », ye da yili naa bemutation aléatoire ye sélection naturelle ébe be nga ve naa mindzang betsit be mane fuiñ a si ? Aval betsit be ne nkoman, Michael Behe ane n’yeghle ya science biologique (ciencias biológicas), a dzô naa « nge é mam be nga yen me ne abim minzukh di, bôr be dzi ki dzeng naa be wokh aval avé mam mete me nga sanghle keghe naa môr a fas me ».

Boan be bôr ba binane ye yem naa ba ning, be bele ngul y’a simane ye fas, be bele fe mefule me ne ane akap, nsisim metunegha ye fule y’a yem mbeng nge abé. Bemutation aléatoire ye sélection naturelle bé se ki kane amu dzé mefule mete ma yenebane foghe ve ébe moan môr.

AKIGHE BES. Éyong abuiñ bôr ba yemle naa éning é nga so étam, é ba bevokh ba yebe ki biyalane évolution da ve be é tsinan aval éning é nga sum ye aval é nga vem.

Niane be nga mane fas mam mete, abuiñ bôr ba yebe naa éning da so é môra akeng ayat. Bi tame ñong éfonane Antony Flew, N’yeghle a philosophie (filosofía), a mbe môr mbokh ya é bôr be nga kam athéisme (ateísmo). Éyong a nga yen ane éning é ne nkoman ya metsing me ne été, éde Flew a nga sanghle ôsiman. Éyong a simane medzô mvus, a tsile naa : « Bia yiane tông ôsimane é vôm ôse wa ke bia ». Ébe n’yeghle Flew, ôsimane wa lere naa Mvel a ne.

Gérard, é môr bi va tu ôyop, a nga bele fe ôsimane te. Afiang bo é bura besikôlô a nga bo ye ésèñ entomologie (entomología) dzéñ, a nga dzô naa : « Mé dzi ki yen ndem da lere naa éning é nga sia so nale ébe é dzôm é ne keghe éning. Aval biôm bise bi bele éning bi ne ntaghane ye aval bi ne nzukh a wokh me nga vole me wokh naa Môr é nye a nga takh me ».

Aval ane môr a ne yeghe abuiñ mam éyong a deghe é mam nkenkeng ô va lwin, Gérard a nga zu yen mefule Nzame éyong a nga yeghe é biôm bi ne éning. Gérard a nga ñong fe éyong ya fas é mam me ne a abakh ba dzô naa Mvel é nye a nga tsile de​—Bible. (2 Timothée 3:​16) Éne a nga yen mbemba biyalane été ébe minsili bôr ba sile é vôm éning é nga sum ya be sôsôe ba yiane ébe minzukh mia teghle boan be bôr ému wi. A nga bele fe ndzi naa Bible a so n’yemane ô nnen ayat.

Aval ane Gérard a nga yen de, biyalane bi ya Bible bia sili naa bi fas byo. Bia tum naa môr ase ya be mina a bo de.