“E veivakaocai mo yadra ena 1 na kaloko ena mataka lailai mo cakava nomu lesoni e vale. O na vinakata ga mo moce.”—David.

 “Eso na gauna niu vuli lesoni, au na yadra tu yacova na veimama ni va ena mataka lailai. E ka vakalialia ni sega na gauna meu moce kina. Oti ga au sa na vakavakarau tale ena ono na kaloko meu lako i vuli!”—Theresa.

 Vakacava e sivia tale na lesoni mo cakava e vale? Ke dina qori, ena rawa ni vukei iko na ulutaga qo.

•  Cava era solia kina na qasenivuli na lesoni me caka e vale?

•  iDusidusi

•  Ka era kaya nomu icaba

 Na lesoni e caka e vale ena . . .

•   vakarabailevutaka nomu kila

•   vakavulici iko mo qarava na itavi

•   o na vakayagataka vinaka kina nomu gauna

•   ena vukei iko mo kila na ka o vulica, mo cakava tale ga a

 “Dua na sala era na kila kina na qasenivuli nira kila vinaka tiko na gonevuli na ka era vulica, oya nira solia sara ga na lesoni vei ira na gone mera cakava e vale. Era sega ni vinakata na qasenivuli mera rogoca ga na ka era vulica ra qai guilecava.”—Marie.

 O na vulica ena lesoni ni fika kei na veika vakasaenisi na sala mo walia kina na leqa. Era kaya na kenadau ni na rawa ni vakavinakataka nomu ivakarau ni vakasama. Ia na lesoni e caka e vale, e vaka na vakaukauayago ena vakayadrata nomu vakasama!

 Ke tiko na yaga ni lesoni me caka e vale se sega, e dodonu ga mo namaka ni o na cakava e vale na lesoni. O na sega ni rawa ni yalana na levu ni lesoni me caka e vale, ia o rawa ni vakalailaina na gauna o vakayagataka kina. Raica mada qo na kena ivakaraitaki.

 Ke dredre mo cakava nomu lesoni e vale, tuvanaka vinaka ga na gauna mo cakava kina. Ena sega ni levu na gauna o na vakalusia kina. Tovolea mada qo.

•   iDusidusi 1: Lalawa rawa. E kaya na iVolatabu: “Na lalawa ni tamata gumatua ena tini vinaka.” (Vosa Vakaibalebale 21:5) Ni bera ni o cakava nomu lesoni, vakarautaka rawa na iyaya kece o na vakayagataka kina. Ena sega ni veivakaocai mo lai kauta tale tiko mai na iyaya o vinakata.

   Digia tale ga e dua na vanua vakanomodi mo rawa ni cakava vinaka kina nomu lesoni. Eso era cakava ena dua na rumu vakanomodi, e vakacina vinaka tale ga. Eso tale era cakava nodra lesoni ena laibri.

   “Ke o tuvanaka ena ivola se ivolanivula na lesoni mo cakava e vale, qori ena vukei iko mo vakayagataka vinaka nomu gauna. O na sega ni lomaocaoca vakalevu ni o vakavola na ka mo cakava, kei na gauna mo cakava kina.”—Richard.

•   iDusidusi 2: Tuvanaka nomu cakacaka. E kaya na iVolatabu: “Na ka kece e caka . . . me tuvanaki vakamatau.” (1 Korinica 14:40) Vakasamataka vinaka na lesoni mo cakava e liu, kei na kena mo cakava tarava.

   Eso era dau via cakava e liu na lesoni dredre. Eso tale era nanuma mera cakava e liu na lesoni rawarawa, ena vukei ira qori mera vakaotia totolo nodra lesoni. Digia ga na iwalewale ena ganiti iko.

   “Ena veivuke vakalevu me tiko na lisi ni ka mo cakava, mo kila kina na ka mo cakava kei na kena veitaravi. O na lewa vinaka kina nomu cakava na lesoni, o na sega tale ga ni lomaleqa vakalevu.”—Heidi.

•   iDusidusi 3: Cakava sara. E kaya na iVolatabu: “Moni dau mamakutu, ni kua ni vucesa.” (Roma 12:11) O na rairai vinakata mo cakava eso tale na ka. Ia biuta vakatikitiki kece qori ena gauna o cakava kina nomu lesoni.

   Ke o dau lokuyarataka na itavi, o na calata ena kena gauna lokuci, se o na vakariritaka na itavi. Ena sega tale ga ni vinaka nomu ivakarau ni vuli lesoni kei na cakacaka. Ia o na lomavakacegu qai marau ke o cakava nomu lesoni e vale ena kena gauna.

   “Au na sega ni lomaleqa vakalevu keu cakava noqu lesoni e vale ni oti ga na vuli, se cakava na project ena gauna ga e soli kina vei au. E sega tale ga ni vakaleqa eso tale na itavi.”—Serina.

   VAKATUTU: Me dua ga na gauna mo cakava kina e veisiga nomu lesoni e vale. O na lewai iko kina vakavinaka, o na dei tale ga.

•   iDusidusi 4: Dei ena nomu inaki. E kaya na iVolatabu: ‘Mo wanono vakadodonu i liu.’ (Vosa Vakaibalebale 4:25) Kena ibalebale ni o vuli lesoni, mo qarauna na ka e veivakawelei, me vaka na iyaya vakalivaliva.

   Ena vakalusi gauna ke o vakararai tu ena internet se vakauitukutuku ena talevoni. O rawa ni vakayagataka na gauna qori mo vakaotia kina nomu lesoni e vale. Ia ke o dei ena nomu inaki, o na sega ni lomaocaoca vakalevu, ena levu tale ga nomu gauna galala.

   “E dredre mo dei ena nomu inaki ke o vakayagataka tiko nomu talevoni, kompiuta, qito, se sara tivi. Dau vukei au vakalevu niu bokoca noqu talevoni, kei na so tale na iyaya vakalivaliva e rawa niu vakawelei kina.”—Joel.

•   iDusidusi 5: Veiraurautaka na ka o cakava. E kaya na iVolatabu: “Me kilai na nomuni yalorawarawa.” (Filipai 4:5) O na sega ni lomaocaocataka vakasivia nomu lesoni e vale, ke o dau cegu vakalailai. Tovolea mo taubale, vodo basikeli, se cici.

   Veivosaki kei ira nomu qasenivuli ke o kila ni sivia tale na lesoni mo cakava e vale. Era na rawa ni cakava na veiveisau, nira raica ni o sasaga tiko ena nomu vinaka taucoko.

   “Kua ni vakalaiva na lomaocaocataki ni lesoni e caka e vale, me vakararawataki iko se lomabibi kina vakalevu. Eso na ka e rawa ni vakavuna nomu nuiqawaqawa kei na lomaocaoca, oya na lesoni me caka e vale. Ia kua ni soro, sasaga tiko ga.”—Julia.

 Tarogi iko mada eso na taro qo:

•   Cava eso na ka au vinakata meu cakava kina noqu lesoni e vale?

•   Gauna vinaka cava meu cakava kina noqu lesoni e vale?

•   Vanua cava au na sega ni vakasosani kina vakalevu?

•   Au na sega ni lokuyarataka vakacava na ka?

•   Ka ni veivakawelei cava ena vakataotaki au?

•   Sala cava meu kua ni vakawelei kina ena iyaya vakalivaliva se so tale na ka?

•   Au na veiraurautaka vakacava noqu cakava na lesoni e vale?

 NANUMA TIKO: Mo kila vinaka na ka e okati ena lesoni mo cakava e vale. Ke o lomatarotaro, tarogi nomu qasenivuli ni bera ni o biubiu mai koronivuli.