ENA vica na senitiuri sa oti era rerevaki vakalevu e Urope na dauvakatevoro, era mani vakasasataki qai vakamatei. A yaco vakalevu qori e Varanise, Jamani, vualiku kei Itali, Suwitisiladi, kei na veivanua ena vuaira kei Urope me vakataki Belgium, Luxembourg, kei Necaladi. E kaya na ivola na Witch Hunts in the Western World, * “era mate e vica vata na udolu na tamata e Urope kei na kena koloni,” ra qai “vakararawataki, vesu, vaqaqai, cati, era beitaki qai vakarerei e vica vata na milioni.” A tekivu vakacava qori? O cei e bukana?

E veivakamuai vakalevu ena leqa sa cavuti oti mai na veivaqaqai ni lotu. Qai liutaka sara ga na Lotu Katolika ena ika13 ni senitiuri, e kaya na ivola na Witch Mania e caka qori ‘me kua ni dua e biubiu mai na lotu, mera lesu tale ga mai o ira sa biuta.’ Na veivaqaqai qori e vaka me ovisa ni lotu.

Ena 5 Tiseba, 1484, a vakarota se vola e dua na ivola na tui tabu o Innocent VIII me vakatabui na vakatevoro. A lesia tale ga e rua na dauveivaqaqai o Jakob Sprenger kei Heinrich Kramer (kilai tale ga ena yaca vakaLatina o Henricus Institoris) me rau walia na leqa qori. E rau vola e dua na ivola na Malleus Maleficarum, se na, Hammer of Witches. Ra qai yavutaka kina na lotu Katolika kei na lotu Tawase na nodra rai me baleta na vakatevoro. E tu kina na italanoa me baleti ira na dauvakatevoro e yavutaki ena itukuni. Qai vakamacalataki kina na vuna e cala kina vakalotu, vakalawa tale ga na vakatevoro, e veidusimaki ena sala mera kilai, mera vakawabokotaki kina na dauvakatevoro. Na ivola na Hammer of Witches e tukuni ni ‘tonotonomata qai veivakacacani duadua vei ira kece na ivola e vuravura.’

 E sega ni gadrevi e dua na ivakadinadina me beitaki kina e dua e dauvakatevoro. E kaya na ivola me baleta na nodra lewai na dauvakatevoro na Witches and Witch Trials na inaki ga ni veilewai me “vakatusa o koya e beitaki ni cala, e caka qori nira vesumonataki se ra vakasaurarataki.” Qai dau caka tale ga na veivakararawataki.

Na ivola na Hammer of Witches kei na nona ivakaro na tui tabu o Innocent VIII, era vakasasataki kina na dauvakatevoro e Urope. Na misini vou tale ga ni tabaivola e vakatetei rawa kina na itukutuku qori mai Atalanitika me yaco i Merika.

E levu era beitaki qai sivia e 70 na pasede era marama, vakabibi o ira na yada, ni sega ni dua e vala ena vukudra. Era okati tale ga kina na buinigone, marama dau soli wai—vakabibi ke sega ni vakilai na kena yaga—kei ira na dravudravua. E sega ni dua e galala mai kina, vutuniyau se dravudravua, tagane se yalewa, vakaitutu se tauvanua.

O ira era nanumi nira dauvakatevoro, era dau beitaki ena ca kece e yaco. E kaya e dua na mekesini mai Jamani na Damals, nira “vakavuna me lutu na ucacevata, na kena basika na sicinivanua kei na banuve e vakamatea na sorenitei kei na kauvuata.” Era beitaki tale ga ke lutu na ucacevata ena iteitei, maca na sucu ni bulumakau, sega ni rawa vua na tagane me veiyacovi, se yava e dua na marama!

E kilai vakacava ni dua e dauvakatevoro? Eso vei ira na beitaki era vesu ra qai biu ena tobu wai batabata e sa “masulaki” tu. Ke ra dromu, qori e ivakatakilakila nira sega ni cala, oti era na vueti cake mai. Ia ke ra nawa, era na beitaki nira dauvakatevoro qai vakamatei sara ena gauna vata ya se era na lai lewai. Eso tale ena vakarautaki na kedra bi, era vakabauti ni o ira na dauvakatevoro e lailai se sega sara ga na kedra bi.

E kaya na ivola na Witch Hunts in the Western World, e dua tale na iwalewale oya na kena vaqarai na “ivakatakilakila ni Tevoro.” Na ‘ivakatakilakila qori e laurai levu, ena biuta tu na Tevoro vei dua ni veitaratara oti kei koya.’ Era na vaqara na vakailesilesi na ivakatakilakila qori ‘nira toroya na yagoi koya e beitaki ra qai vakadikeva e matanalevu na yagona kece! Era na cula na cava ga e tutubu ena yago me vaka na nona ivola e dua (birthmark), somuna, kei na mawe ni mavoa. Ke sega ni mosi se dra na vanua e culai, sa wili qori me ivakatakilakila i Setani.

Era uqeta na nodra vakasasataki na dauvakatevoro na iliuliu ni matanitu era lotu Katolika se lotu Tawase, eso na yasayasa e kaukaua cake na nodra ivakarau na iliuliu era lotu Tawase ni vakatauvatani kei ira na Katolika. Ia ni toso na gauna, sa veisau na rai. Kena ivakaraitaki, ena 1631 o Friedrich Spee e dua na bete ni Jesuit, a tomani ira na beitaki nira dauvakatevoro era lai vakamai bulabula, a vola nona rai ni sega ni dua e cala. E tukuna ke ra vakasasataki tiko ga na dauvakatevoro, ena lala na vanua! Era raica tale ga na vuniwai ni so na mate me vaka na manumanusoni e sega ni ivakatakilakila ni curumi tevoro. E totolo na kena lutu sobu na levu ni veilewai e caka ena ika17 ni senitiuri, qai mai oti vakadua ena icavacava ni senitiuri qori.

Na cava eda vulica ena gauna vakadomobula qori? Dua oya: Ni dua na lotu vaKarisito e tekivu me sosomitaka na ivakavuvuli savasava i Jisu Karisito ena ivakavuvuli lasu vakalotu kei na veika vakatevoro, sa rawa sara ga ni yaco e levu na leqa. E tukuna kina na iVolatabu me baleta na revurevu ni ka era cakava na tamata tawayalodina ina lotu vaKarisito dina, ena “vosavakacacataki . . . na sala ni dina.”—2 Pita 2:1, 2.