RAUTA na 670 B.G.V., e kaya na website ni valeniyaya maroroi na British Museum ni lewa o Asiria e dua na iwase levu ni vuravura, “tekivu e Saipurusi e tiko ena ra me yaco sara i Irani ena tokalau, e wili kina o Ijipita me vica vata na yabaki.” Na kena koroturaga o Ninive e korolevu duadua e vuravura. E sakitaka e levu na kena ivakananumi totoka, na loganisenikau totoka, valenitui lelevu, kei na valenivola lelevu. E laurai ena ka e volai tu ena bai kei Ninive makawa ni o Tui Ashurbanipal, me vakataki ira ga na vo ni tui kei Asiria, e vakatokai koya me “tui kei vuravura.” Ena gauna qori e vaka me sega ni vakamalumalumutaki rawa o Asiria kei Ninive.

Na gauna sara ga e kaukaua tu kina o Aisiria, e parofisaitaka na parofita i Jiova o Sefanaia: “[O Jiova] ena . . . vakarusai Asiria, ena vakalalai Ninive, me mamaca me vaka na vanua talasiga.” E parofisaitaka tale ga na parofita i Jiova o Neumi: “Ni yauta na siliva, ni yauta na koula! . . . Na koro sa lala, sa tu wale, sa biu tu! Era na drovaki iko o ira kece era raici iko, era tukuna, ‘Sa rusa o Ninive!’” (Sefa. 2:13; Neumi 2:9, 10; 3:7) Nira rogoca e levu na parofisai qori de dua era na kaya: ‘Ena rawa ni yaco qori? Ena rawa ni vakamalumalumutaki na matanitu kaukaua o Asiria?’ Kena irairai ni na sega ni rawa.

E qai yaco dina na ka e sega sara ga ni vakabauti! Ni cava na ikavitu ni senitiuri B.G.V., era sa vakamalumalumutaki Asiria na kai Papiloni kei Mitia. Mani biu tu o Ninive, sa guilecavi tale ga na ka e kilai kina! Me vaka e tukuni ena dua na ivola e vakarautaka na valeniyaya maroroi na Metropolitan Museum of Art e Niu Yoka, ena veiyabaki ni 500 ina 1500 G.V., sa guilecavi vakadua na korolevu qo. E levu era qai kilai Ninive ga nira wilika na iVolatabu. E tukuna na isoqosoqo na Biblical Archaeology Society ena itekitekivu ni 1800 ni “sega ni dua e kila se a tiko dina na koroturaga kei Asiria se sega.” Ia ena 1845, e tekivu kelia na irusarusa kei Ninive na daukelikeli o Austen Henry Layard. Na veika e kunea ena kelikeli qori e vakaraitaka ni koro totoka dina o Ninive.

Na kena vakayacori na parofisai me baleti Ninive eda nuidei kina ni na vakayacori tale ga na parofisai me baleta na nodra vakarusai na iliuliu vakapolitiki ena gauna qo.—Tani. 2:44; Vkta. 19:15, 19-21.