ULUTAGA LEVU
A Bula Dina o Jisu?
A SEGA ni vutuniyau se kaukaua o Jisu, a sega tale ga na nona vale. Ia e vica vata na milioni era sa vakila na yaga ni nona ivakavuvuli. Vakacava a bula dina o Jisu? Dikeva mada na ka era tukuna eso na turaga rogo ena gauna makawa kei na gauna qo.
-
E kaya o Michael Grant e kila vinaka na ivakarau ni bula ena gauna makawa: “Ke da vakabauta na Veiyalayalati Vou kei na so tale na ivola makawa, sega ni dodonu meda vakatitiqataka ni a bula dina o Jisu me vaka ga noda sega ni vakatitiqataka nira bula dina e levu na tamata rogo ena gauna makawa.”
-
E kaya na parofesa o Rudolf Bultmann, e dau dikeva na Veiyalayati Vou: “E sega ni dua na yavu me vakatitiqataki se veiletitaki kina ni a bula dina o Jisu. E sega tale ga ni dua na yavu me vakatitiqataka kina e dua ni a tauyavutaka o Jisu na ivavakoso vaKarisito era lewena taumada na vakaitikotiko ena yasayasa makawa vakaPalesitaina.”
-
E kaya na turaga rogo o Will Durant, e daunitukutuku makawa qai dauvolaivola: “E sega ni rawa ni dua e bulia na italanoa kei Jisu. E dina qai vakasakiti na kena itukutuku, na veika gona e tukuni me baleti Jisu e sega ni rawa ni vakaibalebaletaki vua e dua e cavuti wale ga ena itukuni se italanoa buli.”
-
A tukuna na saenitisi a sucu mai Jamani o Albert Einstein: “Au dua na Jiu, ia au qoroya vakalevu na ka e volatukutukutaki me baleta na turaga ni Nasareci.” Ni tarogi se cava nona rai me baleti Jisu, e kaya tale o Einstein: “E vakamacalataki Jisu vinaka sara ga kei na nona itovo na Kosipeli. Ni wilika gona e dua na kena ivolatukutuku, sa na vakabauta ga ni a bula dina o Jisu. Ena sega ni nanuma ni itukuni se italanoa buli.”
“O koya e wilika na Kosipeli sa na vakabauta ga ni a bula dina o Jisu.”
—Albert Einstein
KA E LAURAI ENA ITUKUTUKU MAKAWA
Sega tale ni dua na vanua ena iVolatabu e vakamacalataka vinaka na bula i Jisu kei na nona cakacaka vakaitalatala, me vaka nodratou ivolatukutuku o Maciu, Marika, Luke, kei Joni. Era cavuti koya tale ga eso era sega ni lotu vaKarisito.
-
TACITUS
(r. 56-120 G.V., se Gauna vaKarisito) O Tacitus e dua vei ira na daunitukutuku makawa rogo e Roma. A volatukutukutaka na veika e yaco ena veivanua e qali e Roma mai na 14 G.V. ina 68 G.V. (a mate o Jisu ena 33 G.V.) E vola o Tacitus ni a vakavuna o Empara Nero na kama levu mai Roma ena 64 G.V., ia a beitaki ira na lotu vaKarisito o Nero ena ka e yaco ya. E kaya tale o Tacitus: “A totogitaki o Karisito a tauyavutaka na [lotu vaKarisito] me vakamatei donuya na veiliutaki i Tiperiu, a tauca na itotogi qori na vakailesilesi o Ponitio Pailato.”
—Annals, XV, 44. -
SUETONIUS
(r. 69–r. 122 G.V.) A volatukutukutaka na daunitukutuku makawa qo ena ivola Lives of the Caesars, na veika e yaco donuya nodratou veiliutaki e 11 na empara ni Roma. E vakamacalataki ena ivolatukutuku kei Kilotiu na nodra veileqaleqati na Jiu e Roma qai veiletitaki kina o Jisu. (Cakacaka 18:2) A vola o Suetonius: “Era vakavu ca vakalevu na Jiu ena vuku i [Karisito], mani vakatalai ira mai Roma o [Kilotiu].” (The Deified Claudius, XXV, 4) A beitaki Jisu o Suetonius ena nodra dau vakacaca na Jiu, ia e sega ni vakatitiqataka ni a bula dina o Jisu.
-
PLINY THE YOUNGER
(r. 61-113 G.V.) E dauvolaivola na turaga ni Roma qo qai vakailesilesi e Picinia (kilai nikua me o Taki). A volavola vei Trajan na Empara ni Roma me soli vakasama ena ka me cakava vei ira na lotu vaKarisito e Roma. A tukuna o Pliny ni dau saga mera cakitaka na lotu vaKarisito nodra vakabauta, qai vakamatei ira era bese ni cakava qori. E kaya ena nona ivola: “O ira era . . . masu vei ira na kalou ni lotu butobuto, ra vakalagilagi ira, ra cabora na waini kei na ka boivinaka ina kemu ivakatakarakara . . . ra qai vosavakacacataki Karisito . . . , au nanuma ni vinaka mera sereki.”
—Pliny —Letters, Book X, XCVI. -
FLAVIUS JOSEPHUS
(r. 37-100 G.V.) E dua na bete e Jiu, e daunitukutuku makawa tale ga. E kaya o Flavius Josephus ni dau vosayaco ena veika vakapolitiki na bete levu o Anasa, “a soqoni ira na turaganilewa ni Sanadrini [nodra mataveilewai levu na Jiu], qai vakarota me kau yani vei ira o Jemesa, na taci Jisu e vakatokai me Karisito.”
—Jewish Antiquities, XX, 200. -
NA TALMUD
Na Talmud e nodra ivola makawa na rapai ena ikatolu ina ikaono ni senitiuri G.V., e tukuni kina ni o ira mada ga na meca i Jisu era vakadeitaka ni a bula dina. Kena ivakaraitaki, e kaya na Talmud ni “a vakaliligi o Jisu na kai Nasareci ni bera na Lakosivia.” E donu na ivolatukutuku makawa ya. (Babylonian Talmud, Sanhedrin 43a, Munich Codex; raica na Joni 19:14-16.) E tukuna tale na Talmud: “Mera kua mada ga ni vakamadualaki ira tu e matanalevu na noda gone me vakataki koya na kai Nasareci,” na icavuti e dau kacivi kina o Jisu.
—Babylonian Talmud, Berakoth 17b, footnote, Munich Codex; raica na Luke 18:37.
IVAKADINADINA VAKAIVOLATABU
E vakamatailalaitaki ena Kosipeli na bula i Jisu kei na nona cakacaka vakaitalatala. E cavuti kina na yaca ni tamata, vanua, kei na gauna era yaco kina na veika e volatukutukutaki. E donu vinaka na ivolatukutuku qori ni laurai vata kei na itukutuku makawa. Kena ivakaraitaki, eda rawa ni kila ena Luke 3:1, 2 na gauna a tekivuna kina nona cakacaka vakaitalatala o Joni na Dauveipapitaisotaki a vakatayaloyalotaki Jisu.
E vola o Luke: “Ena ika15 ni yabaki ni veiliutaki i Tiperiu Sisa, a kovana tiko kei Jutia o Ponitio Pailato, e iliuliu ena yasana o Kalili o Eroti, na tacina o Filipi e iliuliu ni yasana o Ituria kei Tirakoniti, e iliuliu ni yasana o Apilini o Laisenia, erau iliuliu ni bete tale tiko ga ena gauna ya o Anasa kei Kaiafa, e qai vosa na Kalou vei Joni na luvei Sakaraia mai na vanua talasiga.” Na itukutuku qori e vakadeitaka vei keda ni “vosa na Kalou vei Joni” ena 29 G.V.
Era kilai ratou vinaka na turaga rogo e cavuta o Luke na daunitukutuku makawa. Ia eso na dauvakalelewa era lomatarotarotaka ke rau a bula dina o Ponitio Pailato kei Laisenia. Ia e cala na nodra rai na dauvakalelewa. E vakadeitaki ni dina na ka e vola o Luke ni ceuti tu ena vatu na yacadrau ruarua na vakailesilesi qori.CAVA MEDA KAUAI KINA?
E bibi me vakadeitaki ni a bula dina o Jisu ni yaga vakalevu nona ivakavuvuli. Kena ivakaraitaki, e vakavulica o Jisu na sala meda marau kina qai vakainaki noda bula. * E yalataka tale ga na gauna eda sa na tikovinaka kina qai bula sautu, eda sa na vakaduavatataki ena veiliutaki ni “Matanitu ni Kalou.”
Na “Matanitu ni Kalou” e vakatakarakarataka na veiliutaki ni Kalou e vuravura, ena liutaka na vuravura taucoko. (Vakatakila 11:15) E vakamatatataka qori o Jisu ena nona masu: “Tamai keimami mai lomalagi, . . . me yaco mai na nomuni Matanitu. Me caka na lomamuni e vuravura.” (Maciu 6:9, 10) Na cava eda na marautaka ena veiliutaki ni Matanitu ni Kalou? Raica mada e vica na ka qo:
-
Sa na oti na ivalu kei na veicati vakamatatamata.
—Same 46:8-11. -
Sa na oti vakadua na veika ca, kocokoco, kei na veidabui, era na vakarusai tale ga na daucaka ca.
—Same 37:10, 11. -
Era na marautaka nodra cakacaka o ira na vakarurugi ena Matanitu ni Kalou, ena vuavuaivinaka tale ga.
—Aisea 65:21, 22. -
Sa na totoka vakaoti na ituvaki kei vuravura, qai sautu ena kakana.
—Same 72:16; Aisea 11:9.
Eso era na rairai nanuma ni yalayala qori e tadra wale ga. Ia vakasamataka mada na sasaga ni tamata. Sa totoka sara na rawaka ena vuli, veika vakasaenisi, kei na buli ni iyaya vovou. Ia e vica vata na milioni era veilecayaki tu nira sega ni kila na veika ena yaco ena vesiga se bera mai. E yaco tu ga e veisiga na leqa vakailavo, vakapolitiki, kei na lotu. Sa qai levu ga na kocokoco kei na veidabui. Io, ena guce ga na veiliutaki vakatamata!
E dodonu meda kauaitaka na ivolatukutuku ni bula i Jisu. * E kaya na 2 Korinica 1:19, 20: “Se mani levu vakacava na ka e yalataka na Kalou, era “io” kece ena vuku i [Karisito].”
^ para. 23 A kune e dua na ka e ceuti tu kina na yaca i Laisenia e vakatokai me tetrarch se “iliuliu ni yasana.” (Luke 3:1, ivakamacala e ra) A veiliutaki sara tiko ga e Apilini donuya na gauna a cavuta o Luke.
^ para. 25 Dua na ivakaraitaki totoka ni ivakavuvuli i Jisu e tiko ena Maciu wase 5 ina 7, e dau vakatokai me iVunau ena Ulunivanua.
^ para. 32 Me ikuri ni ivakamacala me baleti Jisu kei na nona ivakavuvuli, rai ena www.mt1130.com ena IVAKAVUVULI VAKAIVOLATABU > SAUMI NA TARO VAKAIVOLATABU.