A ka Tuùn À?
Gbɔn vo nú Biblu ɔ, nǔ ɖevo tɛ ka xlɛ́ ɖɔ Izlayɛli-ví lɛ nyí kannumɔ ɖò Ejipu?
Biblu ɖɔ ɖɔ hwenu e Madiáani ví lɛ kplá Jozɛfu yì Ejipu gudo é ɔ, tɔ́gbó Jakɔbu kpo xwédo tɔn kpo sɛ̀ tɛn sín Kanáa bo yì Ejipu. Ye sá xwé ɖó fí e è nɔ ylɔ́ ɖɔ Gocɛni ɖò Ejipu bɔ Nilu Tɔ̀ ɔ nɔ jó agban nú xù ɖè é. (Bǐb. 47:1, 6) Izlayɛli-ví lɛ “ɖò kún gbà wɛ, ye fɔ́n ɔ, ye nɔ ɖò jijɛji wɛ.” Enɛ wu ɔ, ado nɔ ɖò Ejipunu lɛ hu wɛ dó Izlayɛli-ví lɛ wu, bɔ ye hɛn ye gannugánnú bɔ ye huzu kannumɔ.—Tín. 1:7-14.
Xómɔɖɔdónǔwutɔ́ égbé tɔn ɖé lɛ cá tan Biblu tɔn enɛ ko bo ɖɔ ɖɔ xɛxó wɛ. Amɔ̌, kúnnuɖenú xlɛ́ ɖɔ Sɛmu kúnkan * ɔ nyí kannumɔ ɖò Ejipu hwexónu tɔn.
Ði kpɔ́ndéwú ɔ, dobanúnǔtɔ́ dokunkun tɔn lɛ kun toxo hwexónu tɔn ɖé lɛ sín nǔɖe lɛ tɔ́n ɖò totaligbé Ejipu tɔn. Akɔwé Biblu tɔn John Bimson ɖɔ ɖɔ kúnnuɖenú lɛ xlɛ́ ɖɔ toxo Sɛmu kúnkan ɔ tɔn 20 alǒ hú mɔ̌ nɔ totaligbé Ejipu tɔn sín xá enɛ mɛ. Gɔ́ na ɔ, James K. Hoffmeier e ba nǔ dò dó Ejipu wu tawun é ɖɔ: “Ðò 1800 jɛ 1540 J.H.M. tɔn sín avla mɛ ɔ, Ejipu nyí fí ɖé, bo nɔ dɔn mɛ e nɔ dó Sɛmu sín gbè, bo nɔ nɔ gbadahweji Azíi tɔn lɛ é, bɔ ye nɔ yì.” É ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: “Táan enɛ kplé xá ‘Tɔ́gbó lɛ Sín Hwenu,’ enɛ wu ɔ, é sɔgbe xá hwenu kpo ninɔmɛ kpo ee sín xó Bǐbɛ̌mɛ ɖɔ é.”
Kúnnuɖenú ɖevo lɛ́ gosin zǎnzǎnhweji Ejipu tɔn. Fɛ́n 2000 J.H.M. tɔn mɔ̌ jɛ 1600 J.H.M. tɔn mɔ̌ tɔn ɖé tíìn bɔ è mɔ kannumɔ ɖěɖee w’azɔ̌ ɖò xwé ɖé gbè ɖò afɔligbé Ejipu tɔn lɛ é sín nyikɔ ɖ’eji. Mɛ e gosin Sɛmu kúnkan ɔ mɛ lɛ é 40 jɛji sín nyikɔ wɛ ɖ’emɛ. Kannumɔ alǒ mɛsɛntɔ́ enɛ lɛ nɔ ɖa nǔ, lɔn avɔ, bo nɔ lɛ́ wà agbazazɔ́ syɛnsyɛn ɖevo lɛ. Mɛɖaxó Hoffmeier ɖɔ: “Ðó Sɛmu kúnkan kanɖé jɛji w’azɔ̌ ɖò fí ɖokpo enɛ ɖò Thébaïde [afɔligbé Ejipu tɔn] wutu ɔ, gbɔn Ejipu tò ɔ bǐ mɛ, ɖò taji ɔ, ɖò fí e Nilu Tɔ̀ ɔ nɔ jó agban nú xù ɖè é ɔ, ye na hwe ɖebǔ ǎ.”
Dobanúnǔtɔ́ dokunkun tɔn David Rohl wlan ɖɔ nyikɔ kannumɔ ɖěɖee è slɛ́ lɛ é tɔn ɖé lɛ “gosin Biblu mɛ tlɔlɔ.” Ði kpɔ́ndéwú ɔ, è mɔ nyikɔ ɖé lɛ ɖò fɛ́n ɔ jí b’ɛ nyí nǔ ɖokpo ɔ xá nyikɔ lěhun lɛ, Isakáa, Acɛ́ɛ kpo Cifla kpo. (Tín. 1:3, 4, 15) Rohl wá sú ta na bo ɖɔ “Enɛ xlɛ́ nyi wɛn ɖɔ Izlayɛli-ví lɛ nyí kannumɔ ɖò Ejipu.”
Mɛ̌si ɖaxó Bimson ɖɔ: “Tan Biblu tɔn e ɖɔ kannumɔ nyínyí ɖò Ejipu kpo Tíntɔ́n sín finɛ kpo xó é ɖó dodónú syɛnsyɛn ɖé ɖò hwenuxó linu.”
^ akpá. 4 Sɛmu e nyí ɖokpo ɖò Nɔwée ví atɔn lɛ mɛ é wɛ nyí tɔ́gbó nú Sɛmu kúnkan ɔ. Elamunu lɛ, Asilíinu lɛ, Kaludéenu nukɔntɔn lɛ, Eblée lɛ, Silíinu lɛ, kpo hɛ̌nnu Alabíi tɔn gegě kpo na ɖibla ɖò kúnkan Sɛmu tɔn mɛ.
